O Laboratorio Vasco de Arte Drama ADEL de Aulesti é unha cita anual para os afeccionados ao teatro. Unha boa pota para coñecer xente e pór cousas en marcha, segundo Edurne Azkarate Sobrino (Oion, 1993). Nos encontros de 2019, Mikel Ibarguren Egibar (Zestoa, 1995) foi facendo unha fila para entrar no teatro, dicindo que tiñan que facer algo. Ibarguren e Azkarate coñecíanse de antemán, colaboraron na obra de teatro Käffka do Colectivo Kamikaz. Intza Alkain Ibarguren (Lasarte-Oria, 1995) foi coñecida en ADEL. A ela fixéronlle unha proposta para que formase parte do mesmo, escribindo á dirección de correo electrónico que se facilitou nos encontros. O tres tiñan ganas de crear algo. Azkarate, por exemplo, quería traballar como director. Aínda que teñas ganas e ganas, non é fácil atopar o momento e a forma de reunirnos. Atopáronse tirando da escusa de Aulesti.

Reuníronse por primeira vez na Tabakalera de Donostia e as primeiras reunións foron as asembleas. Para que a Asemblea decida que querían facer, como querían facelo. Empezaban por cero e tiñan todos os camiños abertos. A estética e os códigos tiñan consenso, pero faltáballes o tema. Que se fala moito dos mozos, que agora tamén se utiliza a etiqueta millennial, o que significaba o que atoparon nas súas reflexións sobre a súa xeración. Tres novos precarios queren contar o seu relato desde a súa voz na primeira obra. Con todo, non queren ser portavoces de toda a xeración. Por iso están a falar do persoal, do persoal.

Tiñan decidido antes o título do que ía ser a primeira obra que o do grupo. As posibilidades eran moitas: Millennials, Averia, MDMA, Formol... Cando chegou o momento de formalizar a asociación, Formol foi o máis votado. Con todo, cobra sentido. Non lle querían pór o apelido “produtora” ou “compañía de teatro”, de aí o Laboratorio Formol.

Nada máis reunirse comezaron a traballar. Tamén é unha oportunidade de dicir algo por primeira vez, de dicir o que queren e da maneira que queren: “Notouse a necesidade de micro e vómitos”. Para iso foi útil o proceso de creación. Foron á profundidade, seguindo a vontade e o desexo de indagar. A necesidade de produción dunha empresa non existiu en Formol. Tamén están a traballar noutros traballos á vez, e é unha plataforma para facer o que queren, sen presións. En canto á produción, aínda que non necesitan manter esta maquinaria industrial, queren profesionalizar o que están a facer. Crearon unha rede ao redor deles, xa que un dos seus obxectivos é dar e pagar traballo á xente e relacionarse cos artistas que lles gustan.

O mesmo ano que se creou o Laboratorio Formol
Tempo e Espazo, o Servizo de Eúscaro e Mocidade do Concello de Vitoria-Gasteiz e a Bolsa Novas Creadores de Vitoria-Gasteiz, organizada pola Deputación Foral de Álava. Así xurdiu a peza breve Maqueta (2020), antecedente da obra Album. O Metro Cadrado foi desenvolvido en colaboración co Laboratorio de Creación.

En abril de 2020 debían presentar a Maqueta. Con todo, a pandemia do Covid-19 e as medidas para afrontalo deixaron todas estas intencións. Esta suspensión serviu para adiantar outros traballos: papeis da asociación, presentación a convocatorias de subvencións, repaso de textos...

E é que entre o tres están a facelo todo, aínda que sexa con axuda e con apoio. Empezaron de cero e é un gran traballo. Por unha banda, a parte artística, e por outro, as reunións, o diálogo cos programadores, con Facenda e Administración, o vestiario, os labores de produtor, informes. “A xeración supón entre un 15% e un 20% do total do proceso, o resto da xestión. Aprendemos moito”.

No ano 2020 puideron ensaiar durante unha semana grazas ao festival Eztena, e no mesmo ano 2021 estreouse a obra Album en xuño. Isto serviulles para pór un prazo á súa actuación e contrastar co público o que estaban a facer, para obter unha resposta. Paralelamente, o proxecto ZUbi, creado para axudar aos novos creadores do teatro vasco, permitiu realizar varias estancias. Dentro do proxecto vanse a realizar varias actuacións da xira que acaban de pór en marcha.

O proceso foi moi valorado por Azkarate, Alkain e Ibarguren, e a súa dedicación en tempo e espazo permitiulles chegar ás estancias cunha metodoloxía consolidada e unha poética bastante estable. Foi un camiño transversal que sacou do proceso o que ía ser a obra, porque ao principio non tiña texto, nin escenografía, nin nada máis. O poder tomarse o tempo serviulles para adestrar libremente a intuición para captar o que a obra necesitaba. De feito, explicaron que os procesos de xeración no convencional son diferentes: “Hoxe en día todo é frenético e está valorado como: danche diñeiro e tes que xustificalo, producir, producir, producir. Ás veces os resultados adquiren cheiro a produción e é unha pena”.

Album xeneracional No laboratorio
tratouse de facer o camiño oposto: quitar e quitar as capas para chegar á medula. A creación de Album foi un exercicio de honestidade que pediu aos actores e ao director un traballo persoal. É a primeira vez de Azkarate como director e di que a situación foi excelente, porque non foi algo por encargo e non tivo que buscar traballo como director sen ter experiencia niso. Foi un bo lugar de traballo: “Sabía que sería un espazo de confianza”.

Entre o tres tomaron moitas decisións, porque completaron a dramaturgia desde que sucedía na escena. Azkarate ía a casa co que sucedía nos ensaios, e traíao de volta traballando para dar para comer aos actores, como aos pececillos. Di que tiña unhas liñas transversais e unhas metas, e que tiveron unha metodoloxía disciplinada de traballo, que non admitía horarios fixos. Baseáronse moito na improvisación, pero sobre todo na importancia que Azkarate quería dar ao que sucedía cando terminaba a improvisación: “Intza e Mikel víanse perdidos no escenario e xurdían necesidades mutuas para decidir que facer”. Nesta situación atopan a verdade que buscaban. Os conceptos que foron interpretativamente interesantes para eles foron “estar perdidos” e “verdade”.

Con todo, a sensación de perda non é doce. Así o di Ibarguren: “Cando estás perdido no escenario e ti es o que che acende todas as alarmas: fai algo, dinos algo”.

Tamén ven a vida como o ven, estamos obrigados a ser activos e produtivos, temos poucas posibilidades de estar perdidos, ou simplemente de estar. O exercicio principal que realizaron foi eliminar todo isto e permanecer 30 minutos perdidos ata que saia algo real. Para empezar a construír até atopar o punto cero. “Esperamos que se manteña esa honestidade, sobre a que creamos”. O resultado baséase en que non é un traballo representativo, senón representativo. A situación é a que manda, esa presenza. Non hai personaxes que teñan que transportar a acción nunha narratividad. “É arriscado, pero enténdese respondendo ao que moitos programadores nos preguntaron. Non é supercomercial, porque non é moi ortodoxo para os que estamos no teatro, pero pode ser para os demais”, di Azkarate. Neste sentido, tamén se esforzaron en romper algúns dos códigos tradicionais do teatro vasco.

Unha das súas aspiracións é que o público novo tamén se atraia aos teatros, vaia xurdindo un público. Con todo, subliñan que non fan teatro para mozos: “Moitos pensan que facemos teatro para mozos porque somos novos, pero a xente de 45 anos ten noso mesmo imaxinario e o noso imaxinario non o manexa un mozo de 13-14 anos. Nós non estamos a facer teatro para adolescentes, o noso teatro é teatro para adultos. Deixarédesnos entrar por favor na vosa liga? A ser profundamente programados? Ter un espazo para que a nosa voz sexa escoitada?”.

No festival Eztena lembran o que un espectador dixo: “Non son da vosa xeración, pero decateime porque vivo neste mundo, teño sobriños e fillos, e non hai que ser novo para estar perdido”.

Ademais da preparación do álbum, o Laboratorio Formol realizou outros traballos durante o último ano. Nos institutos ofrecéronse mediacións para traballar ao redor da xeración de mozos autóctonos, e na UPV impartiuse un curso, entre outros.

Todos avestramos De
que fala entón, Album? Ao final da entrevista afirman que quizá non digan nada que atraia á xente ao teatro e como sería unha posible sinopsis convencional da obra: “Hai dous personaxes encima da táboa, un con casco e outro con mochila, nun cárcere, nun pecero. Aí hai moitos conflitos e non poden saír, o único camiño é sobrevivir”. Trátase dun estudo sobre as xeracións novas, realizado dunha vez por mozas, que se profundou nos tempos máis superficiais.

Como nun disco, ou como nun álbum de fotos, a obra avanza por pezas. Rompe con algúns elementos típicos do teatro. Unha delas é que o conflito non se produce entre os personaxes, senón entre eles e o que está fóra do acuario. A relación entre os personaxes non é o que se espera, xa que quizá os propios personaxes tampouco son o que se espera. Hai unha obra de teatro sobre prexuízos, tamén sobre un mesmo. Que fan as dúas avestruces dentro dun acuario? Antes de empezar a dicir mal, ver.