Os adolescentes sufriron, enfadáronse e hanse entristecido como os adultos na pandemia, máis ou menos en función da súa mochila e dos medios de xestión da situación. “Con todo, algúns os vimos tranquilos e cómodos, a gusto fortificados en casa, e aínda que pareza paradoxal, dalgunha maneira hai que preocuparse porque moitos deses adolescentes que foron acollidos teñen a rúa como zona agresiva e agora senten obrigados a volver a esa zona agresiva”. Con todo, moitos mozos móstranse entusiasmados coa flexibilización das medidas restritivas, desexando abordar a experimentación tan importante na súa idade e a senda dos novos recunchos, xentes e relacións. Así nolo conta Leire San Vicente. Membro da asociación de tempo libre Txatxilipurdi, participará nas xornadas que a rede de educadores públicos Oinherri organizou o 16 de outubro na Factoría de Actividades de Aiaraldea. Teñen preparado un completo programa para o sábado.

San Vicente teno claro: os adolescentes foron esquecidos e marxinados na pandemia, non se lles preguntou nin escoitado, e non se lle deu ningunha importancia ao lecer, “pero o lecer desempeña un papel moi importante na sociedade, somos libres de lecer, compartimos as nosas necesidades reais e nós decidimos que é o que nos fai ben, que é o que nos axuda a gozar e crecer. É un dos ámbitos máis únicos máis aló das obrigacións que temos que conectar co noso interior; o que compartimos con quen e o que construímos facémolo especialmente no tempo libre”. Pois todo isto cortouse, eliminouse e converteunos nunha cazuela a presión, pero os adultos tivemos máis posibilidades e recursos para buscar respiracións, San Vicente di que os adolescentes o tiveron moito máis difícil e ademais presentámolos como un factor de risco: “Ademais de aparecer como o grupo principal de transmisión da enfermidade, fomos criminalizados, xeneralizando diversas condutas e considerando a todos os mozos como irresponsables e egoístas. Todas as carencias que tivemos para tratar a adolescencia antes da pandemia nos estalaron na cara”.

Os adolescentes, “guste ou non”, como nós mesmos, van atopar camiños para desenvolver vivencias e relacións importantes na vida, “é a súa obrigación e vaino a facer”. Antes de tarde, San Vicente explicounos que hai que crear espazos de escoita, para preguntarnos que tal están e cales necesitan, para coidarse, para sentirse protexidos. “Nós en moitos momentos fixemos o contrario. Parece que os adolescentes nos molestan e iso xera conflito”.

Nin nenos, nin adultos Todos
os adultos fomos adolescentes. Por que tal confrontación, esa criminalización dos mozos? O membro de Txatxilipurdi deunos dúas claves. Por unha banda, a nosa visión tradicional da adolescencia, aínda arraigada en nós. A miúdo considérase como unha fase de transición, coma se os adolescentes fosen nenos grandes ou adultos en formación, e San Vicente di que se lles nega implicitamente ser suxeitos da sociedade ao percibir as inmadurez social. Non fala da transición, senón da transmisión: “A adolescencia é o momento no que a sociedade transmite ao mozo un sistema de prácticas, crenzas e valores, ao mesmo tempo que o mozo rexeita ou acepta esas prácticas, crenzas e valores, empeza a asumir a independencia e a autonomía”. Máis que unha etapa de formación para a vida, a adolescencia é unha etapa propia.

O noso interlocutor tamén di que non as entendemos a miúdo e que por iso cústanos empatizar. A adolescencia das xeracións anteriores pode equipararse á actual, pero o atrezo cambiou moito, o contexto –e a mirada de futuro– é moi diferente, San Vicente lembrou que as formas de facer, as relacións, as amizades, os códigos... son moi diferentes.

Pescador Cando
tentamos achegarnos aos adolescentes, a miúdo tropezamos coa mesma pedra: para eles, pero sen telos en conta. O interlocutor comparou coa actividade do pescador: podemos ser o pescador que pon o anzol e lánzao á cana, querendo atraer aos peixes, podemos ser o pescador que trata de entender o que queremos pescar, para saber cando, onde e como tirar o anzol, ou ser un pescador que non quere atraer aos peixes, quere velos libres, sucios e vivos, co que nadar: “Este último modelo é máis bonito e construtivo, deixa máis pegada nun mesmo e no colectivo, pero esixe moita dedicación, compromiso e mimo”. No centro non está o pescador, senón os peixes; no centro non está o monitor, senón os adolescentes, e o monitor ofreceralles recursos para formar parte e sentirse parte da sociedade. “Ás veces crearemos algo tanxible, un servizo, un festival… e outras non, pero tan importante como o que se ve é o que non se ve”. E fíxonos un matiz importante: celebra o construído, sexa cal for, celebra xuntos!

Cando e por que participan os adolescentes?As xornadas teñen unha
pregunta concreta, e iso é o que nós fixemos ao noso compañeiro de Txatxilipurdi. “Os adolescentes non están moi lonxe da realidade dos adultos. Se nos preguntamos cando participamos en algo, obteremos moitas respostas”. Cando participar? Pois, en primeiro lugar, cando tes a oportunidade de participar, “é dicir, hai que poder”, e para iso hai que coidar os espazos, as necesidades dos participantes, as condicións… Por suposto, a existencia de espazos seguros sen xuízo tamén axuda. Por que participar? Pois para iso “o adolescente ten que querer”, porque o tema lle afecta directamente, porque lle achega, porque lle ve motivador…

Leire San Vicente tamén destacou un terceiro punto: hai que saber participar. “Para quen nunca traballou nas lóxicas participativas pode ser estraño, por exemplo, a inclusión en metodoloxías participativas concretas. Participando formámonos e empoderamos”, e non son poucas as experiencias enriquecedoras neste sentido. Nas xornadas organizadas por Oinherri tamén se poderá coñecer a quen se achegue.