1 de setembro

A directora de cine Lara Izagirre escribiume para proporme unha entrevista en torno á estrea da súa segunda película Nora. “Quería falar con vostedes [Pikara Magazine] a película e do que supón facer unha película en eúscaro unha muller”, dime. Si, claro. O primeiro paso é ver a película.

3 de setembro

Propuxen aos membros de Berbalagun feminista que vaian xuntos ao cine. Até agora, a única actividade deste grupo bilbaíno foi reunirse os luns na sala de cultura Bira. Por tanto, parécelles un bo plan para comezar o novo curso. Ademais, a maioría non pisamos unha sala de cine desde o inicio da pandemia. Habemos visto que en Bilbao ofrecen Nora en dúas salas de cine: Golem Alhondiga e Multicines. Acordamos ir á segunda. Trátase dunha pequena sala, histórica e relativamente alternativa, a principal oportunidade para atopar películas en versión orixinal.

9 de setembro

Chegou o día e temos moito que celebrar: “Creo que superei o exame de C1”, escríbenos o noso compañeiro Verónica. Mentres busco aparcadoiro, Marga enviounos unha foto do cartel da película: encima, en palabras graves, invadiunos ver a palabra castelán. Repentinamente lembrei que Lara Izagirre faloume da produción dunha versión dobrada ao castelán para a súa difusión en España. Non me ocorreu que a pequena, histórica e alternativa sala de cine de Bilbao optase por esta versión. Marga reláxanos porque a empregada de despacho de billetes aclaroulle que a película é plurilingüe, que haberá partes en eúscaro, tamén en castelán, inglés e francés. Ainhoa expón a hipótese de que os subtítulos serán en castelán.

A película comezou. Ane Pikaza (Nora) e Héctor Alterio (o seu avó) falan en castelán porque, como é normal, o seu avó é arxentino. A continuación, Nora vai a un bar e segue falando en castelán co bar representado por Kepa Errasti. Iso si que é raro. Os beizos e os sons non coinciden. Que tropezo! Está a visualizarse a versión duplicada.

Entre as miñas virtudes non está a capacidade de resistir a frustración. Díxenlle a Ainhoa que non estou disposto a ver unha película producida en eúscaro en Euskal Herria dobrada ao castelán, salvo nunha sala de cine de Bilbao. Saímos catro persoas da sala e fómonos a coller un bote; outros dous quedaron no interior, entre eles Marga. Ao saír dinos que lle gustou tanto a película, que quere volver velo: en eúscaro, por suposto. Pola contra, o noso compañeiro que sempre leva o bico de Euskaraldia queixouse ao empregado do despacho de billetes.

Cando chegamos a casa, Marga envía unha foto ao grupo de whatsapp para mostrar que na sección de espectáculos de Berria, na lista da sala Multicines, aparece Nora en negrita, sen máis notas. Logo eu vin a mesma tendencia en varios xornais: nas salas onde se proxecta a película orixinal púxose “Nora (VOSE / JBA)”, pero cando é unha versión dobrada non hai paréntese. “Converteron a linguaxe normal nunha linguaxe estraña”, respondeu Encarni. Ainhoa destaca que o tratamento das películas en castelán é moi distinto: “Coma unha bala . Destino Asturias [outra película da lista] será tamén VOSE? Está claro o predominio da lingua en Euskal Herria”.

10 de setembro

Marga enviounos o enlace de change.org: “Queremos ver a película Nora en eúscaro nos Cines de Getxo”. A nosa compañeira engadiu: “Bos días! Como vedes, o 'preito' non foi só noso. Empecei a mover a conta e imos unir forzas para facer algo entre todos”. A situación non é nova, o xornalista de Urtzi Urkizu Berria criticou en Twitter que Handia e Errementari duplicáronse ao castelán.

Naia mostrouse “a favor da acción directa”: “Un transplante xeral ao comezo da película ou…”. En Galdakao tamén se ofreceu en castelán e un amigo de Euskaltzaleak manifestoulle a súa intención de falar co departamento de eúscaro.

Marga enviounos outro enlace á noitiña: “Un grupo de euskaltzales denunciou en Bilbao a necesidade de ver a película vasca Nora en castelán”. “Ese equipo somos nós”, explicou con orgullo. A noticia de Uriola.eus tamén foi difundida por ARGIA. Deu máis pasos nos próximos días: Elebide escribiu unha queixa ao Servizo para a Garantía dos Dereitos Lingüísticos do Goberno Vasco e está en contacto coa asociación de Deusto para enviala tamén ao Observatorio. María Luisa compartiu connosco máis argumentos: que os cines deberían apoiar o cine vasco e que respecten o seu formato para favorecer a diversidade lingüística, máis no caso das salas de cine que apostaron hai tempo.

12 de setembro

Encarni enviounos a columna que Eider Goenaga Lizaso publicou en Berria. Subliñou unha frase: “[Para avanzar, ademais das subvencións e a implicación da industria] Necesítanse espectadores”. O autor propón ofrecer películas en todo tipo de soportes: cine, televisión, Youtube, plataformas de pago…

13 de setembro

Máis voces reforzaron o debate. En Deia, na columna Versión orixinal, Ane Araluze celebrou que todos os xornalistas que acudiron á presentación de Nora en Bilbao eran euskaldunes, e que se fixo só en eúscaro. A continuación informa sobre a recollida de firmas e realiza dúas lecturas da decisión comercial dos cines: “Por unha banda, é pouco útil apoiar con diñeiro público a produción de cine en euskera se as empresas privadas renuncian a este apoio negando a posibilidade de ver os traballos na lingua orixinal. E, doutra banda, a reticencia a ver os audiovisuais na súa versión orixinal non favorece a necesaria promoción do bilingüismo”.

A miña amiga erdaldun Bea veume á cabeza. No grupo Whatsapp dos pais da súa escola infantil, case sempre se fai en castelán. Dúas mulleres falaron brevemente en eúscaro e outra nai pediulles que o fagan en castelán “por empatía e respecto a quen non saben eúscaro”. A pesar de ser erdaldun, Bea identificou claramente a violencia desta excursión. Contesta: “Aínda que eu non o fago en eúscaro, a miña crítica é a contraria: que é imposible aprender eúscaro se a xente non o fai en eúscaro. Que o fagan en eúscaro, e eu arranxareime”. Ese día o meu amigo de case 38 anos decidiu apuntarse ao euskaltegi e, coa axuda do tradutor neuronal, falar en eúscaro nos grupos de whatsapp.

Marga nos reenvía unha mensaxe: “O venres 10 proxectaron a película en eúscaro no autocine de Getxo e antes de comezar a película Izaro ofreceu un concerto!”. Que alegría!

14 de setembro

Volvemos ao cine, agradecendo a Golem Alhondigara, Lara Izagirre, que nos conseguiu invitacións. Gozamos do encanto da película: a historia, as paisaxes, a música e os actores vascos en eúscaro. En calquera caso, quedáronnos moitas preguntas, relacionadas co tema da dobraxe. Que conflitos, presións ou desexos condicionan a decisión de realizar duplicidades? Por que se duplicaron algunhas películas vascas e outro non? O feito de que o autor e os xefes de equipo sexan mulleres condiciona dalgunha maneira estas negociacións? Que poden facer ou poden pedir ás institucións públicas que apoian o cine vasco para cambiar esta tendencia? Vaia sorte a miña, porque ser xornalista vaime a permitir ao director facer estas preguntas.

A crítica definiu Nora como a sentimental Feel-road movie. Nós, con todo, para vernos en eúscaro, tivemos que mergullarnos no activista road movie, que nos fixo máis conscientes da opresión lingüística. Iso é o bo desta historia: na nosa viaxe pola normalización do eúscaro demos novos pasos xuntos.