Neste contexto catastrofista, como imos facer as vidas tímicas e concretas para non perder importancia?”; “A situación vai mal, empeorará tamén?”. A pesar de pensar isto, que imos facer para non desanimarlo e deprimilo, mesmo ao revés, para darlle forza ao cambio?”. A economista e feminista activista Amaia Pérez Orozco reflexiona sobre estas preguntas. Na xornada Os danos colaterais ás nosas miradas, como cambiar a nosa visión do mundo desde o ecofeminismo, organizada por Emagine, observou o lugar no que se cruzan o ecoloxismo e o feminismo.

Este contexto é o do colapso, como di Orozco, unha realidade moito máis ampla que o cambio climático. Estamos na “crise da reprodución social”: estamos inmersos nunha crise que inclúe o coidado, a saúde, a alimentación, os dereitos dos inmigrantes, a pobreza enerxética, etc. “Aínda que a diferentes intensidades, a nivel mundial e en diferentes contextos non estamos ben, estamos nun malestar, acabouse a benvida”.

“Aínda que somos colapsos, calquera loita merece a pena, o coidado diario merece a pena”. Sen iso, porque as nosas vidas pasan de ser vulnerables a ser precarias, convertendo a precarización nun “novo réxime de existencia” e un “novo modelo de vida”. A época na que vivimos é a do “antropoceno”, dos cambios no ecosistema provocados polas actividades da especie humana; outras, definidas como “capitaloceno”, actividades nas que o capitalismo se sustenta negativamente.

Mirene Begiristain Zubillaga, profesora e experta en agroecología, tamén participou nas achegas. Baseouse no artigo As trenzas dos ecofeminismos, publicado nos números 245-246 de Jakin. “Os ecofeminismos son pensamentos e prácticas críticas que nos permiten cuestionar o presente” e de aí a posibilidade de afrontar o colapso e arraigar o cambio social sostible. De feito, porque o patriarcado e a explotación da natureza son dúas caras da mesma moeda en case todos os ecofeminismos, que do mesmo xeito que o feminismo son múltiples, non hai unha única lectura compartida no ecofeminismo.

O grupo de mulleres de Etxalde, que se moven ao redor da soberanía alimentaria, e o colectivo Aroztak, contra o megaproyecto urbanístico e turístico Aroztegia de Baztan, estiveron a dar a coñecer as súas loitas. As praxes máis desenvolvidas do ecofeminismo, tanto a nivel mundial como en Euskal Herria, atópanse no campo da soberanía alimentaria e nas resistencias fronte aos proxectos destrutivos. Unha das características desta ferramenta é a súa localización no cruzamento do local co global: “Temos que levar loitas localmente arraigadas, pero cunha dimensión internacionalista”, asegura Orozco.

Aínda que o ecoloxismo e o feminismo son dúas loitas preciosas, teñen lagoas que o ecofeminismo pode superar: “O feminismo non pode estar afastado do seu espírito internacionalista e anticolonialista do ecoloxismo” e “a economía ecolóxica e o ecoloxismo pouco adiantarán si non despatriarcifican as súas teorías, praxes e movemento”, en palabras de Begiristain. Basicamente era consciente diso que Emagine organizou estas xornadas porque é consciente de que a mirada ecoloxista non se sitúa onde se lle debe –“somos conscientes de que desenvolvemos moito o feminismo desde os centros urbanos e de que a mirada ecoloxista non se situou na primeira liña da nosa práctica política”. En opinión de Begiristain, este movemento é tamén unha oportunidade para traballar a interseccionalidad política dun ámbito cada vez máis amplo das feministas no compás: “Desde o ecofeminismo e desde a práctica é tamén a oportunidade de crear alianzas tendo en conta as desigualdades e as diferenzas, mergullándonos na opresión dos diferentes eixos das interseccións políticas”. Así mesmo, sinala que achega interesantes achegas á “construción de novas subjetividades”.

Decrecimiento, pero de forma planificada

Esti Villamor, profesor e militante ecoloxista de Orozco, de Begiristain e dos relatores, tiña o desmoronamiento do tres ou si como un camiño a tomar –e si non quixésemos, porque o colapso nos leva a vivir con menos materia, enerxía e residuos–. Pero o verdadeiro reto está na pregunta exposta polos relatores: “O decrecimiento chega. Pero como? Baseada na redistribución e a xustiza global, ou sufrindo a uns e continuando coas acumulacións e expoliaciones doutros?”. Tamén respondeu Orozco lamentando que na actualidade non existe unha tendencia a planificar o decrecimiento. Para darse conta desta tendencia capitalista, aconsella acabar na miña horta coa actitude: “Que o meu lixo vaia lonxe, nin parque eólico á vista dos meus ollos... todo así. Pero necesitámolos en nós para ser conscientes do que a nosa forma de vida esixe e deduce”.

Desde o ecofeminismo, a necesidade de que a nosa vida interveña e forme comunidades é aínda máis importante, sabendo que os dous sentimentos provocados pola crise da reprodución social son reprimidos á dereita: o de non ser tidos en conta e o da soidade provocada por iso. Orozco teno claro: “Asumindo as responsabilidades do cambio” e expondo un desaceleración consensuado, debemos definir as vidas que queremos vivir, desde a “universalidade” e a “construción do eco-responsabilidade”. Pola contra, probablemente porque as colleitas do desastre salvaxe envolveríanas a punta da dereita.

Trátase dun cambio que hai que canalizar por envorco do sistema e non serven as transicións enerxéticas, numéricas ou verdes expostas polas autoridades como solución de saída. As enerxías renovables teñen moitas limitacións: a dependencia dos materiais necesarios para a construción; a destrución do medio ambiente; o colonialismo, que é internacional, situando as minas minerais nos pobos do Sur global, ou internamente, por exemplo, os parques eólicos dos montes alaveses para satisfacer as necesidades enerxéticas das cidades veciñas, etc. Que non, sobre a contaminación que supón o numérico. Neste sentido, Orozco tamén critica o Pacto Verde Green Deal da Unión Europea, porque o acordado non permite un cambio real e, por tanto, unha solución.

O colapso implica preguntas, obxectivos e cambios de envergadura. Desde a xornada expúxose a necesidade de reflexionar sobre iso a nivel de Euskal Herria, incidindo nas necesidades da integración do ecofeminismo nas diferentes loitas populares e da articulación entre o movemento feminista e o ecoloxista.