A AMUGE nace en 2003. Con que obxectivo? A
defensa e promoción dos dereitos do pobo xitano e, en particular, o empoderamiento das mulleres xitanas. Un dos nosos primeiros retos foi a incorporación das nenas ao sistema educativo. De feito, viñamos de escolas ponte, que eran exclusivamente para os xitanos. Así mesmo, traballamos no ámbito dos prexuízos sobre o noso país. Continúan os retos iniciais, aínda que se conseguiu escolarizar a todos os nenos xitanos, o fracaso escolar segue sendo moi grande en comparación co que está na sociedade non xitana. O dato é que o fracaso escolar é do 64%, pero é o dato de 2006. Precisamente, unha das demandas destas asociacións xitanas é a investigación sobre a situación do noso pobo. Necesitamos información para traballar os proxectos.

É diferente o feminismo xitano?
O feminismo é feminismo. A única loita que fai o feminismo xitano e que non fai o feminismo hexemónico é contra o racismo ou, máis concretamente, contra o antigitanismo. Iso é o que facemos os feminismos da terceira onda: feminismos negros, islámicos, xitanos... Loitamos contra o racismo imperante na nosa vida, porque cremos que o principal motivo para que a sociedade nos discrimine é que sexamos xitanos. E logo as mulleres.

Crese que o pobo xitano é máis patriarcal...
Isto é un antigitanismo. A sociedade di ás mulleres non xitanas que os nosos homes son máis machistas. E a propia figura do “patriarca” tamén nola atribuíu a sociedade non xitana. En concreto, os medios de comunicación. Porque na nosa cultura non hai patriarcas. Hai mediadores, homes e mulleres, pero non hai homes que manden a toda a comunidade xitana. A imaxe xitana ha xurdido de acordo cos intereses ideolóxicos e políticos desde a posta en marcha en 1499 do proxecto de negación da nosa presenza por parte dos reis [españois]. Foi o primeiro intento de erradicación e esclavización da poboación xitana en Europa. A sociedade actual, pola súa banda, di que os nosos homes son máis machistas, coma se o sistema patriarcal non atravesase aos homes non xitanos e estivesen á marxe deste tipo de pisadas. Pero a masculinidad, na comunidade xitana, está apresa. Aos homes xitanos díxoselles que son máis machistas e que ademais é o mesmo que ser xitanos. Iso é moi perverso. Nós na AMUGE temos 30 homes que cuestionan o seu masculinidad e non se suman á masculinidad hexemónica.

Dixo que os datos sobre o fracaso escolar son de hai quince anos. Percibides algún resultado do traballo realizado mentres tanto?En Educación
Primaria conseguiuse a escolarización plena dos xitanos, e iso é un éxito. Non hai que esquecer, como digo, que viñamos de escolas ponte. Foron prohibidos a mediados dos anos 80. Avanzamos, pero moi lentamente, e a porcentaxe de xitanos que cursan estudos superiores segue sendo moi baixo. Necesítanse máis recursos e, en ausencia de análise cuantitativa e cualitativa, non se toman medidas específicas para que o alumnado xitano teña éxito. Outros datos indican que hai unha gran segregación. O obxectivo é lograr unha escola inclusiva e de calidade, e a escola segregada é todo o contrario. Só ten relacións con xitanos e migrados, e neses casos o nivel educativo adoita ser baixo. Por exemplo: En Otxarkoaga até este ano non conseguimos implantar o modelo D tras 30 anos de loita. É vergoñoso ter que pasar 30 anos reivindicando o dereito a estudar en eúscaro.

Por que somos tan racistas respecto ao pobo xitano?
Por construción histórica. Aos xitanos hásenos deshumanizado, e por iso pedimos que o antigitanismo sexa un delito. A romafobia é un odio cara aos xitanos, pero o antigitanismo é cultural, sistémico. Historicamente acusóullenos de ser ladróns, prohibíusenos traballar en oficios e ter gañado... Trátase dunha construción por interese ideolóxico, de control dos demais, de contención do sistema de poder. Dixéronlles que somos así e arrebatáronnos a humanidade.

Chamoume a atención algo que comentaba nun vídeo no que os xitanos se coidan menos, comen peor...A
esperanza de vida dos xitanos é 20 anos menor, e aínda menor no caso das mulleres, a diferenza da sociedade non xitana. Pero iso, por exemplo, é culpabilizar ás vítimas. Por unha banda, evidentemente, o baixo nivel socioeconómico diminúe a calidade de vida, pero doutra banda, o antigitanismo prodúcenos tensión. Un concepto que agora utilizamos moito é a tensión das minorías étnicas. Isto enférmanos: ansiedade, depresión... Está claro que temos que mellorar a nosa saúde, facer máis deporte... pero non esquezamos que dous de cada tres familias xitanas non teñen cubertas as súas necesidades básicas. E a pandemia agrávao todo. A situación actual do pobo xitano é moi preocupante.