Franca Rame formaba parte dunha familia itinerante. A familia e os antepasados foron tradicionalmente dramaturgos e traballaron desde o século XVII no commedia dell´arte. É unha forma popular de teatro, e por iso moi rica en dialectos. Interprétanse tramas sinxelas, mesturando marionetas e traxes de entroidos. Baséase no humor e a improvisación, aínda que tamén se utilizaban acrobacias.

A aparición do cine puxo en perigo o uso dos monicreques a principios do século XX, e a familia de Ram deu lugar á representación das persoas para adaptarse aos novos tempos. O pai de Franca, Domenico Rame, encargábase de vender o espectáculo, de recompilar as historias do lugar no que viaxaban ou de prolongar o espectáculo se o público estivese a gusto. A súa nai, Emilia Baldini, era administradora da compañía e ademais aprendeu a coser. Reparaba roupas e preparaba escenografía. Aínda por riba, foi o actor estrela da compañía, como 30 anos máis tarde sería Franca. Ao oito días do seu nacemento, Ram fixo o seu primeiro papel e a partir de entón representou personaxes adaptados á súa idade. Era o máis novo dos irmáns e deles aprendeu a moverse polo escenario.

A ocupación alemá de Italia dificultou moito a vida dos dramaturgos ambulantes, polo que Ram dedicou a súa actividade á enfermaría. Foi expulsado tras dous meses de prácticas como enfermeira alegando que non servía para iso. Deste xeito, volveu saltar ao mundo do teatro e, tras presentarse a un casting, tomárono para traballar xunto a Darío Fo. En 1952 casaron e construíron un proxecto de vida. Coa creación da compañía Fo-Rame compartiron a súa vida persoal e profesional e traballaron en todo o mundo. Pero pouco sabemos o que Fok aprendeu de Rame. Seguramente é difícil de medir, pero da lectura das declaracións de ambos se deduce que moitos dos textos que levaban o nome de Fore foron realizados entre eles. Ram corrigía, recortaba e cambiaba os textos para que funcionasen mellor, e algúns deles son probablemente escritos só por Ram.

Cara a 1968 o teatro social e político foi gañando forza. A parella disolveu a compañía anterior e comezou a moverse en parámetros máis radicais co colectivo Nuova Scena. O grupo de teatro A Comune, a través da organización Soccorso Rosso, formado por Rame e Fo, apoiou unha fábrica ocupada por traballadores. Esta institución encargábase de prestar apoio económico, asistencia xurídica e información sobre os seus dereitos aos e as traballadoras presas políticas.

Nas súas obras tamén se reflicte o compromiso político e social. Tutta casa, letto e chiesa, e altri (Toda a casa, a cama e a igrexa, entre outros) está composta por oito monólogos. Publicouse en 1977 e no seu preámbulo Ram situou a obra no marco feminista. Abarca temas que no seu día estaban en plena ebulición: as mulleres no mundo laboral, os movementos sociais, a maternidade, a sexualidade, a presión moral da igrexa... Deste traballo gustaríame destacar un texto: O Stupro (Violación). Conta a brutal violación de varios homes a unha muller e o secuestro e a violencia posterior. Está escrito en ton de angustia e medo, dunha maneira moi crible. Ram afirmou durante moitos anos que un texto lido na revista Quotidiano Donna era levado á ficción. Conservou a súa verdade até 1987: a través da violación, un grupo de fascistas quixo castigar o seu activismo político e ese texto era un monólogo autobiográfico. Apoiado polo movemento feminista, o autor fixo unha lectura política desta vivencia máis adiante.

Josune Muñoz, directora de Skolastika, leva anos analizando a autobiografía de forma sistemática e dentro da cultura da violación, afirmando que estamos a vivir o boom das autobiografías femininas. Tarana Burke comezou en 2006 a recoller a colleita necesaria da campaña #metoo. Ram, como tantos outros, anticipouse á explosión e realizou un valente traballo de gran impacto.

En 1983 Ram e Fok publican a obra Coppia aperta (Parella aberta). O tema pode ser tópico: os matrimonios, aburridos da súa relación, expoñen unha relación de parella máis aberta e discuten sobre a táboa. O tema é moi serio. Pero o texto está cheo de humor, ironía, situacións absurdas e esajeraciones, e expón de forma áxil e divertida unha serie de reflexións profundas. É interesante ler boca arriba variando os tons dun mesmo ou co compañeiro de piso, por que non? Tamén podedes interpretar si tes un compañeiro de piso, un marido ou unha muller, talvez coa intención de aforrar algunha entrevista.

Non querería deixar de mencionar a Sesso? Durmíase ou l’arte di scopare (Zen edo larrua jo). O traballo foi creado por Rame, Fo e o seu fillo Jacobo: Adam e Eba parten da historia e fala dos nervios das primeiras relacións sexuais, do tabaco menstrual, do que contan as nais (non), do perigo do aborto ilegal, da inseguridade dos homes, da non tentación do pene, do orgasmo, do clítoris, etc. Formado por capítulos curtos e elaborado desde o humor, é lixeiro. Foi concibido coa intención de ser utilizado pedagógicamente nas escolas, ademais de para as persoas adultas. Como tantas outras veces censurouse e foi excluído dos programas educativos en Italia.

Xunto ao auxe do movemento feminista, Ram, que até entón mantivera o seu papel na sombra, cambiou a súa forma de falar e utilizou o termo “o noso teatro” para subliñar a súa presenza e o seu traballo nestes textos.

Rame era unha fermosa muller, loura, con grandes gafeñas de sol e que aparecía nos medios de comunicación con rechamantes pezas e un sorriso. Moitas veces describírono como un paxaro. Aos ollos de moitos só houbo unha muller humilde que se atopaba na sombra dos Foros. Pero ese aspecto gardaba a un membro dunha familia de dramaturgos, unha muller intelixente, interesante e apaixonada. Un dramaturgo vangardista na cultura italiana. A poderosa muller que trouxo consigo os movementos sociais e políticos da época, deu un paso máis adiante. Unha persoa que ría de si mesma. E o que era capaz de acougar a vida facendo rir aos demais, carismático.

É unha pena que non se poida ler en eúscaro. E triste que as publicacións en castelán sexan vellas. Estaría ben unha publicación deses textos, lida coa entrada e a mirada actuais. O que daría ao autor o seu lugar. Mentres tanto, aínda que non se entenda o italiano, merece a pena entrar en Youtube e teclear o nome de Franca Ram para ver a fondo os teatros da época e comprobar como o espectador responde de risa á espontaneidade.