O outro día que descansou lanza as columnas na publicación CTXT. Entrevistamos un martes sen os puntos de tristeza que adoitan ter nós, os domingos, incluso eses textos de Martínez que salguen os domingos. Pola contra, o movemento é constante ao redor da terraza na que nos xuntamos, no barrio oculto de Galvany, en Barcelona. Tamén o ruído, e o noso interlocutor non ten especialmente voz de tenor; a miúdo parece estar a falar coa súa camisa. Si o aparello grava algo, xuro que vou pór unha vela á miña Sony mentres lle pillei unha frase solta impregnada por un corte.

Señor Martínez, cal era a intención inicial destes alicerces?

A idea é de 2016, facer un apartado íntimo, porque prevía que algo moi desagradable ía suceder na política. E con estes duros procesos políticos desfaise. Por tanto, a idea era facer unha cousa persoal, para lembrar quen era, máis aló da política; quería saber quen era. Son postais pequenas, conmovedoras, con medios xornalísticos, pero non soamente poéticos; e creo que funciona literalmente, incluso periodísticamente, persoalmente.

Os domingos é, sen dúbida, unha colección de columnas, artigos, textos, textos xornalísticos publicados na sección Narrativas Hispánicas de Anagrama. É un oximoron?

Sinto moi orgulloso diso. Fíxache, eu son como Julien Sorel. Cheguei a Barcelona, desde o cinto industrial, era outro universo, e ao chegar Anagrama alimentoume: acudía ás presentacións que organizaba a editorial, a cear, e logo comecei a escribir sobre cultura. E aí deime conta de que os autores tiñan menos que nós os xornalistas do autor. Os xornalistas son profesionais da escritura, non sempre os autores. Dígolle con humildade: temos regras de xogo diferentes, posibilidade de tomar máis decisións propias, máis opcións estilísticas, e non estamos tan vinculados á imaxe do autor. Iso ofréceche unha gran liberdade.

Pódese dicir que o xornalismo acepta todo en si mesmo, calquera tipo de texto. Pero tamén a literatura. Cal é, por tanto, a diferenza?

Entre comiñas, a verdade. O que escribe un xornalista é verificable, debería ser, non o que escribe un escritor. Ese compromiso coa verdade, con capacidade de descodificación inmediata dos lectores, é entón a diferenza entre ambos. Hai que ler un texto xornalístico coma se fose certo. Faise unha lectura da realidade na que hai que valorar a honestidade, a destreza, a capacidade do xornalista.

Hai xente que defende que o que se publica nos xornais debe quedar nos xornais. Interesaríame facer unha defensa desa segunda vida que poden ter os textos de prensa nos libros, que non é tan habitual.

Publiquei moitas cousas, as que apareceron primeiro nas revistas, e sucederon raras, porque teñen unha audiencia temporal. Este é un libro biográfico, a literatura da percepción do Nin e do Eu, as cousas vividas, as vistas, que hoxe se pode ler, pero que esperamos dentro de dez, até vinte anos. Tamén fixen unha aposta lingüística moi diferente á que normalmente fago.

Son textos moi autobiográficos, os máis “autobiográficos”, segundo o humillador Ignacio Echevarria. Perdurables para alguén que coñece o seu traballo xornalístico: rinme menos do que esperaba. Pola contra, emocioneime moito máis do que esperaba.

Gústame moito facer rir, é unha necesidade que sempre tiven, rir a ninguén é un pracer incrible, pero co tempo vin outra oportunidade idílica que utilicei cando traballei en televisión, e é facer rir e chorar á vez. Cando o consegues é é unha éxtase. Pero aquí pensei que non, que non podía facer rir; mesmo pensei que ás veces tiña que chorar, que ao final é moi similar a facer rir, o mecanismo é moi similar: un mergullo do que esperas.

A biografía, a intimidade, son contrarias ao que, segundo a academia, necesitaría o xornalismo; até que punto sentíchesche incómodo con esas cousas internas para explicalas?

Xa estou dificultado. Ademais, non é unha demostración, porque o que ensino non é moitas veces o construtor, non me sentín espido, e cando tiven que espirme camufleino, debaixo doutra persoa, debaixo das lecturas. Sobre todo para protexer a intimidade doutras persoas. O libro non aposta polo mal do mundo, pode ser cruel, pero non malo. Na miña vida non atopei o mal, os antepasados si, e vese nas follas, e iso precisamente axúdache a tomar a medida: eu nunca vin un campo de matanza, nin un tiro na caluga, e iso obrígache a ser optimista ante a sucidade que viches. Non é comparable co que viron os nosos avós.

É un libro bastante optimista, aínda que algo contraditorio: ás veces dis que che gusta a vida, pero outras veces que che gusta cada vez menos.

Gústame moito a vida. Dicía Malraux: a vida non vale nada, pero nada vale a vida. Iso é. Hai fracasos persoais, non vou dicir que é o mellor dos mundos posibles, pero en comparación co que ocorre ao longo do mundo, deberiamos ser optimistas no noso primeiro mundo, dáme moita rabia a terceira xenerosidade do primeiro mundo.

Un dos riscos da utilización do material biográfico pode ser o embelecemento excesivo do personaxe. Non é o caso, non é especialmente bo consigo mesmo.

Mesmo foi un esforzo embelecer aos rivais. Cando tes que explicar algo, non sempre é branco ou negro, a memoria persoal moitas veces é e debe ser así, pero si eliminas a memoria non pode ser unha ou outra. En xeral, o mundo, isto que descubrín coa paternidade, é mellor do que pensas nun principio. Eu imaxinei durante moitos anos un mundo moi malo. E en realidade non é un paraíso, iso seguro, pero ten máis de bo que de malo. Sinceramente, eu non coñecín o mal, as cousas malas si, tamén a xente mala, pero a xente malvada parece un neno traveso comparado co mal. O mal non vino, contáronmo, e resúltame incomprensible, non o podo intelectualizar. Co mal non merece a pena lacarlo.

Nestes tempos nos que a memoria histórica aínda está viva, gustoume precisamente a reivindicación que fixo do esquecemento.

A esquerda está obsesionada co pasado. Aquí houbo unha guerra, de acordo, está explicado. Pero á fin e ao cabo na vida, o esquecemento, non é só necesario, sobre todo é moi habitual, imprescindible para poder levantarse da cama todas as mañás. A vida privada de calquera persoa está feita esquecida, ou está tola doutra maneira. Se lembrásemos todo o que fixemos, todo o que non fixemos, todo o que nos fixeron… Non merece a pena, a memoria está sobrevalorada; algo moi europeo, por certo, e un motor do crime. Os americanos non teñen memoria, os australianos que se mencionan no libro tampouco, e parecen máis felices, pero á parte diso, intelectualmente, paréceme unha actitude moi positiva.

Non sabía que viaxaches tanto, por certo, descubrino con este libro.

Naquela época o xornalismo era pagotxa, viaxabamos moito, era unha boa profesión. Coñecín a idade de ouro do oficio: Até os anos 70 non existía o xornalismo, os xornalistas con moitos oficios, situación que se prolongou até a crise de 2008. Tres ou catro décadas, por tanto. O xornalismo permitiu que un tipo como eu vise o mundo; vin cousas que nunca imaxinase. Pero o xornalismo é unha profesión que hoxe en día non existe.

O libro mostra con frecuencia a periferia de Barcelona, o proceso migratorio coñecido por esta zona, que moitos viviron de forma traumática, pero que non aparece de forma traumática.

A miña familia foi migrante, eu son o primeiro membro da familia que naceu no mesmo lugar onde naceron os seus pais. Creo que a migración é unha mentalidade, a xente que se despraza é forte, rápida e boa. Cando era pequena eramos 60 en clase e dúas falaban catalán e non vivín como un trauma. Era unha festa de amizade, de voto, de ganas de vivir, unha especie de Coney Island. Hoxe tamén o ves: suramericanos, africanos... pasándoche por diante dunha escola e apenas en branco. É positivo, unha aventura colectiva, tantas persoas, desde o golpe, para mellorar todos, coa intención de avanzar.

Tamén me gustou a definición de ideoloxías de esquerdas como unha resposta aos sufrimentos que hai no mundo, pero, sen esquecer o sufrimento, non terían que ser propoñentes, reforzar o desexo, os aspectos positivos da vida aos que antes nos referiamos.

As esquerdas, desde sempre, e agora tamén as dereitas, son sentimentais hiper e odio de golpe ser sentimental, porque así son, e aínda que o odio tamén é un sentimento. Non se pode facer política tocando a sentimentalidad, habería que converter ás esquerdas en material e abandonar en política toda a sentimentalidad, apostar pola distribución da riqueza e poucas cousas máis. Estamos a crear un dicionario moi raro, unha confianza absurda na linguaxe, parece que cambiando os pronombres vai desaparecer a propiedade, pero os dereitos son sinónimos da liberdade e a distribución. Así se escapa a xente nova, protéstase contra ela, non hai nada material que poida entrar en contacto.

Estes textos eran paliativos para o domingo, mentres escribías outro tipo de texto máis pesado entre semana, como o de Cataluña. Por que escribir de política, entón, se provoca tanto sufrimento?

Estes textos non foron nada tenros: empecei o luns, tres ou catro páxinas, e a medida que se achegaba o domingo, quedaba en media páxina. E tiñamos que falar do proceso catalán porque ninguén falaba, xente que se limitaba a tomar declaracións e a repetilas. E o proceso esixía ser explicado, ser traducido, porque a construción comunicativa era moi forte, había que traelo a palabras razoables. No básico non se dixo nada e construíuse un novo e inquietante marco do nacionalismo catalán. Estou moi desanimado co futuro deste pequeno pobo, non pode ser a súa única razón de ser a conservación propia. O máis sorprendente é, ademais, a facilidade coa que se fixo: hase visto que é moi fácil cambiar a percepción dunha sociedade mesmo en democracia.

Nun momento chegou a describir dous procesos, un o do goberno e outro o da sociedade, que a miúdo non tiñan nada que ver. Queda algo do proceso civil?

Non, non, os feitos acaban adoptando unha tendencia de goberno. Pensabamos que a sociedade civil existía aquí, e non existe. O de Cataluña está tan desprotexido como a sociedade española.

Tampouco en Barcelona, nesa entidade que está en Cataluña pero que non é Cataluña?

Barcelona é moi orixinal desde sempre, e é unha entidade moi forte para un país como Cataluña. Estiven fóra durante un par de anos e á volta atopeino moi triste, nunha paisaxe xunta ao proceso. Porque a de Cataluña xurdiu en contra dunha linguaxe que o extremo dereito ha percorrido en España, non creo que haxa aínda un problema real entre comunidades. E si hai algunha vez, será por vontade política, como en Iugoslavia. Hai que recoñecer a diversidade de Cataluña, tamén de Cataluña, unha nación non é algo homoxéneo. Estaría ben terminar isto cunha estrutura para Barcelona, necesita unha administración como Madrid, sen bandeira, sen proxecto nacional. Pero será tan difícil como que España recoñeza a plurinacionalidad.

Para terminar, comparto a súa opinión: estas columnas son unha das mellores cousas que escribiu, é un libro que lle vou a visitar en varias ocasións.

Moitas grazas. Non lin o libro para corrixir, si, antes da pandemia, logo atrasouse, e non o lembro moi ben. Pero hai algún descubrimento, contento. Son poucos os textos longos, aínda que os que máis gustan ao editor Jorge Herralde. A min non. A miña fantasía é escribir artigos de tres liñas. Do mesmo xeito que Jardiel Poncel.