Se empezamos a pensar nas migracións, a primeira constancia é que, antes de relacionar o tema co tema nacional, hai outros puntos de urxencia, como as situacións de explotación que sofren os migrantes en xeral no noso país, ou a relación do tema coas relacións de opresión a nivel mundial. Aclarado isto, gustaríame conectar hoxe a inmigración coa nación.

Si quérese a nivel analítico, as migracións son un campo ideal para o estudo dos nacionalismos. Dalgunha maneira, a inmigración expón a relación entre o Estado e a nación; ou, si prefírese, ponnos de manifesto as bases que os nacionalismos utilizan á hora de pensar a súa nación: quen é o membro da nación, quen se pensou historicamente como membro da nación, quen foi expulsado desa representación, etc. Todo isto prodúcese por diferentes vías e recursos, independentemente de que o nacionalismo obxecto de estudo teña ou non Estado. Pero, en ambos os casos, a inmigración é un campo produtivo de estudo. Como lembrou Pierre Bourdieu, o migrante atópase nunha posición social especial, non do todo fose nin do todo dentro, moitas veces entre o autóctono e o alleo.

Trasladando o tema a Euskal Herria, a actividade dos nacionalismos españois e franceses resulta invisible neste ámbito, probablemente porque esta actividade se naturaliza. Con todo, a posición do nacionalismo é outra, porque moitas veces parte dun estigma: o nacionalismo vasco, desde a súa orixe, creou un proxecto nacional pechado aos migrantes –aquí pódense facer moitos matices–, e algúns se limitan a subliñalo, con obxectivos políticos claros, con obras académicas ou con produtos audiovisuais. Pola contra, eu creo que sen dúbida hai que subliñar a evolución do nacionalismo; é dicir, o cambio que se produciu nas décadas de 1960 e 1970, nun principio desde o nacionalismo de esquerdas, e o proxecto nacional vasco, teoricamente e na práctica, abriu as portas a unha inmigración tan abundante naquela época.

Nos últimos quince anos, especialmente en Hego Euskal Herria, a realidade da inmigración cambiou moito, destacando outras orixes. A inmensa maioría dos novos migrantes carecen dunha cidadanía oficial na mesma, o que leva unha diferenza fundamental con respecto aos procesos migratorios anteriores. Pero, a pesar de todo, creo que a resposta aos períodos de migración anteriores debe ser unha referencia importante. O nacionalismo renovou o seu proxecto nacional, que tamén abriu aos migrantes. Podía ser doutra maneira, pero así sucedeu; e a nación e a inmigración é o punto de partida perfecto para pensar hoxe en día, sen caer en idealizaciones.

Tal e como subliña a politóloga Eunice Romeu sobre o proceso catalán (revista Talaia, número 10), falar de migracións tamén é falar de nación, e o reto é crear un discurso aberto sobre o tema e complementar estes enfoques teóricos con prácticas efectivas. Creo que cando pensamos en inmigración en Euskal Herria habería que ter en conta tamén a variable nacional. Sempre profundando nunha definición aberta da nación e, ao mesmo tempo, sen circunscribir a reflexión sobre a nación á linguaxe, como o facemos en moitas ocasións en Euskal Herria. Creo que as actuacións de fai 50 anos neste camiño son un tesouro.