Mikel Goñi leva nove anos na coordinación das Eskola Txikiak de Euskadi, e cando chegou cóntanos que algúns centros se sentían marxinados na definición das pequenas escolas, porque uns e outros entendían diferente o que é unha pequena escola. Considera que nestes anos conseguiron unha definición na que todos sentan cómodos, co obxectivo dunha escola cada vez máis dirixida a un maior número de alumnos e unha escola para aprender cada vez mellor: “A nosa é unha escola pública de pequeno tamaño que promove a diversidade, situada no medio rural, e que grazas a estas características ofrece moitas oportunidades. Creo que nesa descrición todos os que forman parte da rede de escolas pequenas senten identificados, e iso é importante. Logo, nese sentido, cada un marca o seu rumbo, apostando pola tecnoloxía, anti-tecnolóxica, desde unha visión ampla da diversidade, desde unha metodoloxía concreta...”.

Neste momento no que deixou de coordinarse, Goñi iniciou unha fase na que a rede de escolas pequenas abre moitas novas oportunidades, que lle parece que van ir reducindo moitos centros, “achegándonos a nós”, debido ao descenso da poboación, o que vai permitir ampliar e reforzar o grupo das escolas pequenas. A partir de agora, ademais, a coordinación estará integrada por tres xefes diferentes que respondan o volume de traballo, pero tamén porque o grupo, o liderado compartido ou o apoio mutuo son características importantes nas escolas pequenas. Como coordinador, Goñi non traballou directamente cos alumnos no centro, “e iso non beneficia, porque cando volvín ás aulas estou a ver que as realidades e tendencias do día a día son diferentes, por iso é importante que dous dos tres membros que tomaron a testemuña da coordinación sigan na escola, porque iso vai dar outra sensibilidade e unha base ao equipo de coordinación”.

Irati Manzisidor, Miren Odriozola e Jugatx Ormaetxea tamén saben que emprenderon un camiño cheo de desafíos. Destacan, por unha banda, o fortalecemento da rede e o mantemento da alimentación como unha das súas tarefas principais. “A sensación de illamento, soidade e debilidade pode deberse ao seu pequeno tamaño e é un punto de inflexión importante cando comezaron a agruparse e convertéronse en grupos, existe ese carácter de rede que fomos ampliando nos últimos anos (de provincias a comunidade), queremos seguir profundando e arraigando, e a rede non só de profesores, senón de toda a comunidade educativa, pais, alumnos e educadores”.

Máis aló do punto de vista
romántico O medio rural é unha realidade que está a cambiar moito, e tamén pretenden acabar cunha visión bucólica romántica dos pobos pequenos: “Os pobos pequenos non son un lugar onde durmir, non son unha foto, son zonas vivas, que están a decidir o futuro; creemos en pobos cunha comunidade cohesionada e viva, e nese camiño a escola é a clave, reconstruír unha escola que mire ao pobo”.

E un terceiro reto: non afastarse dos centros, sabendo que cada escola é un mundo. O equipo de coordinación quere acompañarse nos obxectivos e loitas de cada un deles, o asidero. Ademais, din que a Administración está a favor, que a ven con disposición a escoitar, e iso sempre axuda.

Escolas pequenas, escolas máis libres?O
reducido número de alumnos, a diversidade de idades e o medio rural son as tres características que nos veñen á cabeza das pequenas escolas. En base a estes eixos deséñase o modo de actuar das pequenas escolas, “pero as tres características son tamén moi variables, non é o mesmo que se entende hai uns anos que agora ao redor desas características, e non son iguais as realidades que hai nunha ou outra escola”, matízannos.

Nós puxemos outra característica, unha sensación que pode ver desde fóra: aínda que están dentro do sistema público, non teñen as escolas pequenas a posibilidade de actuar con maior liberdade? Contestáronnos que todas as escolas públicas, e os concertados que reciben diñeiro público, teñen a mesma liberdade, “pero é verdade que nesa rixidez da administración podemos movernos mellor e máis facilmente, porque somos poucos e porque iso dános tranquilidade para tomar determinadas decisións, mesmo para tomar decisións rápidas, facilita a saída ao exterior... Á hora de organizar o grupo pequeno é unha vantaxe e é normal que a xente vexa que temos máis liberdade e flexibilidade, pero con iso non hai que entender que somos unha alternativa a nada, nós somos unha oferta de educación pública de calidade nos pobos pequenos, e iso é o que buscamos”.

E na pandemia?O
confinamento e a pandemia foi duro para todos, pero esta pequeñez e flexibilidade tamén contribuíu nestes tempos, entre outras cousas, a traballar con pequenos grupos e saír máis fácil ao exterior. As pequenas escolas que antes de Koronabirusa xa eran centros de ensino máis aló das catro paredes, sempre se dirixiron ao frontón, praza e zona rural da localidade durante as horas lectivas, pero por unha banda adquiriron unha maior conciencia do seu valor e por outro deron un salto cualitativo, desde o punto de vista curricular encheron de sentido e de contido que facer nesa saída ao exterior, como e para que.

Sen dúbida, a pequena escola ten as súas propias peculiaridades, e quixemos saber se o profesor ou profesora que chega a un destes centros adáptase ben ao noso sistema educativo público que adoita ter o profesor ou profesora bailando dun lado a outro. Os interlocutores contáronnos que ao tratar coa pluralidade de idades e con enfoques metodolóxicos concretos, a reacción dalgúns é cuestionar o que viñeron facendo noutras escolas até entón. Máis tarde, os profesores adáptanse, e para iso a clave está na formación que desde hai anos dáse nas pequenas escolas aos profesores recentemente chegados para axudarlles a colocarse. “Ao mesmo tempo, na nosa pequeñez, as posibilidades de axudar a quen vén son maiores e sempre hai marxe para falar e para falar dos medos e incertezas que xorden. Do mesmo xeito que se fai a custodia do alumno, tamén temos en conta a dos profesores e as familias, queremos facerlles sentir que forman parte da comunidade escolar desde o primeiro momento”. Os interlocutores aseguran que a alta estabilidade do profesorado nas escolas pequenas é un bo sinal, especialmente en Gipuzkoa, onde nalgunhas escolas 9 de cada 10 profesores son estables.

Que podemos aprender das pequenas escolas?
Que poden ensinar as escolas pequenas aos colexios medianos e grandes? Os interlocutores aclaráronnos que o que lle vén ben a cada centro non ten por que funcionar noutro centro, pero que é verdade que reflexionaron moito sobre diferentes temas, con enfoques filosóficos e pedagóxicos moi traballados, e que poden achegar nese sentido, respectando o proceso de cada alumno, respectando os espazos, a xestión e o valor da diversidade, a relación co pobo e as familias... “Todo o que aprendemos no camiño pode ser útil para outros adaptándoos á realidade do seu centro”.

En definitiva, din que as boas prácticas están en todas as escolas, e que se a escola sente empoderada e cree en si mesma é máis fácil detectar esas boas prácticas, polas en marcha e compartilas cos demais. “Como estamos dispostos a compartir o noso, estamos preto de aprender dos demais”.