Andrés Manuel López Obrador, coñecido por todos como AMLO, quere levar a cabo tres grandes proxectos para que a historia a lembre. Un, o novo aeroporto que mellorará as conexións aéreas entre a capital mexicana e o mundo no pobo de Zumpan, no que Enrique Pena Neto tentou facelo en Texco, e que tivo que ser cancelado pola corrupción e o medio ambiente, o AMLO conseguiría redondealo. Dous, para lograr a independencia enerxética, construirase unha nova refinaría de petróleo no estado de Tabasco e restauraranse o seis máis grandes que xa están en marcha. O 80% do combustible utilizado hoxe polos mexicanos é importado.

O Tren Maya é o terceiro proxecto estrela da AMLO, probablemente o que máis revoltas provoca en 2022: Novo ferrocarril de 1.523 quilómetros que atravesará os estados de Tabasco, Chiapas, Campeche, Iucatán e Quintana Roo. Os pasaxeiros, as cargas e os turistas deben transportar os trens que teñen previsto inaugurar en 2024. Custaría en principio 150.000 millóns de pesos (6.387 millóns de euros), pero xa en outubro o cálculo subira a 200.000 millóns (8.518 millóns de euros). Os números iranse inchando até o 2024, nun bo camiño. O Estado financiará na súa totalidade, eliminando por unha vez o modelo de participación público-privada.

O proxecto
Tren Maya recibiu desde os seus inicios as críticas de moitas personalidades e institucións polos importantes danos medioambientais e culturais que causarán aos seus habitantes. Ante a forza das denuncias, AMLO puxo en marcha en 2019 un proceso participativo. A consulta foi canalizada non en balde polo Fondo Nacional de Fomento ao Turismo (Fonatur), que promove a planificación integral do ferrocarril. Coa xente maya que fala Celtal, Tsztzil e Chol celebráronse 30 reunións ao longo de 112 municipios… e adiante o tren.

O Exército Zapatista de Liberación Nacional, EZLN, anunciou desde o principio a súa total oposición á nova vía. En xaneiro de 2020, no acto de celebración do 26 aniversario da rebelión zapatista, o subcomandante Moises afirmou que a consulta popular organizada polo lehendakari López Obrador, “o capataz que manda agora na facenda de México”, foi un mero teatro, coa colocación de persoas adiviñadas no simulacro por indíxena, “Consulta á Terra da autorización para violar como valor”. Moisés advertiu de que os membros do EZLN tamén achegarán a súa vida para deter a nova opresión da terra e dos cidadáns.

AMLO respondeu con dozura aos zapatistas, que a EZLN non analizou toda a información sobre o Tren Maya e que non prexudica aos indíxenas, pero que lles reportará grandes beneficios: “Non esperan que os nosos rivais, como os da esquerda, sexan da dereita, sexamos autoritarios. Nós somos pacifistas”. Pero, en poucos días, ía facer realidade esa mensaxe pacifista.

EU DIGO TAPIA, TI DIS AMLO

En novembro AMLO declarou por unha nova lei as grandes obras de infraestrutura como “de seguridade nacional”: ante proxectos de desenvolvemento declarados prioritarios ou estratéxicos polo goberno central, calquera outra administración disporá dun prazo de cinco días para realizar calquera reclamación antes da súa aplicación no seu ámbito. Transcorridos cinco días, o proxecto gozará da autorización provisional completa por un período de doce meses e posteriormente definitiva.

Pode incluírse no apartado de intereses nacionais calquera infraestrutura que afecte a comunicacións e telecomunicacións, limitacións, xestión da auga, medio ambiente, turismo, sanidade, ferrocarrís, enerxía, aeroportos… Xa en México nin un goberno autónomo da rexión nin ningún concello pode pór obxección fundamental a ningunha infraestrutura que o Goberno desexe desbaratar no seu ámbito. Algo parecido, se cabe, á modificación legal que fixeron Iñigo Urkullu e Arantxa Tapia na Comunidade Autónoma do País Vasco este outono.

Blindar legalmente obras xigantes é unha das dúas liñas da estratexia da AMLO. O outro é máis escuro e chámase contrainsurgencia. O Goberno leva tempo traballando niso. Segundo o revista Proceso, Fonatur, impulsora do Tren Maya, traballou na “intelixencia estratéxica” sobre os inimigos do proxecto para garantir a seguridade das obras de construción do ferrocarril. Considera como grupos de risco aos grupos criminais que traballan no tráfico de drogas e seres humanos, así como ao CNI Congreso Nacional Indigena, punto de encontro de moitos movementos populares de EZLN e México. Os investigadores fixeron un seguimento dos medios de comunicación locais, dos líderes e movementos sociais, dos sindicatos, das asociacións de baserritarras, etc.

Pero a contrainsurjencia mexicana vai moito máis alá da análise, segundo explicou Raúl Zibechi no seu texto “Guerra de desgaste contra as comunidades zapatistas”. Na súa viaxe cun grupo de solidariedade, Zibechi escoitou unha e outra vez aos habitantes das comunidades de Chiapas: “Válannos na nosa terra”. En moitas leiras e zonas recuperadas polos zapatistas durante a revolta de 1994 viven valados nos últimos anos, baixo o ataque de pequenos terratenientes enviados polas autoridades cara alí e grandes produtores de café, co apoio das novas bases militares que o goberno federal ha instalado nos seus arredores. Científicos atacantes armados queimando casas e destruíndo colleitas, comunidades zapatistas derrubando estruturas para comercializar os seus produtos, tiróns nocturnos feitos con fusís de gran calibre, secuestros de cidadáns, malleiras, ameazas...

“Son novas contrainsurgencias –di Zibechi– que impiden a consolidación e expansión territorial do EZLN. Debido á expansión dos zapatistas, hoxe atópanse en 43 zonas de resistencia. Os homes armados atacados polos cafeteros de ORCAO son xente politizada que coñece ben o movemento zapatista. (…) O seu modus operandi consiste no valado de vivendas, clínicas e escolas de familias e comunidades zapatistas para evitar que se siga producindo. Así formaron unha guerra integral de erosión que pretende romper coa economía, a educación, a sanidade e as organizacións autónomas”. Mal aspecto. Algo duro pode suceder no 2022 de Chiapas.