Cúmprense dez anos da morte de José Luís Alvarez Txillardegi. As efemérides dan a escusa para recoller e crear iniciativas. Para homenaxear ao euskaltzale e emprendedor donostiarra, nada mellor que os libros. Deixou atrás unha enorme achega de celulosa e tinta.

A editorial Susa reuniu as crónicas de viaxes do escritor e outros. Nas décadas de 1960 e 1970 recompilaron textos publicados en Anaitasuna, Punto e hora, Plazara, Argia e Zeruko Argia. Ademais de Chillardegi articulista, historiador, novelista e ensaísta, “temos aquí unha Txillardegi sen recoñecer, o modelo máis alto dun xénero literario belo e marxinado sen recoñecer”, segundo Koldo Izagirre.

As crónicas de viaxe de Txillardegi non son, por suposto, as viaxes normais do turista. Porque estaba no exilio, por unha banda, porque ía cunha sede de sabedoría propia, por outro: “Exilio máis curiosidade Txillardegi, mundo máis Euskal Herria, Txillardegi”.

A charla-presentación tivo lugar no Museo San Telmo de San Sebastián. Gorka Bereziartua, de ARGIA, dixo claramente: “Creo que é algo para celebrar este libro que recolle as crónicas de Txillardegi. Porque nos demostra que as cousas se facían doutra maneira nesa época na que se escribiron”.

Bereciartua subliñou que non quere “idealizar” o xornalismo dos anos 1960 e 1970 –pola crise, o risco e a precariedade que vivía–, “pero estas crónicas de Txillardegi teñen unha chamada ao futuro. Os que nos convidan a mirar doutra maneira aos xornalistas de hoxe, a escapar das trampas desa época que quere limitar todo aos datos fríos. Convídanos a ser cronistas de todos nós e nós”.

Txillardegi aparece “moi humano, moi próximo. Lévache ao seu lado”, segundo Juan Luís Zabala. Tamén mostrou a súa preocupación por como se entende hoxe a achega de Txillardegi ao eúscaro unificado. Á charla asistiu o grupo Chill Mafia, que escoitou as risas dun público ancián, e menos mal que non fixo bromas como Chill-Ardegi, coa esperanza de que Kiliki Fresco relacionase o euskara batua con Sabino Arana nunha entrevista. Quixo subliñar que o “euskara batua fíxose contra a transparencia”.

Koldo Izagirre completou a reflexión. Sabino Arana ten unha escultura en Bilbao: “Euskadi dá euzkotarron aberria”. Txillardegik é un pequeno grafitti no Antigo “Euskara dá euskaldunon aberria”. Porque a declaración non é aleatoria. Hai que loitar pola declaración. Como a memoria.