Es artista e investigador artístico, pero sempre subliñas que non estudaches Belas Artes.
Así é. Cando tiña 18 anos non sabía moi ben que estudar. Filosofía, medicamento, ciencias ambientais, comunicación audiovisual... & '97; Tiña unha gran mestura de merda na cabeza! Cando me deron a nota deime conta de que o medicamento ou a comunicación audiovisual era para estudar, e elixín a última. Sempre me gustou ir coa cámara, e por iso. A carreira non foi como esperaba e ao finalizar os estudos fun a Madrid. Aí comecei o verdadeiro proceso de aprendizaxe. Estiven oito anos alí. Traballei en varias produtoras. Facía 4 cabezas, Warner Bros... pezas de vídeo para eles. E alí empecei a traballar cousas ao redor da creación de vídeo, buscando as miñas pezas propias e as miñas prácticas propias. A miña voz mediante vídeo. Non tanto desde o punto de vista comunicativo, senón máis desde o punto de vista artístico. Fun á abstracción. E deime conta de que o meu punto de partida era sempre o son.

O son levoulle ao mundo da arte, por tanto?
Quería formarme nesa creación de vídeo que partía do son. Para iso, aos 30 anos decidín facer un máster de Belas Artes. Volvín a Bilbao e entón pisei por primeira vez a facultade de Belas Artes. Gustoume moito o máster e fíxome moi curto! Decidín que quería seguir nesa zona, creando e investigando, e entón o camiño foi facer a tese. Sen bolsa, claro, porque era demasiado maior para recibir subvencións, pero traballei no euskaltegi durante a realización da tese, e así empecei.

Entón atopouse coa acusmática.
Así é. A filosofía sempre me gustou moito. A espiña de aprender a comunicación audiovisual que tiña no meu interior, en detrimento de a Filosofía, e mentres facía a tese empecei a ler os textos filosóficos. Buscaba conceptos relacionados co son e atopeime coa acusmática. E deime conta de que ese concepto me servía para investigar e crear ao mesmo tempo. Todo tomou sentido para min. Na década dos 80 varios investigadores que investigaban a arte sonora recuperaron o concepto de acusmática desde a antigüidade grega. O concepto utilizábao Pitágoras. Dise que o filósofo daba clases aos seus alumnos colocándose detrás dunha cortina para que a súa presenza non lle afastase do contido das súas lecturas. Nestas condicións pretendía que a atención dos alumnos fóra necesariamente cara á voz, cara ao son, para aumentar o sentido da audición. Estes artistas sonoros querían volver centrar a atención no son. Non á orixe do son. Porque sempre pensamos que o son é de algo, sen querer. Este son é de ou de... Son de ladrido dun can. Son vocal dunha persoa. Son dun coche, da choiva. Estes artistas querían que o son se diferenciase da súa orixe, e que o propio son tivese un carácter propio. E ese camiño interesoume tanto para a investigación como para a creatividade.

Por que o son é tan atractivo para un ou outro?
Interésame porque non é unha cousa material. Porque non é un corpo determinado. Non pode ser máis abstracto. E iso ten unha gran potencialidade. Cando escoitamos un son, a nosa subjetividad xera imaxes e corpos. Cada un o seu. A abstracción do son abre a porta a estas representacións. A pintura e a escultura tamén crean imaxes en nós e cada un vaino a entender á súa maneira, pero o son, ao non dispor de soportes materiais nin visuais, lévanos a ver o que hai no noso interior. O son é un ámbito de liberdade.

Por iso interésame a acción de escoitar e os procesos de creación e subjetivaciones de imaxes sonoras mentais que xorden a partir da falta de imaxe. Na tese estudei, por exemplo, algunhas sesións de escoita. A xente tiña que escoitar e describir algúns sons. Primeiro desde a parte puramente estética: timbre, harmonía, ritmo... Pero tamén desde o lado estésico, é dicir, desde a súa percepción. Que lles causaba ese son, que imaxe facíalles ver... E é sorprendente como o exercicio subxectivo de escoita é tamén socialmente construído. A investigación mostraba que non ouvían o mesmo son músicos, artistas, educadores, médicos, etc. Cada cal o escoitaría á súa maneira, pero, segundo todas as aparencias, as prácticas cotiás inflúen na maneira en que escoitamos e analizamos os sons.

Logo está o tema do son e a tecnoloxía.A través das
tecnoloxías actuais creamos continuamente campos acusmáticos de son. A tecnoloxía é cada vez máis desenvolvida e os usuarios descoñecemos o que ocorre dentro dela. Sabemos que en certo xeito se introduce son nun aparello e logo sae doutro, pero non entendemos todo o que está implicado, non o coñecemos. É unha caixa negra. Ouvimos o que escoitamos tras unha especie de cortina de Pitágoras. Por iso interésame a tecnoloxía. Esta caixa negra permítenos pór patas para arriba algunhas das relacións de poder que existen na sociedade. Esta é, por exemplo, a base do ciberfeminismo.

O ciberfeminismo xurdiu na década dos 90, co desenvolvemento das prácticas e teorías feministas tamén no ámbito da tecnoloxía.E é que as tecnoloxías teñen unha enorme potencialidade, precisamente porque son unha caixa negra, para romper con algunhas dicotomías vixentes: natureza/cultura, muller/home, analóxica/dixital, física/virtual… As tecnoloxías actuais permiten cuestionar eses límites ríxidos. Permiten loitar desde a esfera privada, que é a esfera pública, para crear novas identidades, desmantelalas e reconstruílas. No ciberespazo, é dicir, nos nosos ciberlogos inventamos novas formas de ser, alter ego, nicks, dos que podemos crear novas realidades.

E en arte? Como o utilizas para crear son? A
intangibilidad do son, a virtualidad, confírelle tamén unha capacidade suxestiva para crear arte. Non ten materialidad, pero o son é o primeiro material para a miña creación. Gústame gravar sons. Se cantos cartafoles terei no disco duro do meu computador! Logo utilizo uns e outro non. Pero é unha especie da miña documentación íntima e gústame o mesmo exercicio que a recollida. Ás veces adapto eses sons, fago unha síntese sonora, ou non… Outras veces paso o propio son ao formato audiovisual, ou o converto en imaxe… Cando empezo non sei como acabarei. Moitas veces, ademais, non traballo só, senón con algún compañeiro. Por tanto, o meu proceso creativo é a suma de moitos elementos e o exercicio de tradución.

Participou en varias exposicións relacionando son e imaxe.
Convidáronnos a participar na plataforma Medialab de Tabakalera e ao creador e luthier experimental Jonathan García Lana Tunipanea. De aí xurdiu o traballo de Mecánica Forzada. Creamos unha peza durante a estancia, unha instalación de vídeo, pero basicamente foi o resultado da hibridación de ambas as disciplinas. Eu creei un vídeo que visualizaba contidos visuais orgánicos e movementos corporais, e Tunipanea, utilizando un software, convertía os movementos rexistrados no vídeo en partituras, utilizando a música, as partes mecánicas dun piano antigo.

En apenas un rumor formei catro acusmografías, debuxos cunha dirección contraria a unha partitura musical. Despois de compor o son, pasaba o son por un software, seleccionando os parámetros para converter o son en imaxe. Desta maneira convertía o son en imaxe para tentar reflectir as discusións entre son e sentido.
Pero o son aínda se pode utilizar de mil maneiras. A través do son adquírese o espazo, literalmente.

Iso tenme que explicar… Na miña
actividade investigadora estou a estudar a relación entre sons e espazos. Non podo deixar de compaxinar ambos. Sempre se di que un espazo ten son propio e que un son crea un espazo propio. E así é. Un son é diferente nun ou outro lugar. E o espazo tamén pode ser transformado por un son. E isto permite xerar procesos de transformación a través da arte sonoro.

Interésanme especialmente as intervencións sonoras, por exemplo. Desde Susan Phillipsz ou Janet Cardiff até o músico que descubrín a Perila que descubrín ultimamente. Sen ir lonxe, Mikel R. Chámame a atención a sensibilidade a escóitaa que ten o artista donostiarra Neto, e gústame como orienta esa forma especial de escoitar á súa propia práctica sonora. Nos últimos anos o propio Neto colabora coa bailarina Jone San Martín na investigación das propostas sonoras que se producen no camiño do son ao corpo. E en sentido contrario. Non só se ouve coas orellas, senón con todo o corpo. E por medio do son pódese coller o espazo. Tomar e transformar.

Así o fixeron tamén co espazo Artiatx, collérono e transformárono. Como xurdiu a idea de converter esta antiga fábrica nun espazo artístico?
Todo foi unha broma. Irati Urrestarazu, outro artista e eu, traballabamos nun estudo do barrio de San Francisco. Pero era moi pequeno, moi caro, había moita humidade alí… e empezamos a buscar outro sitio. E de súpeto vimos nunha web de venda de obxectos de segunda man en internet que alguén quería alugar un local, en Zorrozaurre. Fomos alí, ensináronnos un local feo e nós non. O propietario díxonos entón que tiña encima outro local que en principio non tiña intención de alugar. E era a antiga fábrica de Artiach. Trátase dun edificio cunha gran presenza. Situada na Ribeira de Deusto, vese perfectamente como era a fábrica de galletas orixinal. Onde estaba a produción, onde as oficinas… É moi bonito. E pensamos, “ímolo a tomar”. Falamos co dono e ao final deixounos a un prezo moi bo a cambio de limpar e coidar. Entón uníullenos Javi Arbizu.

A intención inicial era que o tres tivesen un espazo para as obras creativas da nosa arte. Por suposto, o primeiro ano pasámolo limpando e acondicionando o espazo. E co paso do tempo, e a medida que se ía ordenando o espazo, aos outros dous ocorréuselles crear un espazo para estancias e exposicións máis aló dun estudo. Pensar e facer. Entramos en xaneiro de 2019 e a primeira exposición tivo lugar en xullo de 2020.

Nos últimos anos, por tanto, estamos a traballar na comisaría. Estamos a preparar unha intervención sonora, e interésame moito o que propoñen os artistas invitados. Como entenden eles o espazo e como poden crear outro espazo dentro do mesmo cos sons que eles propoñen. O obxectivo é converter o edificio nunha caixa de resonancia das diferentes disciplinas artísticas.

* * * * * *

Arte sonora "Non
me gustan as categorizaciones, en nada. Aínda non. Que é a arte sonora? Á nosa disciplina chamóuselle arte entre as artes.Non é un novo tipo de arte, pero no Estado español, por exemplo, aprobouse hai apenas dúas décadas como unha disciplina independente. Pero na arte sonora utilízanse vídeos, performances, teatro, voz… E tamén hai arte sonora sen son. Ademais, o son utilízase en diferentes disciplinas que non consideramos artes sonoras. Pódese categorizar unha peza aquí ou alí, pero de feito non lle vexo moito sentido".

En
Euskal Herria
"Cada vez hai máis artistas sonoros en Euskal Herria. A maioría homes, iso si. E, ademais dos artistas, hai iniciativas. O Club L´Larraskito desapareceu, pero Zaratamo Fest celébrase cada ano nun lugar diferente, na Alhóndiga creouse o programa Hotsetan, no que traballan Oier Iruretagoiena, Miguel Ángel García e Enrike Furtado para investigar e traer artistas ao redor da música experimental e a arte sonora. E tamén nos alumnos de Belas Artes vexo cada vez máis interese por actuar en torno ao son".