No Concello de Vitoria-Gasteiz leva anos. Como chegou? Cales eran as súas funcións entón? E como cambiaron?
Mentres estudaba enxeñaría achegueime á contorna do eúscaro a través de varios grupos que organizaban actividades culturais na universidade. Ao acabar a carreira, mentres buscaba traballo na miña área, un amigo de AEK comentoume que tiña a posibilidade de dar unhas clases ata que saíse algo. Empecei así e nada máis darme conta, pasei quince anos alí. Despois era imposible volver á enxeñaría. Pasei ao Servizo de Eúscaro. Alí empecei hai dezaoito anos. Agora dáme un pouco de vertixe, porque me parece que foi onte pola mañá.

Naquela época estaban a porse en marcha os plans estratéxicos nos concellos, en liña co Plan Xeral de Promoción do Uso do Eúscaro. A iso entrei. Houbo tres xeracións nos servizos de eúscaro. Á primeira tocoulle regular: ordenanzas, servizos, tradución, cursos de aprendizaxe de eúscaro, subvencións... A maioría de aspectos organizativos. Cando nós entramos no Servizo de Eúscaro atopámonos con que os traballadores estaban moi vinculados á euskaldunización, que impartían cursos de eúscaro (sobre todo para pais e nais), pero tamén había subvencións para promocionar o eúscaro na rúa.

Cando chegamos, foi un encargo: “debedes reunirvos cos axentes da industria vasca e elaborar un plan estratéxico para un período de 4-5 anos”. Nesa época o Consello tamén estaba a elaborar o seu propio plan estratéxico. Entón aprendemos que era un DAFO e desde entón os DAFO aparecéronnos en todos os sitios.

Co tempo dáse conta de que dun plan estratéxico a outro se repiten os obxectivos, que se necesitan innovacións e que as innovacións chegarán doutro sitio. A clave está en como dinamizar a sociedade, como crear unha dinámica social… Nese sentido, a idea de gobernanza é moi forte. O que nós vivimos foi un transsito ou unha transición cara a el.

Nestes anos producíronse cambios políticos no Concello. Hai moita diferenza entre gobernos municipais? Como son eses momentos de cambio de goberno?
En todas as transicións prodúcese unha pequena parada. Cando cambia tamén o partido que está no Goberno, ten efecto, non imos mentir. Cada partido ponche o marco no que debes traballar, pero hai que desmitificarlo. A influencia do partido de goberno está aí, pero tamén a do concelleiro responsable: cal é a súa vontade, que xogo dá os técnicos para traballar… Tamén é importante o apoio social da liña impulsada polo servizo de eúscaro e até que punto foi acordada coa oposición. Si cóidanse ben todas estas cousas, aínda que se noten cambios, hai que relativizarlas. Sempre hai marxe de traballo.

Cal é a posibilidade que ten o servizo de eúscaro para incidir noutras áreas municipais e administrativas? Como é a relación na actualidade? A
linealidad transversal transfórmase en certo xeito nunha palabra tótem. Por unha banda, parece que todo ten que ser unha liña transversal, que hai que conseguir unha política lingüística en todos os departamentos. Pero, doutra banda, é certo que algunhas políticas públicas non poden levar a cabo desde un único departamento. Así sucede tamén co tema da diversidade. Non pertence a ninguén, pero é de todos. Non se trata de facer política lingüística en todos os departamentos. Hai departamentos que teñen que reunirse para facer políticas integrais e dentro diso hai que estar a política lingüística. E iso é complicado. O que vivimos é que continuamente se alternan avances e retrocesos. As relacións que se tecen dentro do Concello teñen moito que ver.

Se miramos desde fóra, hai unhas décadas non conectariamos Gasteiz co eúscaro. Pero nos últimos anos chégannos noticias de iniciativas e proxectos relacionados co eúscaro. Algo está a cambiar?
En canto á presenza do eúscaro, durante varios anos realizouse un traballo moi bonito. Este traballo veu en gran medida polo camiño da educación. E o traballo dos euskaltegis tamén foi moi importante. O feito de que haxa tanta xente euskaldunizada desde onde estabamos chegou da man destes dous factores. Na actualidade a porcentaxe de persoas que son capaces de entender o eúscaro sitúase en torno ao 49%. Houbo un gran cambio. Si miramos aos mozos, tres de cada catro menores de 35 anos son capaces de entender o eúscaro. Capacidade e oportunidade para xerar outras dinámicas.

Á volta da fase de eúscaro, tentamos destacar as portas que pode abrir a apertura do rol de belarriprest en Vitoria. Si hai un lugar con ese potencial, é Vitoria. Deberiamos converternos en “Cidade Belarriprest”. Isto permitiría incrementar considerablemente o uso do eúscaro.

A presenza da industria vasca é importante. Nun principio, os euskaltegis foron o motor da actividade cultural vasca. A continuación creáronse as asociacións de eúscaro, Kontseilua, Euskal Herrian Euskaraz e outras institucións, que conformaron unha sólida actividade cultural vasca. O camiño foi atravesado por crise e altibaixos, pero en xeral tivo unha dinámica forte.

Desde o punto de vista cuantitativo, Vitoria hase euskaldunizado a si mesma é espectacular e é moi difícil atopar outro caso deste tipo en Europa e no mundo. Pero iso ten outra volta. Os euskaldunes de Vitoria-Gasteiz son novos, moitos aprenderon euskera na escola e probablemente teñen máis facilidade para facelo en castelán. E desde o punto de vista cualitativo percíbense algunhas debilidades que deben ser tidas en conta. A realidade actual é mellor que a anterior, pero ollo, non podemos ser triunfalistas. Aquí hai moito que facer.

Respecto destes mozos euskaldunizados na escola, ve algunha clave especial?
Os espazos e as redes de relacións son as claves. As que funcionan en eúscaro e as que gustan. Podemos facer algunhas cousas, pero elas teñen que facelas para triunfar. Ao mesmo tempo, temos que pór unhas bases para crear conciencia. "Estamos aquí e isto pode ir dun lado a outro en función das decisións que tomen vostedes. Sabede de onde vimos e onde estamos e decidir en función diso".

Hoxe en día hai cousas que se poden facer só en eúscaro cos mozos. Xa se mencionou, tres de cada catro menores de 35 anos enténdeno e, si descéndese a idade, pódese chegar ao 90%.

Ves o movemento a favor do eúscaro na cidade de forma saudable?
En moitas escolas non se viu como parte da actividade cultural vasca, pero aí hai un movemento bonito: as comisións de eúscaro dos alumnos, os técnicos que se encargan do programa Ulibarri, as asociacións de pais e nais…, xunto coa asociación GEU, empezaron a crear as asociacións de eúscaro dos barrios. E logo hai que destacar o que non entendemos de pleno en eúscaro, as asociacións que, entre outros obxectivos, tamén traballan o eúscaro. E para incluílo agora temos que dar os pasos. O que de forma ampla pódese entender como a industria vasca para entrar en Vitoria-Gasteiz. Trátase dun punto de encontro e o Concello tamén. Xa existe unha tarefa. Sempre houbo penetración e conexión, pero aínda hai traballo.

Outro fenómeno interesante é a revista Alea. Leva funcionando uns dez anos. Encheu o baleiro deixado pola revista Geu e hoxe en día desempeña un papel fundamental en Álava e Vitoria.

Como deberiamos abordar o tema da diversidade lingüística?A diversidade de orixes
e linguas aumentou moito nos últimos anos en Vitoria-Gasteiz e mostrouse preocupado polo tema. En Carme Junyent sacamos unha cita ao falar sobre este tema: “Ten todas as posibilidades de perder linguas pequenas nun contexto de bilingüismo; quizais ten máis posibilidades de avanzar nunha situación de pluralidade lingüística”. Non nos prexudica. Ao contrario, é bo para o eúscaro reflectir esa diversidade, porque serve para ampliar o interese, o respecto e a responsabilidade cara ás linguas.

Teñen as cidades un papel diferenciado na revitalización do eúscaro?Díxose
que nas cidades xógase a revitalización do eúscaro. En canto á cantidade, a xente reúnese e estase recollendo máis. As redes de relacións son máis complexas e nelas concéntranse os servizos. Á vista desta complexidade das cidades, deberiamos apostar por aumentar o carácter da actividade cultural vasca. Ademais dos grupos que traballan de forma expresa en torno ao eúscaro, deberiamos impulsar novos liderados que reforcen a revitalización do eúscaro en todos os ámbitos. Que os axentes do sector teñan un papel activo a favor do eúscaro no ámbito do comercio, nos talleres, no lecer ou en calquera outro. Estes grupos que consideramos periféricos en Euskalgintza deberían situarse máis cerca do centro na cidade, tendo en conta a complexidade das relacións anteriormente mencionadas.

Está a ampliarse a posibilidade de gobernanza compartida da política lingüística máis aló do marco local?
Está a ocorrer en parte. Están a darse algúns pasos. Isto non significa que non haxa tensións nin incidentes. Cando unha xente con diferentes puntos de vista ponse a traballar xuntos, xorden tensións, prodúcense contradicións e prodúcense desacordos. Trátase de como se xestiona isto. Hai que traballar sobre uns mínimos acordados, sabendo que se van a xerar críticas e discrepancias e que hai que recoñecelo. Está a facelo, pero sen dúbida haberá que facer máis.

En canto á política lingüística, cara a onde se está movendo a sociedade, cara ao aumento de consensos ou cara á diverxencia?
Algunhas preguntas sociais non se formularon. Se empezamos a definir con precisión que tipo de sociedade queremos, sairán as discrepancias. Pero si tentamos diagnosticar a situación actual e decidir unha dirección, seguramente teremos máis posibilidades de consenso.

Segue os estudos sociolingüísticos e os desenvolvementos teóricos. Destacarías algunha corrente ou idea sobre a que prestar atención?
Sigo estas cousas desde a curiosidade. A teoría da revitalización do eúscaro será necesariamente unha teoría de transformación social. A revitalización da linguaxe é unha transformación social. As investigacións e traballos que se extraen na actualidade céntranse nesta relación. En relación coa sociología, coa innovación social e tamén coa teoría da administración pública. Todo isto hai que telo en conta, porque inflúe na revitalización do eúscaro.

Hai uns anos criamos que podiamos ler todo o que se publicaba sobre o tema. Hoxe en día é imposible. É de mareo tratar de seguir toda a dinámica existente.

Os traballos que se están realizando ao redor da activación fánlleme moi interesantes. Se a única maneira de cambiar isto é a través dun gran grupo de persoas activas críticas como o fas para conseguilo? Aí hai unha clave.

Coñeces algún modelo para conectar con éxito as políticas públicas e o activismo social?
Hai un paralelismo co ecoloxismo, por exemplo. Hai unha preocupación na administración pública, un activismo que leva moitos anos, un ámbito académico que toma o tema cada vez máis en serio… Os problemas son similares: as discrepancias nos ritmos, nas medidas a adoptar… E a imposibilidade de tomar decisións sabendo o que habería que facer. Vexo o paralelismo, pero non sei si de aí podemos aprender moito.

Desde o feminismo tamén temos moito que aprender ao redor da activación. Está a converterse nun tópico dicir isto, pero nos últimos anos deron un repaso e temos algo que aprender. Nos últimos anos coñecemos diversas sesións e conferencias sobre a relación entre o feminismo e a cultura vasca, pero recentemente en Gorbeialdea o feminismo e a cultura vasca puxéronse á terceira parte da ecoloxía e saíron cousas interesantes. Iso é o que hai que mirar.