Que respondes cando che preguntan de onde es?
Podería dicir que son do pobo de Utiel. É un pobo da beira de Valencia, moi preto de Castela A Mancha. Eu sempre vivín en Utiel, logo fun a Valencia e agora vivo en Barcelona. Pero si son sincero, cando me preguntan de onde son, digo que é a miña familia chinesa. Xa sei que a xente ten a pregunta na cabeza, por tanto, digo. Cando digo que son valenciano, sei que a pregunta segue na cabeza. O máis cómodo é contestar a unha pregunta directa ou indirectamente. De pequeno resultábame doloroso. Ás veces nin sequera era unha pregunta –polo menos unha pregunta permíteche respondela–. Moitas veces era unha afirmación: es chinés. Isto puña unha fronteira entre eu e os demais. Porque no meu país era a única familia chinesa que era a nosa, e non había ninguén que me parecese. E claro, os brancos non se dan conta de que son brancos. Que todos temos unha raza ou que ninguén a ten. Como vivimos dentro deste supremacismo branco, eu tampouco me daba conta diso. Eu era diferente e punto. E iso o naturaliza co tempo.

Na túa contorna só os teus pais e o teu irmán eran os que che parecían. Iso constrúe moitos límites?
Si, a maioría na cabeza. A falta de referentes supón non proxectarche a ti mesmo. A min encantábame ler, por exemplo. Pero na literatura nunca atopei personaxes ou escritores que parecían. A literatura atrapábame, os personaxes e as historias levábanme a lugares que non coñecía, e iso deu moito sentido á miña vida, pero o que lía non me axudaba a resolver o meu conflito identitario. Até moi tarde non atopei ningún referente. Foi un traballo moi laborioso. Si é difícil atoparse con escritoras, pensa si falamos doutras identidades. A finais da adolescencia atopei o meu primeiro referente no Estado español. Cando coñecín a Gazpacho Agridoce de Quan Zhou Wu tiven un shock. En min influíu enormemente o relato da confluencia de identidades andaluzas e chinesas nun mesmo corpo.

Vivía de forma conflitiva esa confluencia de identidades diferentes no seu corpo?
Eu vivía a miña identidade como unha greta. Non era chinés, pero tampouco español, non era suficiente un nin suficiente outro. Tanto por unha banda como por outro puñan en dúbida a miña identidade constantemente. A miña familia tentaba ser o máis chinés posible. Aos poucos foron descubrindo que non, que non ía ser chinés, ou polo menos non como eles imaxinábano, e rexeitaron ese feito de non ser chinés. E ao mesmo tempo os de aquí tamén déixanche claro que non es de aquí. Aínda que o tentes, faga todo o que fagan, nunca será como eles. E vostede non ten un instrumento ideolóxico para afrontalo e sente culpable.

Grazas a diferentes referentes, vin como se podía entender a cuestión doutra maneira. Como a suma dunha e outra identidade. A verdade é que a cuestión non é tan simple como unha suma. Non basta con dicir que son español e chinés, por exemplo. As diferentes partes da identidade se trenzan de forma complexa. Está claro que si comprendemos monolíticamente e estereotipadamente as formas de ser chinés ou español, non son nin un nin outro. Pero, do mesmo xeito que ocorre coa identidade de xénero, as categorías non son máis que límites marcados nun continuum. Que muller non se afasta do que representamos ao pensar na categoría de muller? E que chinés non se afasta do que representamos ao pensar na categoría chinesa? Que é ser chinés? Se analizamos minuciosamente as categorías supostamente claras, a cuestión complícase. Pero considerar esa mesma complexidade foi para min un motivo de liberación.

Un ano fúchesche a vivir a China. En que che espeó a súa experiencia?
Conseguín unha bolsa Erasmus para estudar en China. E encantoume. Os de orixe chinesa temos este porco de orixe moi idealizado, a terra da túa familia e dos teus antepasados… Pero non prodúcense iluminacións nin revelacións. A min o que me pasou é que coñecín a moita xente como eu. Como eu, había moitísimas persoas que naceron ou viviron fóra de China, nunha investigación íntima sobre a súa orixe. E dásche conta de que cada un de nós ten os seus puntos de vista estereotipados sobre os chineses. E ves que os chineses viven á súa maneira, que se afastan desa imaxe fixa que ten cada un de nós dunha maneira ou outra.

Iso si, a sensación que tiña cando viaxaba no metro era enorme. Todos eran como eu e ninguén me miraba raro porque era diferente. Iso non me sucedeu en ningún outro sitio. Podía ser de aquí. Pero a sensación non podía durar moito. As preguntas viñan nada máis abrirse a boca. De onde es? Outra vez o mesmo. E a ferida abríase unha e outra vez. A xente non se dá conta, pero é dolorosa. A min non me gusta contar como os meus pais tiveron que ir fóra do seu pobo a buscar unha vida mellor, fuxindo da miseria. Non é romántico. Recibes a compaixón ou o desprezo do outro e nin un nin o outro son beneficiosos para ti.

Pero aquí non hai racismo cos chineses…
Esa idea está moi estendida. A sociedade pensa que non hai racismo cos chineses, porque moitos dos estereotipos que hai connosco son optimistas, entre comiñas. Somos inmigrantes exemplares. En matemáticas boas, silenciosas… A imaxe dos inmigrantes chineses é esa: non provocan incidentes. Non como outros. Os marroquís si, os latinoamericanos tamén, eles xeran problemas. Din que somos os que mellor integramos. Pero, que é unha boa integración? Non queixarse? Que o xefe traballe todo o que queira? Non responder as agresións?

Eu vivín unha gran exclusión na miña infancia, por exemplo. O meu irmán tamén violencia física. El chegou aquí con 11 anos e a xente nunca vira chineses. Eu nacín alí, despois, e o que eu escoitaba era "non podes xogar connosco porque es chinés".

Os meus profesores, en cambio, tratábanme moi ben e esperaban moito de min. Relacionábanme con estereotipos ligados á miña orixe. Sacaba moi boas notas, pero non polos meus méritos. Levarme en sangue. E si sacaba malas notas, era un drama. Como era posible? E iso era unha presión enorme para min. Para que a miña carreira fose normal, estaba obrigado a sacar excelentes notas. Todo o demais era problemático. Os estereotipos, mesmo presuntamente positivos, son prexudiciais. Déixanche sen saída. Se as enches as perpetuas, e si non as cumpres, ela se problemática.

Ademais, os estereotipos fan invisibles outras facetas da túa personalidade. A min pasoume por exemplo co estereotipo da timidez. "Os chineses son moi tímidos, moi silenciosos e moi misteriosos". Eu era así. Sempre fun moi solitaria e introvertida. & '97; Pero era silencioso e misterioso porque estaba totalmente traumatizado.

Por que temos esa imaxe dos chineses?
Aquí todo o imaxinario sobre o chinés é creado polos medios de comunicación e, por suposto, filtrado polo orientalismo. Moi folclórico, baseado na imaxe da antiga China que abre o Instituto da Confesión. Somos vistos como afastados en tempo e espazo. Case alieníxenas coma se fósemos. Esta cultura milenaria é fetichizada e os seus habitantes teñen posters con grafías en chinés nas paredes dos seus apartamentos. Nós somos os corpos atemporais portadores desa cultura afastada. E iso non se pode sentir de cerca. Somos foráneos de toda a vida, inevitablemente. No Estado español xa hai catro xeracións, pero non hai ningún chinés do país.

Pero hai outro imaxinario paralelo ao mesmo, vinculado ao estado chinés actual e ao comunismo. De feito, os chineses son os principais rivais a nivel mundial. É unha superpotencia controlada polo partido comunista, son moitas e veñen a nós. Tamén nos vinculan a iso. A miúdo a xente pregúntame sobre a República Chinesa. “Que che parece isto, ou estoutro?” E eu que saberei? & '97; Non vivo alí, home! Pregunte como vivo aquí ser chinés. Diso podo falar.

Se se integrasen non habería ningún
problema… Iso é [ri]. Pero se fósemos tan inclusivos como o dicimos, non teriamos que renunciar a todo para demostrar que somos "integrados". Nome, comida, modos de facer, vestidos... Cremos sinceramente que vimos aquí en busca das vantaxes máis autóctonas. E que o que temos que facer é naturalizar, facer a nosa vestimenta, a nosa comida, a nosa lingua e o acento local, e, si é posible, desaparecer. Non sei a quen lle escoitei que si se integraba máis se desintegraría. Que dicimos cando falamos de integración? Que che molesta? Comer cuscús? Porse un pano? Falar noutra lingua entre nós?

O da lingua é terrible. Se falas en chinés entre nós ves cambiar as miradas da rúa. Eu, por exemplo, perdín o idioma. A min dicíanme que non podía xogar cos meus compañeiros porque era chinés, non quería ser chinés. Eu quería xogar con eles. E tamén sentía rabia polos teus. Non quería falar de chinés. Arranxábame ben en castelán e deixei de falar en chinés. Hoxe volvín a estudar, pero o meu chinés é o chinés dun neno. E agora non podo falar cos meus pais no seu idioma. Eu falo mesturando mandarina e castelán. Eles non falan ben castelán e adáptanse ao meu chinés. E esta é a situación que hoxe padezo por unha decisión tomada de moi pequena, impulsada pola discriminación que vivía naquel momento. Tento desdramatizar a situación pensando que a comunicación non é só verbal, e que realmente non hai ninguén que fale o mesmo idioma que os seus pais. Pero o que provocou a miña situación é unha discriminación estrutural concreta, e iso dáme rabia. Hai unha frase que me ensinou Ines Ferreiro que sacou do libro Xaques Derrida Le monolinguisme de l’autre: «Só teño un idioma e non é meu».

Tamén escribes poemas na túa lingua que non é a túa. A literatura é para ti unha forma de falar máis libre que como xornalista?
É unha forma de ser libre no seu sentido máis amplo. De pequena pensaba que eu tamén acabaría no restaurante. Os meus únicos referentes eran os meus pais. E son referentes marabillosos, pero para eles non había outra alternativa que dedicar horas e horas ao traballo no restaurante. E a min iso preocupábame moito. Non quería iso, pero non vía a ninguén como eu traballando fóra dos restaurantes chineses e bazares. Só vía un camiño, porque os asiáticos que teñen outras profesións non teñen visibilidade. Porque non ven na televisión, ou no cine. Non ven libros de poemas nas fotografías dos xornais. Iso lévache a non sentirche merecedor de nada máis. Xa sabes que para traballar nunha panadaría o teu aspecto chinés vai ser un obstáculo. Tamén para ser xornalista. E é máis fácil proxectarche nunha zona coñecida e cómoda que imaxinarche outra cousa. Por iso escribir foi para min crear un mundo libre. A creación deste mundo libre fíxome máis libre. Os meus poemas tamén cambiaron as miñas vivencias. Tomei a palabra en público para os recitais. E tomar a palabra cambiou a miña propia voz. A miña forma de estar. Eu tamén me liberei a través das miñas poesías.

* * * * * *

Inmigrante en Schrödinger

"Entre os estereotipos tamén hai incoherencias evidentes. Os inmigrantes róubannos o traballo. Pero ao mesmo tempo, os inmigrantes non queren facer nada, son uns vagos e viven das subvencións. Moha Gerehou fala disto e chama ao fenómeno o inmigrante de Schrödinger. O certo é que estes dous discursos poden ser lanzados pola mesma persoa na mesma entrevista da mesa, un detrás doutro, e que ninguén dirá que iso é unha incoherencia. Hai un dobre discurso cos migrantes, o que supón un dobre castigo. Non se pode escapar. Se non tes unha culpa terás a outra, e –segundo a teoría do inmigrante de Schrödinger, ambas–".

Raza e xénero

"Mulleres chinesas, súbditas, tímidas, de servizo, silenciosas, misteriosas. No cine, os personaxes asiáticos apenas teñen diálogos. Miradas. Cerámica. Un obxecto. Débiles, fortes, pequenos, manexables. As mulleres asiáticas están moi sexualizadas e moi fetichizadas desde o punto de vista occidental, si a isto pódeselle chamar Occidente. E coa beleza tamén se lles construíu unha relación ambivalente. Podes ouvir que alí ou aquí as mulleres asiáticas son especialmente belas, pero ao mesmo tempo a min dixéronme que son moi bonita para ser chinés (que lle responde, “grazas”?). Cos homes ocorre o contrario. Non se sexualizan. Porque non son suficientes homes. Porque non teñen barba suficiente. E claro, porque teñen un pene diminuto".

COVID como catalizador do racismo

"Esta historia do COVID lexitimou o racismo cos chineses xa existentes. Cataliza. 'Non imos ir a cear ao restaurante chinés, nin sequera para cazar COVID! '. Si, claro, porque esta familia que non saíu do pobo valenciano de Utiel está moi infectada. Se non houbese unha base racista debaixo, non se ouvirían os oídos durante a pandemia. Aos nenos chineses chamáronlles "coronavirus" nas escolas. Ou o BBVA primeiro e A Caixa despois bloquearon as contas a xente de orixe chinesa sen ningún fondo legal. Aos meus pais tamén lles pasou. E isto non se estendeu, pero é un racismo estrutural. A comunidade chinesa mobilizouse, realizáronse manifestacións. Non terribles, e os medios de comunicación non lles fixeron grandes eco, claro. Pero xurdiu a campaña Ez naiz virus en Francia e Italia, por exemplo. Todo isto tamén influíu aquí. O movemento antirracista está cada vez máis estruturado e os activistas de orixe asiática están a converterse cada vez máis activos neste movemento".