Respiremos o grupo, só sabemos que sodes partidarios de que os nenos euskaldunes reúnanse no mesmo aula…

Izan, Arnasa é un grupo de pais vascófilos. Os participantes vivimos en municipios castellanohablantes do País Vasco e os nosos nenos e nenas están a aprender no modelo D. Son vascoparlantes, son minorías na aula, pero na maioría dos centros, no canto de polos xuntos, dispérsanos nas aulas dun e outro. A presenza de nenos e nenas castellanoparlantes dificulta o uso do eúscaro, mentres que a dispersión fai imposible que os nosos nenos e nenas falen en eúscaro. Aos nosos nenos e nenas vascohablantes négaselles radicalmente a posibilidade de expresarse en eúscaro, aínda que sexa no modelo D! A conclusión é que os nosos nenos e nenas afástanse totalmente do castelán, mesmo en moi pouco tempo!, que abandonan o eúscaro, tanto na escola como fóra dela. A necesidade de atopar unha solución a este grave problema xuntounos a varios pais na Casa da Muller.

Este ano tamén tiñades preocupación antes do verán, tal e como escribiches aquí ou alá.

En xuño puxémonos en contacto con pais e nais que compartiamos inquietudes. Coñecémonos nas redes sociais e decidimos facer unha reunión de videollamadas. Foi a orixe do grupo Imos Respirar. Desde entón, ampliamos o tema á sociedade e tratamos de integrar ás familias que estamos na mesma situación en Euskal Herria. Reivindicamos o dereito dos nosos fillos e fillas a vivir tamén en eúscaro na escola, e para iso consideramos imprescindible a existencia de espazos respiratorios funcionais que posibiliten o desenvolvimiento en eúscaro. É máis, vendo que en moitos centros do modelo D o idioma principal de relación é tamén o castelán. Pedimos, por tanto, que non se dispersen os nenos que traen o eúscaro desde casa, xa que só poderán falar en euskera si están xuntos. A dispersión non ten sentido: impídelles expresarse en eúscaro entre eles e, por outra banda, non achega nada aos nenos erdaldunes. Se todos falan castelán, onde están os beneficios?

Pídese, sobre todo, que non se disperse aos nenos que veñen de casa en eúscaro.

O Sr. D. Arnasa non pide que se repartan nenos erdaldunes e nenos euskaldunes, senón que non se dispersen os nenos euskaldunes. É dicir, non queremos que haxa “aulas de euskaldunes”, senón que se garanta que hai suficiente masa crítica de vascos, polo menos nos casos nos que sexa posible. E que, polo menos nunha das aulas, o eúscaro sexa o idioma principal de relación destes alumnos, e para os nenos e nenas do resto de clases de modelos e pontes. Os nenos e nenas vascoparlantes poden convivir cos castellanoparlantes na aula, pero sen estar dispersos por eles. Consideramos imprescindible facelo desta maneira, si nalgún momento vaise a converter o eúscaro na lingua principal das aulas e do centro. Como consecuencia da dispersión, os alumnos euskaldunes non teñen máis remedio que abandonar o eúscaro e dedicarse ao castelán. Por unha banda, polo medo aos problemas de integración que pode carrexar o non uso do castelán, e por outro, polas presións do resto dos nenos. Neste sentido, adoitan desenvolver vivencias e crenzas decepcionantes relacionadas co eúscaro. Isto pon en cuestión non só o uso actual, senón tamén a transmisión de mañá. Por tanto, é urxente pór fin a esta situación.

Non dispersar aos nenos vascoparlantes, significa abandonar aos nenos erdaldunes?

O noso desexo é euskaldunizar a todos os nenos e nenas do centro. No caso dos alumnos euskaldunes, haberá que prestar especial atención aos nenos e nenas que teñen de casa o castelán. Por unha banda, ofrecerase o modelo imprescindible dos compañeiros vascoparlantes que teñen o hábito de expresarse en eúscaro —e sen vergoña, orgullo—, o que se coñece como efecto motor e antena. Doutra banda, haberá que destinar recursos e axuda especializada aos nenos e nenas castellanoparlantes. As relacións lingüísticas que se establecen na infancia son máis difíciles de cambiar no futuro e é moi importante que as relacións se canalicen canto antes en eúscaro, desde a menor idade posible. E aí está a diversidade e a inclusión. Aí o eúscaro debería ser un papel fundamental, pero non o ten. A nosa proposta tamén pretende abordar estas cuestións, centrándose sempre no eúscaro e pechando o camiño cara á estigmatización dos espazos respiratorios. Nós propomos priorizar que os nenos e nenas que non teñen lingua materna castelá —ou francesa no País Vasco Norte— incorpórense a estas áreas funcionais respiratorias. Cremos que pode ser unha boa maneira de contribuír á integración deste alumnado a través da nosa lingua.

Como determinar quen son os nenos euskaldunes, é dicir, os vascoparlantes?

Á hora de distribuír os alumnos euskaldunes en diferentes aulas, os responsables dos centros non teñen ningunha dúbida sobre quen son os vascoparlantes. Ao parecer, as prácticas lingüísticas no ámbito familiar foron o criterio utilizado até agora para facer a distribución: se o neno ou a nena trae o eúscaro de casa, dispersalo. Cremos que o mesmo criterio debería servir para agrupar aos nenos e nenas euskaldunes. Ademais, os nenos e nenas que proveñen dun contexto erdaldun, pero que aínda así mostran ganas ou tendencia a facelo en eúscaro, deberían formar parte do grupo de euskaldunes. A observación directa dentro da aula pode ser unha boa ferramenta para realizar esta clasificación.

É suficiente con que os nenos e nenas euskaldunes reúnanse sen máis na mesma sala, ou se necesita outra intervención?

Non é suficiente, nin moito menos, pero é fundamental. Sen dúbida é necesario realizar outras intervencións tanto dentro como fóra do centro. No interior da escola, sobre todo, pero non só, nas aulas nas que non hai euskaldunes. Fóra do centro, en EiTB e en todas as pantallas, nas actividades extraescolares, nas actitudes e prácticas dos pais, na paisaxe lingüística, nos diferentes servizos de atención, na oferta de produtos en eúscaro, etc. Antes e durante a realización dos agrupamientos haberá que analizar en cada caso as medidas máis axeitadas a implantar. Nas aulas nas que non hai nenos euskaldunes poderíanse realizar múltiples intervencións, utilizar reforzos, duplicar, dirixir aos profesores máis experimentados… A distribución dos recursos en función das necesidades mellorará os resultados.

Di “Actitude e prácticas dos pais”. Que pediriades aos pais euskaldunes?

Cremos que a implicación dos membros vascohablantes de cada comunidade pode ser moi beneficiosa. Os pais e nais euskaldunes deberían participar directamente tanto nas aulas, como na sala de castellanoparlantes, como nas actividades extraescolares. O máis eficaz sería a posta en marcha de proxectos populares, coa participación directa do maior número posible de entidades e axentes do municipio e do barrio. Todo iso require unha base: o colectivo vasco parlante; no caso dos centros, o colectivo é o dos nenos euskaldunes. A materialización da nosa proposta podería ser, na súa sinxeleza, o primeiro paso a favor de cambios máis profundos e atrevidos.

Cales foron os obstáculos que atopastes no camiño de Respiro até agora? Tamén hai opinións contrarias.

Desde o lanzamento da iniciativa escoitamos algunhas opinións contrarias, si, pero moitas máis foron as adhesións e os apoios explícitos que recibimos. Con todo, as críticas son lexítimas e necesarias, na medida en que son honestas e construtivas, e recibimos achegas interesantes dalgúns que mostraron unha visión crítica. Con todo, o maior obstáculo foi a actitude pecha dos centros. Con todo, aínda hoxe recibimos unha invitación da Confederación de Ikastolas para falar do asunto. É posible que sexa o primeiro paso para reconducir o conflito e empezar polo bo camiño. Asistiremos con esperanza á reunión.

Tivestes apoio?

[O 27 de novembro presentouse en Bilbao o manifesto Arnasa. Ademais de facer público a listaxe de adhesións existente, anunciaron unha campaña de protección aberta a toda a cidadanía]. A nosa reivindicación recolle múltiples e variadas opinións, expresións de solidariedade e adhesións. Recibimos o apoio de case 100 profesores e profesoras, e decenas de coñecidos euskaltzales sumáronse á nosa iniciativa: son expertos en sociolingüística, xornalistas, artistas, deportistas, músicos, escritores, bertsolaris… Tamén nos chegou o apoio e o recoñecemento de moitos pais e nais, que se identificaron plenamente coa iniciativa, e algúns teñen a pena porque se puxo en marcha tarde, porque na época dos seus fillos non se fixo isto. Está claro que puxemos encima da mesa un tema fundamental, e pódese dicir que nos conectamos co que senten moitos vascos. O 27 de novembro presentaremos en Bilbao o manifesto Arnasa. No mesmo, ademais de facer público a listaxe de adhesións existente, anunciaremos unha campaña de protección aberta a toda a cidadanía.

Estamos a falar de adaptar no mesmo grupo aos nenos que teñen eúscaro desde casa. Con todo, isto é un “tema delicado”.

Si, sen dúbida. Por iso pedimos que os nenos euskaldunes non se dispersen. Porque os agrupamientos teñen que facerse con moita atención e con moito mimo, para coidar os dereitos lingüísticos dos nenos e nenas vascoparlantes —e as súas familias— e para facilitar o proceso de aprendizaxe dos castellanoparlantes desde o fogar, tamén en beneficio das súas familias. Cremos que é fundamental ter en conta a opinión da dirección de cada centro, do profesorado e dos pais e nais. Por iso pedimos unha reflexión serena, obxectiva e sen manipulación sobre esta cuestión. E por iso, antes de facer nada, acudimos a expertos para obter unha opinión cualificada sobre a nosa proposta. E volvemos insistir: o que pedimos é que os nenos e nenas euskaldunes non se dispersen, non pedimos que se separen dos demais. Queremos que os nenos e nenas euskaldunes interactúen e mestúrense cos castellanohablantes, pero co eúscaro como eixo, e non como ocorre na maioría dos días, só en castelán.

Estudos

“Non lle corresponde a Arnasa Dezagun responder á pregunta de si hai estudos, non son, senón a quen defenden a dispersión dos nenos euskaldunes. En que estudos baseáronse para fomentar a dispersión? Cales son as consecuencias desta política? Onde están as recompilacións de datos, as análises e as reflexións desta práctica levada a cabo durante estas dúas décadas? Escoitamos e lido a miúdo, sobre todo desde o mundo da cultura vasca, que a comunidade vasca debe ser compactada si queremos que o euskera avance. Debemos excluír á escola desta necesidade de compactación? Como explican os que están a favor da consolidación dos vascos, pero en contra da proposta Imos Respirar?

Segundo as avaliacións diagnósticas que cada dous anos realiza o propio Departamento de Educación do Goberno Vasco, as capacidades e o uso do eúscaro empeoraron constantemente no modelo D, nos anos 2011, 2013, 2015, 2017 e mesmo 2019. Isto é o que din os estudos. Non é hora de empezar a dar a volta ao declive?” (Mitxel Elortza, portavoz de Arnasa Celebrar).