Debuxar foi a túa paixón eterna?De
pequena enchía todos os tópicos: ía debuxando en todos os libros e logo os profesores rifábanme. Sempre me gustou, pero o meu pai non me deixou estudar Belas Artes ou deseño gráfico e fixen a Administración e Dirección de Empresas. Logo traballei como socorrista, pero co paso do tempo vía cada vez máis claro que o que realmente quería facer era debuxar. Empecei a enviar os meus debuxos a todos os sitios e así conseguín, por exemplo, facer unha sección de humor gráfico nun xornal económico. Non tiña moita graza, pero bo. Agora non o faría. Ao principio collía todo o que me daba visibilidade ou diñeiro. Ademais, para poder traballar nisto tes que ser obstinado e chamar a todos os sitios sen vergoña. Hoxe, afortunadamente, podo decidir que facer. Vivir disto é moi complicado, pero pódese conseguir.

Estivo en Kukuxumuxu durante varios anos. Como foi a experiencia?
Alí actuabamos con gran liberdade, como hoxe en día Katuki Sagüyaki. Tiñamos un bo ambiente no equipo de traballo de Kukuxumusu e entre todos os debuxos que faciamos. Para iso tiven que aprender moito, pero primeiro o que estaba a pensar en desaprender. É moi difícil facer debuxos sinxelos e sintéticos. Agora podo facer o concello de Pamplona con catro liñas, por exemplo. Eu estaba da ilustración e non entendíao, pero me veu xenial para aprender a sintetizar.

Agora estou a traballar en Katuki Sagüyaki con Mikel Urmeneta. É un proxecto moi interesante, pero aínda hai que desenvolvelo moito. Recentemente realizou unha curtametraxe sobre autismo protagonizado polo touro Bulit, que se presentará aos premios Goya.

Ao final os xuíces tiveron que decidir que os personaxes de Urmeneta eran de Urmeneta… Cal era o triste final, non?
Si, parecía que estabamos a facer mercadoría. Ademais dos 8.000 debuxos transferidos, o novo dono Ricardo Bermejo quería que os personaxes non fosen utilizados por nós. Non podía crer como poderiamos estar sentados no banco dos acusados nun xuízo, como nas películas, por facer debuxos.

Que é o que máis che gusta do que fas?
O cómic, a novela gráfica, porque ti tes que facer todo. O reto é maior e a adrenalina tamén é impresionante. A miña primeira experiencia neste campo foi bastante dura. O Goberno de Navarra [Yolanda] fíxome un encargo na época de Barcina con motivo do V Centenario de 1512 para facer un cómic infantil en bilingüe. Unha aventura chamábase en tres tempos. Fixen o guión e os debuxos, aceptárono todo e cando xa estaba en imprenta pararon a rotativa porque alguén de arriba parece lelo con criterios políticos. Dixéronme que non era aceptable tal e como estaba, e que había que facer moitas emendas. Traballei con tres historiadores e eles tampouco estaban de acordo coas emendas. Tivemos un forte debate. Ao final cambiei unhas poucas cousas e engadiron o prólogo que eles quixeron. Foi impresa en 2011, pero logo non se fixo difusión por non ser da súa agrado. Despois a Fundación Osasuna encargoume outro cómic infantil e quedeime máis a gusto.

Logo fixo unha gran biografía ilustrada do anarquista Lucio Urtubia. Contento?
Si, totalmente. Chámase Gerez-O tesouro de Lucio. A sexta edición vai en castelán, a cuarta en eúscaro e, ademais, en francés, catalán, galego e danés. Estiven en Copenhague facendo a súa presentación.

A verdade é que o traballo de Lucio foi un caramelo. A idea foi a de Txalaparta. Lucio viu obras similares en Durango e dixo que el tamén quería contar a súa vida “en dibujicos” e a editorial propúxome facelo. Xa coñecía un pouco a súa historia. Despois lin os seus libros, vin o documental da súa vida e ademais tiven a oportunidade de reunirme con el varias veces en Cascante e en París. Para min o verdadeiro tesouro foi coñecer ao propio Lucio. Cambioume a vida. A forma de pensar, o día a día… Agora vexo que non necesitamos tantas cousas para vivir. Antes tampouco era moi materialista, pero agora menos. Despois de estar con el, volvía a casa cargando pilas e coa ilusión de cambiar as cousas. Tiña oitenta e tantos anos e foi un gran emprendedor até o final. Á vista do seu modelo, estou convencido de que eu tamén estou a tempo de dicir e cambiar as cousas.

A el gustoulle a hora de Cereixa?
Si, moito! En maio de 2018 linlle en París, no computador. Foi emocionante. Chorou varias veces. Loitar con el durante a elaboración do libro era un asunto moi curioso, pero era moi simpático e ao final entendiámonos como familia. El tamén me puña as súas condicións en todo momento. Porque estaba vivo ou era coñecido en Cascante para non dicir algo sobre esa persoa. Dicíame moitas cousas desta natureza.

Era unha persoa moi interesante. Como el dicía, un humilde albanel de Cascante que só lera a páxina da parroquia. Dicía que a súa sorte foi un descoñecemento, por iso entrou naqueles asuntos de roubo e falsificación. En París atopouse cos anarquistas da CXT, pero eles só escoitaron música e lían e escribían poesía. Lucio era un activista e por iso foi anarquista dentro do anarquismo. Nunca se afiliou á CNT. Lucio enxalzaba a obra. A min moitas veces preguntábame si tiña terminado o libro, e ao dicir que non, respondíame que era un vago.

Recentemente levaron a vida de Lucio ao Teatro Gayarre con música de jazz. Que tipo de mestura produciuse?
Moi curioso. Isto era o que faltaba a Lucio. No espectáculo óuvese a voz de Lucio, ven os meus debuxos… e todo iso acompañado de música en directo. Ademais, eu creo que o jazz se funde moi ben con Lucio, porque no jazz hai que tocar con certa anarquía.

Agora que tes entre mans?
Agora estou a facer un traballo para a revista de cómic da Federación de Ikastolas Xabiroi, fago todos os fondos do programa de televisión Ene Kantak e estou a traballar nunha nova novela gráfica.

De que vai?Está
situado na Galicia da posguerra e por iso estiven alí durante dous meses de verán. É unha ficción baseada en feitos reais. O sacerdote falanxista é o guapo, con pistola e motor.

Como ves o cómic en xeral?
Cada vez hai máis calidade. Os recursos invéntanse constantemente. Colles ao debuxante como Paco Roca e ves que é unha especie de enciclopedia.

Pódese dicir que a saúde dos cómics é boa. En Euskal Herria, en xeral, lese moito. En Durango, por exemplo, iso vese bastante ben. As obras de editoriais como Astiberri, Harriet ou Txalaparta son moi boas e véndense moito. Eu creo que cada día estamos a estender o lector, pero ante isto hai que dicir que os autores estamos nunha posición moi débil. Nós gañamos só un 10%. A hora sáenos moi barata e ás veces non nos merece a pena facer algúns traballos. Por iso, agora estanse realizando movementos e negociacións alí e aquí para cambiar esta situación.

É o mesmo a novela gráfica que o cómic?A
novela gráfica ha comezado a chamarse agora para darlle máis seriedade. Chegaron ás bibliotecas, serven para contar nas aulas a memoria histórica, creouse un premio nacional e agora xa non é só un entretemento infantil. E é que cada vez hai máis xente que aos 50 ou 60 anos empeza a interesarse polos cómics.

O cómic ten moito que ver co cine, pero cales son as diferenzas?
Ten unha estreita relación co cine, pero no cine o autor non pode parar a película. No cómic, pola contra, vostede marca o ritmo. Ti decides si o lector ten que ler rápido ou lentamente e lévalo por unha banda ou polo outro. Ese é o reto que máis me gusta.

O cómic son frikis?Na sala do
cómic de Barcelona os que se visten de Superman son só parte do cómic.

Pero o alternativo si que existe o mundo do cómic, non?Hai
cómics comerciais e os cómics e fanzines que dan madeira, TMEO, O xoves, Napartheid… Eu estiven en TMEO. Non daba diñeiro, pero hai unha forma de empezar e de chegar á xente, e ademais é moi rellenable dicir o que queiras. Os artistas seriamos moi parvos si non iamos en contra do sistema, porque a maioría temos unha vida moi precaria.

As novelas gráficas son un lector inútil?
Non creas que ás veces se pode facer pesado para tragar cómic. Se non tes costume, pode resultar difícil ler o cómic. Ter que ir de esquerda a dereita, en que orde ler os bocadillos… todo iso hai que aprendelo. Normalmente os malos lectores teñen dificultades á hora de ler os cómics.

Como vai o consumo en soporte dixital?
Ao cómic gústalle o papel. As páxinas lense de dúas en dúas e os instantes de tensión quedan nas páxinas da dereita, pero o seu final sempre nas da esquerda para non velas a beiras. Isto pérdese en soporte dixital. Lin algúns en dixital, porque é máis barato, pero sabendo que non o ía a ler tan a gusto.

Como se adapta aos talleres e conferencias que imparte?
Satisfeito. A miúdo os nenos sorpréndense da facilidade coa que se poden realizar os debuxos. Ademais, está ben para dar a coñecer e reivindicar este oficio. E fai ilusión ver que alguén que pasou pola túa clase segue debuxando. Tamén gozo nas conferencias. Deinos no psiquiátrico, en París 365, na asociación de sordomudos e no cárcere de Pamplona, entre outros.

O mundo dos cómics é machista?
Impartín unha charla sobre a brecha de xénero no cómic. Se empezas a facer unha lista de nomes coñecidos de cómics, case todos os autores salguen como homes e cando salgue un personaxe feminino terá algo malo ou será a parella de alguén.

Durante anos obrigan ás mozas a non gustar o cómic. Non vían aí o seu ámbito. O papel das mulleres é noxenta nos debuxos animados. Disney é terrible. Un home sempre debe salvar ás mozas. No campo da ilustración hai máis mulleres, pero moi poucas no mundo do cómic. Agora empezaron a entrar e son protagonistas. Está claro que para moitas mozas os cómics manga son máis atractivos porque hai máis mulleres protagonistas. E máis autoras. O meu proceso de aprendizaxe no debuxo foi hipermachista e custoume moito ver algunhas cousas. Non era consciente.

Por que deixamos de debuxar a unha idade?
Porque nos obrigan. Moitos o ven como unha perda de tempo. Agora, con todo, empezan a darse conta de que na educación, por exemplo, pode ser moi apropiado para traballar a memoria histórica. A arte en xeral axúdanos a ser máis felices, os creadores sempre estamos a pensar algo.

O que me preocupa en gran parte é o gran salto das novas xeracións. Agora son moitos os debuxantes que empezan a utilizar ferramentas dixitais. Está moi ben e a maioría usámolas, pero tamén hai que saber debuxar de forma analóxica. Se se produce un apagamento, non saberemos facer nada!