Como xurdiu o Movemento Campesiño Sen Terra?
MST é a continuación da loita pola terra en Brasil. Durante 521 anos, desde a resistencia dos pobos primitivos, houbo moitas loitas na defensa da terra. Na historia oficial os portugueses descubriron Brasil, desocupado como un territorio buxán. Despois, unido á terra, apareceu a loita dos escravos, moi violenta, con moitos mártir... Nesta secuencia, o MST xurdiu en plena ditadura militar nunha reorganización dos movementos populares brasileiros: por unha banda, a creación da Central Única dúas Trabalhadores e o Partido dous Trabalhadores, por outro, a creación da Central Única dúas Trabalhadores e o Partido dous Trabalhadores, por outro. O MST naceu en 1984 nun encontro celebrado no estado de Paraná.

E ti como entraches?
O meu pai sempre estivo a traballar nas leiras da comarca, aí chamoume a atención a semente para entrar no MST, a segunda comarca de Mato Grosso que comezou a traballar no MST. Tiña dezaseis anos e interviña na Pastoral de Mocidade da igrexa católica, nas comunidades de base. O MST buscaba refuxio nestes espazos, e eu axudei a que se producisen estas alianzas para organizar ás familias e ocupar os terreos. Entre tanto, eu tamén separaba ao alumno e traballaba como secretario nun centro de dereitos humanos. Os meus pais tomárono con desconfianza ao principio, pero co tempo entendín cal era o obxectivo do MST e que aí estaba o meu lugar.

Os seus pais estaban en contra?
Si, aínda que o MST falou coas familias, os meus pais non sabían que era. Cando viron que ocupou as terras e eu estaba no medio non lles gustou moito. Entendérono despois, unhas irmás e a súa nai viven alí desde entón, ata que o seu pai morreu hai tres anos. Teño dúas fillas de 15 e 10 anos e o meu fillo de 23 tamén está a traballar co MST.

Como foi esa primeira ocupación?
Foi moi tenso. Era un latifundio moi grande que ocupaba a 1.503 familias. Os meus pais prohibíronme estar coas familias no campamento, pero eu non me acataba. Fixen un catastro, é importante para a Reforma Agraria, para que a familia poida vivir alí e cultivar a terra. Naquela ocupación uninme ao movemento. A nosa ocupación tivo lugar o 9 de abril de 1996 e moi pouco despois, o día 17 foi a masacre de Eldorado, en Carajás, no estado de Pará. Dezanove traballadores foron asasinados. Desde 2007 é o Día Internacional da Loita Campesiña. A loita do MST púxose de manifesto e as familias que participaban na nosa ocupación asustáronse moito. Ao final, como consecuencia daquela masacre, o ministro de Agricultura dimitiu e o goberno acelerou o proceso de negociación. En seis meses, 1.503 familias adquiriron as terras.

En que estiveches desde MST?
Durante ese seis meses houbo negociacións, o MST convidoume a participar na secretaría de Mato Grosso. Non o pensei dúas veces. Estaba a me preparar para ser monxa, era nova e era unha oportunidade para saír a estudar fóra. Cambiei esta idea e aos 17-18 anos deixei á miña familia para unirme ao MST. Desde fai 25 anos vivín moitas fases: militante de base ocupando terras, secretario de Estado, formación de educadores no sector educativo, alfabetización de mozas e adultos, logo fun ao Estado de Goias para organizar o movemento, sobre todo no ámbito educativo, fun delegado de Goias durante seis anos na Dirección Nacional, e en 2014 tocoume ser coordinador político da escola Florestán Fernandes, nun principio de tres anos, pero de momento durouse durante sete anos. Tamén estou a estudar, facendo o doutoramento en Florestán Fernandes, relacionado coa universidade de Sao Paolo.

En que consiste a clave da duración e extensión do MST?
Brasil é moi grande, con 850.000 quilómetros cadrados repartidos en 27 estados. Está presente no MST 24, cada Estado ten unhas características especiais, pero a simboloxía e o tres principios do MST son comúns a todos: a loita pola descentralización e a democratización da terra; a loita pola Reforma Agraria para traballar e conseguir as condicións de vida dignas –educación para nenos e adultos, infraestruturas (auga, saneamento, estrada, investimento en desenvolvemento produtivo), sanidade…–; e o proxecto de transformación social, a organización dunha revolución popular socialista ante o modelo de produción capitalista.

Traballamos o tres obxectivos xuntos, non van un antes que o outro, e así fomos construíndo a nosa identidade en Brasil e no ámbito internacional.

E como desenvolven as relacións internamente?Os
centros de dirección e coordinación son colectivos e de abaixo a arriba. As comunidades deciden ao seu representante e así sucesivamente, non o deciden os dirixentes. O noso principal centro de poder é o Congreso Nacional e é responsabilidade dos representantes comunitarios vincularse ás súas directrices. Somos 400.000 familias, por exemplo, no Congreso de 2014 participaron 17.000 traballadores. Con todo, os debates e as decisións políticas tomáronse antes nas comunidades.

A identidade colectiva é moi importante para vós, non?
Si, en todas as tarefas hai un colectivo que se preocupa. Eu son responsable da coordinación da escola Florestán Fernandes, por exemplo, pero non a collo eu só, está comigo o colectivo. Esa é a garantía para a dirección colectiva. O traballo é para todo o mundo e todo o mundo participa nas decisións. A planificación tamén é xeral. Tanto as reunións como unha ocupación deben ser planificadas previamente: alimentación, transporte, secretaría, organización de familias e campamento, gardaría, previsión de posibles conflitos, tácticas de resistencia...

A propia militancia é unha profesión. Esixe tempo, organización do proxecto, enerxía, capacidade de responsabilidade: non é un mero pasatempo, tes que dar o mellor de ti. Damos moita importancia á formación. Temos que aprender constantemente. Dicir “non teño que aprender máis” non se mete na nosa mente. Adherímonos ao materialismo histórico, pero Marx, Lenin, Gramsci, Freire, Florestán Fernandes... non podemos entendernos na superficie, axúdannos a entender a realidade actual, a tomar conciencia da teoría, pero escribiron no seu momento, e hai que profundar.

Como se relacionan co resto de organizacións?
Construímos alianzas con movementos sociais, partidos políticos, institucións, con voz propia. Contamos cunha rede intensiva de apoio e solidariedade. Durante a pandemia, o MST repartiu catro millóns de toneladas de comida agroecológica nas perlas empobrecidas das cidades, no sentido da solidariedade que recibimos. E seguimos alfabetizando á poboación, en Brasil aínda hai 14 millóns de analfabetos, tamén recorremos ás cidades para realizar campañas de alfabetización co método Eu si podo aprendido de Cuba.

E a nivel internacional?O
MST é un dos principais creadores e impulsores de Via Campesiña, e estamos a traballar tamén con máis organizacións que non están aí. Na recentemente creada Asemblea Internacional dos Pobos estamos a pensar en proxectos para a clase traballadora mundial, non no sentido capitalista, senón como conservadores da biodiversidade que é un ben común: a auga, a terra, os minerais...

Tamén a través da escola, non?
Si, o MST decidiu en 1996 construír un espazo formativo que puidese ser unha referencia para Brasil, América Latina e outros continentes. A escola Florestán Fernandes conta na actualidade con 30 cursos, seminarios e talleres, 40.000 persoas entre 2005 e 2019 e 500 profesores voluntarios. Ademais da mera actividade académica, abordamos temas transversais como a historia, a economía ou a agricultura. A formación non é só ler moitos libros, senón que ao final somos seres humanos, temos que convivir, vimos de realidades e sistemas moi diferentes, polo que a través da arte, a cultura ou a música loitamos contra os malos valores (machismo, homofobia, soberbia, personalismos). Necesitamos unha autocrítica que nos faga ser mulleres e homes novos para unha nova sociedade.

Que tipo de persoas achéganse á escola?
Temos cursos especiais para os militantes do MST, outros xunto cos militantes das cidades, outros internacionais, sobre todo para América Latina, e mesmo en inglés. As persoas non poden vir de forma individual, senón dalgún grupo, porque ao volver ao seu país buscamos a colectivización do apreso. Polo menos a metade do grupo debe estar composto por mulleres. Temos espazos para nenos e nenas, e mentres se forman nais traballamos con nenos e nenas.

Volvendo ao MST, canta terra conquistastes?
Non sei exactamente cantos son, pero somos 400.000 familias, repartidas en millóns de hectáreas. Ademais, nisto non se limita ao MST, hai uns 90 movementos populares que conquistan o solo.

Que relación teñen cos pobos de orixe?
Segundo os estados, a miúdo estamos moi preto dos pobos de orixe e loitamos xuntos. Agora o Goberno quere aprobar unha lei para expulsar dos territorios que historicamente pertenceron aos pobos de orixe. Ademais, as consecuencias da pandemia foron moitas e algunhas delas teñen problemas de alimentación.

A influencia de Jair Bolsonaro foi grande?
Comeza unha forte ofensiva para privatizar os asentamentos, pasando de propiedade comunal a privada, para que cada un faga o que queira coa súa parcela. Cando nós conquistamos a terra é para cultivala, non para vendela. Dentro do movemento xurdiron dúbidas e conflitos, o Goberno quere provocar a división.

Como sei a situación de Brasil en xeral?En
2016 situamos o comezo da nova ofensiva co golpe de estado contra Dilma Roussefe. Oponse á clase traballadora e á partido PT. Nas eleccións de 2018 Bolsonaro conseguiu o triunfo a través de discursos moralistas e fascistas, con moitas faces news, incluso falando en nome da familia e de Deus, xunto ás igrexas evanxélicas e de Mentekoste.

Cal é o futuro da loita campesiña?
É necesario establecer un novo modelo de produción agrícola, que no caso do MST chamamos Reforma Rural Popular, centrado na produción de alimentos saudables. O futuro da humanidade baséase na capacidade de xerar alimentos sen agrotóxicos para o conxunto da sociedade, preservando a natureza: a terra e a auga non soportan tanto agrotóxicos.