Patacas, cereais, remolacha... estes parajeos foron coñecidos “desde sempre”, pero a sidra é un produto “novo”, segundo cóntanos Julen Markinez Amozarrain, da sidrería Trebiñu. Un dos seus obxectivos é incorporar a mazá e a sidra ás producións típicas de Treviño. “Non é un cambio fácil, pero estamos a camiñar aos poucos”. Os pais de Julen iniciaron o proxecto fai uns 30 anos na casa natal do seu pai. Entón non sabían que variedade sería a que mellor se adaptaría ao clima local. “En Treviño apenas había manzanos”, dinos Markínez. “Algúns tiñan mazás para casa, pero ademais…”.

Co paso dos anos fóronse aprendendo as características da mazá autóctona para que sexa apta para a sidra. En xeral, acudiron aos manzanos que florecen tarde, xa que na primavera tamén se fai xeo. Nas súas parcelas atópanse as variedades transformadas de Asturias (Estado español) e Gipuzkoa. “A nós adaptáronse mellor algúns asturianos porque chegan máis tarde”, di Marquínez. A maioría dos manzanos están cerca do mar en Gipuzkoa, pero en Asturias tamén hai abundantes na montaña, e as súas variedades están perfectamente adaptadas a Askartza, no Condado de Treviño.

A sidrería Trebiñu conta con preto de 3.000 árbores e está a plantar uns 800 exemplares máis novos noutra parcela. “Ademais de todos eles, máis adiante plantaremos outros 800. Somos unha pequena sidrería que produce entre 25.000 e 30.000 litros ao ano. En canto ás características da terra, aquí non hai moita pendente e é máis fácil traballar nela, por exemplo, non temos problemas para traballar co tractor”. Ante a pregunta de que mazás úsanse para fabricar sidra, Markínez dinos que só utilizan as autóctonas: “Facemos toda a sidra con mazás de casa”.

Non se pode vestir a boina vermella

Illa no centro de Álava. En Burgos (Castela e León), non se lles permite utilizar a “boina vermella” que caracteriza á Sidra Vasca, aínda que traballen na súa totalidade con mazás caseiras. “Non ter un selo de calidade ou label prexudícanos desde o punto de vista da mercadotecnia, pero o que temos en mente é facer un bo produto, de casa, e loitar por iso. Algunha vez tratamos de conseguir o selo da Sidra Vasca, pero non o puidemos, e xa deixamos un pouco esa pelexa”.

Nadar administrativamente entre dúas augas ten consecuencias curiosas que afloraron con maior claridade na situación de pandemia. “Non sei si nas sidrerías de Araba, Bizkaia e Gipuzkoa van solicitar o certificado COVID. Nós, ao principio, cumpriamos a normativa de Álava, pero dun día para outro nos dixeron que temos que seguir a de Castela e León, polo que de momento non a de pedir pasaporte. Si empezamos a pedilo, é posible que alguén veña pedindo contas, “a que estades vostedes?”. Como noutros sectores, Markinez cóntanos que a pandemia foi “dura” porque no período do txotx (xaneiro-maio) houbo fortes restricións nos dous últimos anos e a ver si no ano 2022.

Curmán pequeno no territorio do viño

Nalgúns bares de Vitoria-Gasteiz teñen carteis coa lenda “Sidra Treviño” pegados detrás da barra. Preguntámoslle a Marquínez si é complicado entrar neste circuíto, tendo en conta que ten un “competidor” duro co seu camiño: o viño. “Non é fácil. Aquí a cultura do viño si, pero a da sidra... Ademais, a sidra ten unha cousa moi mala, os prezos están moi devaluados. Vas ao supermercado e ves que a botella está a 1,50 euros ou máis barata. Tendo en conta o custo do traballo, da propia botella... non é rendible. É imprescindible facer un bo produto e manter uns prezos dignos. Que facer ante a sidrería que vende a botella nun euro?”.

En xeral, cre que non hai cultura da sidra. “Os hostaleiros compran calquera sidra, sexa cal for a súa procedencia, con que mazá estea feita... Hai algúns que tratan de promocionar os seus produtos, pero a maioría non o teñen en mente. Ademais, aquí mírase raro a quen pide sidra”, ri. “Para cambiar isto hai que traballar moito”.

Falando de prezos, falamos con Markinez sobre o resto de cultivos. “Os cereais, o trigo ou a cebada dependen en gran medida das axudas europeas. Poderán continuar durante moitos anos? Non sei, vendo como están os prezos...”. A sidrería Trebiñu non recibe axudas públicas. “No seu día déronnos algo para paliar os danos causados polo COVID, pero para pór manzanos, para investir en maquinaria, nada”. Pero di que o problema é máis profundo. “En canto ao turismo, Treviño está bastante perdido. Non hai máis que ver como están as estradas, moitas sen asfaltar, e apenas interveñen Burgos ou Álava. “Somos un país esquecido en parte”. Temos condicións precarias. Por exemplo, non hai cobertura de Internet en moitos sitios, temos rede wifi nalgunhas ocasións pero na seguinte non...”.

“A xente aprendeu a beber do txotx”

“Cando os pais abriron a sidrería non sabían atraer á xente. ‘Bo, si non vén xente, converterémolo en vivenda e listo’, pensaban. Había unha capacidade para 40 persoas, pero cada vez máis xente empezou a vir e decidimos ampliar a sidrería. Agora entran 120 persoas. Ademais de ampliar, fomos mellorando co tempo as instalacións, a maquinaria, etc.”

En canto á sidrería, Hernani, Usurbil, Astigarraga son os nomes que alguén podería dar. Alí está o costume, a tradición, a cultura… “Si, alí é a cultura máis grande, pero aquí tamén a xente está a empezar a estudar”, relatou o irmán de Julen en en ARGIA, nunha entrevista realizada hai dous anos polo xornalista Mel Anjel Elustondo. “Antes de vir á nosa sidrería, por exemplo, moitos non viron nunca sidrerías. Dicir que as cubas están aí, levantalas e collelas, e algunhas: 'E non podes arruinar a sidra? Non a tes na botella?’, preguntaban”. En palabras de Julen, “a xente aprendeu a beber do txotx”. Polo seu traballo en favor do uso do eúscaro, a sidrería Trebiñu recibiu o Premio Lazarraga da Asociación Bai Euskarari no ano 2019, polo que entrevistamos aos pais e fillos (no número 2.652 de ARGIA).

O tres de Álava

O tres sidrerías alavesas son Treviño, Kuartango e Iturrieta de Aramaio. Os dous últimos producen Euskal Sagardoa, a medida que utilizan as mazás dos manzanales existentes nas súas terras e/ou zonas adxacentes. O primeiro está situado no antigo balneario de Zuazo de Kuartango, a beiras do río Baia. Iturrieta, no barrio Arraga de Aramaio.