Para empezar, que tal estás?
Ben. Sempre digo que volvín a vivir. Gozo de pequenas cousas, pero aínda me custa durmir pola noite, espértome a miúdo. Cando saín do cárcere estiven feliz, pero a felicidade non pode ser total: aínda hai miles de persoas represaliadas, entre elas as que están exiliadas, a amiga Marta Rovira, a presidenta Puigdemont, e Toni Comín, Clara Ponsatí, Anna Gabriel e Lluis Puig.

Como lembra o primeiro día que pasou encerrado?Ao principio foi un
shock terrible, e logo sentín unha pena e unha gran rabia. Tiña claro que non quería ser prisioneiro e apagado. Mirei ás mulleres que vivían comigo e intereseime por elas e así aprendín a dar importancia ás pequenas cousas. Saín do cárcere tan republicano e independentista como antes, pero máis feminista. Porque vin máis que nunca que só a solidariedade das mulleres fainos máis fortes. A revolución máis importante do século XXI será sen dúbida feminista.

Nos últimos anos denunciou a dobre exclusión que sofren as mulleres en prisión.As
mulleres viven unha dobre condena: unha condena imposta polo xuíz e unha estancia nas prisións pensadas, deseñadas e construídas para os homes, sendo mulleres. A sociedade é machista e, por tanto, os cárceres tamén son machistas. Por exemplo, no cárcere Mais de Enric non había secador de pelo. As instalacións deportivas e as cadeas de televisión remuneradas estaban pensadas para os homes e só os homes estaban na cociña e nos lugares de traballo mellor pagos ou nos que se tomaban as decisións. Conseguimos cambiar todo isto.

Como son as mulleres que coñeciches?A
maioría era un delincuente, pero tamén unha vítima. E a pregunta é, se non fosen vítimas fosen delincuentes? Tiveron unha vida moi dura e a miúdo faltáronlles dous alicerces importantes: a familia e a educación. Hai quen, ademais, non se ve capaz de vivir fose e prefire estar encerrado, polo menos porque están lonxe dos seus agresores e teñen a comida quente encima da mesa.

Estiveches en Madrid en Alicalá-Meo e en Cataluña no Mais de Enric. Resultouche difícil adaptarse ao cambio?
Sempre digo que son afortunado, porque foi Alcalá-Meco quen pisei a primeira prisión e ademais, porque era coincidente con Dolors Bassa: eramos dous, fronte ao réxime do Puig das Bassas ou do Mais de Enric, que era “unha prisión viguera”. Pero a diferenza máis significativa é que Alcalá-Meco é o cárcere de mulleres que nos meteron nunha prisión masculina en Cataluña. O cambio foi complicado, si, chegamos desde unha prisión chea de árbores, campos e flores, que podiamos moverche con facilidade por todo o recinto. En Madrid estabamos nun módulo de respecto con portas e cegas abertas, os meus veciños eran mulleres encarceradas por primeira vez ou con pequenos delitos económicos con permisos para saír fose os fins de semana. En cambio, a prisión do Mais de Enric é de homes e ten un único módulo de mulleres. Ten moitos cementos, demasiadas paredes, e só coa axuda dun funcionario pódense cruzar as portas que están sempre pechas. As medidas de seguridade son exixentes.

En novembro de 2016 conversei con vostede por última vez nunha entrevista en Berria: Vostede era presidente do Parlamento de Cataluña e o presidente de España era Mariano Rajoy. Falou da necesidade dun goberno disposto ao diálogo no Estado español para resolver o conflito de Cataluña e España. Que lle parece do goberno de Pedro Sánchez?
Non teño ningunha confianza no goberno de Pedro Sánchez, pero está claro que está máis cerca do diálogo e da negociación, aínda que a aposta sexa estratéxica. Pero por primeira vez conseguimos que o Goberno de España recoñeza que existe un conflito político entre Cataluña e España e que senta na mesa de negociación intergobernamental para buscar unha solución política. Ademais, aceptaron indultos, que tamén foi unha aposta estratéxica para corrixir ante a Unión Europea os erros da xustiza española. En calquera caso, son o primeiro paso: agora necesítase máis decisións políticas para acabar coa represión e resolver o conflito, a lei de amnistía e o referendo de autodeterminación.

Dicía entón que o referendo unilateral do presidente Puigdemont era a única vía.Naquela
época, tras dezaoito peticións ao Goberno de España dun proceso de negociación para realizar unha consulta vinculante como a de Escocia, tiñamos claro que o único camiño era o referendo unilateral. Con todo, está claro que non criamos que o Estado respondese coa violencia e con esa brutal, cruel e impensable represión. Sabía que a calidade da democracia do Estado español era baixa, pero non podía imaxinar que a Policía española fose capaz de atacar aos cidadáns por pór a papeleta de voto na urna.

Bo, a represión non é un asunto novo no Estado español. En Euskal Herria denunciouse desde hai tempo.
Si, aínda que coñeciamos os dereitos vulnerados en Euskal Herria, non pensabamos que se repetiría en Cataluña. Moito menos por ir votar á xente. Era impensable atacar aos cidadáns que foron votar pacíficamente. E logo non esperaba que por aprobar un debate parlamentario fose condenado a once anos e medio de cárcere. En fin, a súa represión non vale máis que para reforzar a ansia de independencia do pobo catalán.

A vía unilateral non funcionou. Cres que os dirixentes independentistas foron demasiado lonxe?
Non, fixemos o que reivindicaba a maioría do noso pobo: pór urnas para decidir o futuro. Fixemos un referendo de autodeterminación, que foi un éxito colectivo, que lembraremos e reivindicaremos sempre. Logo atopámonos cun Estado que aplicou toda a súa forza represiva.

Hai quen cre que tras a proclamación da República catalá faltaba a estratexia. Que che parece?
Tras o outono de 2017 iniciouse unha violenta represión contra os independentistas, con encarceramentos e exiliaciones, tras a cal foi imprescindible construír unha estratexia compartida para avanzar cara á independencia de Cataluña. Conseguimos sentar ao Goberno español na mesa de negociación para resolver politicamente o conflito entre Cataluña e España. ERC fixo un bo traballo neste sentido.

Os indultos foron a clave da súa liberdade final.
Persoalmente, non quixo pensar nos indultos ata que souben que se ían a canalizar. Unha vez recolleito, alegreime pola cidadanía, porque podo facer máis fóra do cárcere que dentro, e porque acabou o sufrimento de moitas familias e persoas que me aman. Cando entrei en prisión, a miña nai díxome unha frase que nunca esquecerei: “Cando recuperes a liberdade estarei morto”. E afrontalo foi a miña resistencia motora. Tamén está claro que o indulto é un parche, unha solución para nove persoas encarceradas. Pero a situación dos exiliados e do tres mil represaliados en Cataluña non resolveu.

Que opina da mesa de negociación?
Son totalmente escéptico, pero é inevitable. Non me podo fiar, a historia demostra que o Goberno de España vulnera sistematicamente os compromisos. Con todo, nunca podemos abandonar a bandeira da conversación, o que nos dá credibilidade dentro e fóra dela. Hai moitos cataláns que non son independentistas e teñen que ver que nós non imos abandonar o camiño do diálogo. Tamén teño curiosidade pola proposta que o Goberno de España vai pór encima da mesa. O noso, claro, é amnistía e autodeterminación. E sei que Pedro Sánchez dixo que iso non vai pasar nunca, que non imos votar. Pero tamén dixo que os encarcerados cumpririamos toda a pena, e non foi así.

Antes de dar o salto á política fuches presidente da Asemblea Nacional de Cataluña (ANC). Como ve hoxe o movemento independentista?
Cando era presidente de ANC, o obxectivo da asociación era unir o movemento independentista, o contexto era distinto, non había maioría a favor da independencia e o goberno era autonomista. Conseguimos grandes fitos, recordo especialmente o éxito da cadea humana, unindo o país de punta a punta. O contexto actual é diferente, comparto algunhas das propostas que fai ANC e outro non. En calquera caso, o movemento independentista segue con forza, e un exemplo diso é que nas últimas eleccións máis do 50% dos votos foron a favor da independencia. A Asemblea Nacional de Cataluña debería seguir impulsando aos representantes políticos.

Como afectaron as diferenzas entre ERC e Junts aos miles de persoas que crían na folla de ruta de Puigdemont?
Sempre houbo diferenzas entre as partes, como dicía, por iso naceu ANC: para construír un espazo de consenso entre os que compartían un mesmo obxectivo. Pero cando aínda hoxe se reivindica a mobilización da xente faise. Cando o obxectivo é compartido, esquécense as diferenzas.

Sen unha folla de ruta clara, hai quen cre que o movemento independentista está orfo. Comparte?
En ningún caso, o movemento independentista non pode estar orfo, porque o que impulsa é a xente, eles son os protagonistas. É certo que a represión recibida foi un golpe duro, pero o movemento segue vivo. A pandemia tampouco facilitou as cousas, non permitiu mobilizar á xente ao seu gusto. E, con todo, a Diada deste ano foi unha mobilización extraordinaria, a máis multitudinaria da pandemia. Non coñezo a ninguén que deixe de ser independentista hai catro anos.