A tendencia ao consumo de audio dixital tamén era ascendente antes de que comezase a pandemia. Escoitar podcasts e libros de audio coa opción que ofrecen os móbiles converteuse nunha práctica habitual no transporte público, no coche, antes de irse a durmir, mentres almorzamos e limpando a casa. Cada vez é máis fácil escoitar os seus programas favoritos e os seus libros á carta, con máis posibilidades de elixir do que ofrece a radio tradicional. O fenómeno dos libros de audio tamén estalou nos últimos anos, máis aínda como consecuencia da redución dos peches, as corentenas e as posibilidades de socialización presencial que trouxo a pandemia. Con todo, quen desexe escoitar libros de audio en eúscaro, atopará un oco onde hai prosperidade noutros idiomas. Os libros publicados no portal EITBpodcast, por exemplo, demostraron que esta mesma semana pódese empezar a encher ese buxán, pero queda por ver que vai supor o futuro, si vaise a sistematizar a produción de libros de audio e en que condicións.

Os libros de audio non falan euskera A
literatura lida está hoxe bastante estendida, no mundo anglo-saxón, pero tamén nos estados español e francés. Un claro exemplo diso é a plataforma estadounidense Audible. Creada nos últimos anos do século pasado, en 2008 o xigante Amazon comprou por 300 millóns de dólares. Na primeira floración dos podcasts e iPod estendeuse rapidamente o formato dos libros de audio que existía hai tempo. Actualmente, Audible é o principal produtor e distribuidor de libros de audio de Estados Unidos, pero non só de Estados Unidos, senón que nos últimos anos gozou dun gran prestixio internacional.

Ademais da distribución, Audible participa na produción a través da plataforma Audiobook Creation Exchange creada ao efecto. Nela, o lector, o autor e os editores poden coñecerse mutuamente para crear libros de audio e logo difundilos a través de Audible. A plataforma cumpre este ano dez anos. No primeiros oito anos producíronse máis de 160.000 libros de audio. Con todo, nesta praza do mercado póxanse as obras a un prezo máis reducido. Moitos se queixan de que isto afecto á calidade dos libros de audio que se producen e ás condicións laborais dos traballadores.

Existen máis plataformas para escoitar libros de audio, como Storytel. Na maioría dos casos funcionan mediante un sistema de subscrición mensual, aínda que en ocasións se poden comprar ou alugar exemplares soltos. Existen alternativas libres ás mesmas, como Librivox, onde se poden atopar obras de dominio público.

En todos eles, con todo, apenas hai presenza do eúscaro. En Audible pódense atopar uns poucos exemplares en eúscaro, case todos os contos infantís, e a calidade da súa locución é dubidosa. Fóra dela, por tanto, pódense atopar libros de audio e outras pastillas soltas que foron aparecendo bastante dispersas ao longo dos anos. Quizá un dos libros máis coñecidos sexa o CD que inclúe o libro de Joseba Sarrionandia "Hau dá nire ondarosoa" (Txalaparta / Esan Ozenki, 1999) e o libro "Os exercicios de estilo" de Raymond Queneau publicado en 2005 por Igela na tradución de Xabier Olarra.

Con todo, hoxe en día hai que ir a Internet en busca de libros de audio. Non é fácil atopar libros completos en eúscaro que se converteron en habituais a nivel internacional, son máis os contos e poemas soltos. Na páxina web da editorial Susa e no portal armiarma.eus pódense ler varios textos, moitos deles na voz do escritor. En Wikipedia tamén se poden escoitar algúns textos literarios, tamén nas voces dos escritores. Tamén se poden escoitar os textos literarios na páxina web do proxecto Booktegi.eus e no portal de Pako Eizagirre aittu.eus. Os Borradores de contos curtos que representan o futuro das alternativas e as utopías e despois todas as fábulas da colección tamén están dispoñibles nas voces dos escritores na páxina web do proxecto. Na web Etxegiroan.eus tamén son moitos os contos e libros que se poden escoitar, tanto para nenos como para adultos. A web pronto cumprirá once anos.

Durante dez anos,
outros portais de Xerezade Beste foron completando un catálogo. O podcast Arquivo de Xerezade percorreu a súa andaina de forma amateur, facendo sobre todo lecturas dramatizadas das narracións. O proxecto de Ana Morales e Jasone Larrinaga cumpriu dez anos en xuño deste ano.

Segundo Moreiras, desde pequeno gustoulle escoitar literatura, pero foi un tema doméstico durante moito tempo: “De pequena liamos entre os maiores e os irmáns... Sabía que había libros de audio, pero ao meu ao redor non existían. En 2006 algúns amigos regaláronme un iPod e un explicoume que con iso podería ouvir podcasts. Entón empecei a analizar o que había e vin que había moitos podcasts que eran literatura lida e dramatizada. Sempre me dicía que algo así se podía facer en eúscaro”. E pensou que si ninguén máis o fixese el faríao. Con todo, non sabía por onde empezar e parecíalle un traballo en equipo. A súa compañeira, Jasone Larrinaga, uniuse entón á invención.

Ante a falta de ferramentas para iso en casa, acudiron á emisora Bilbao Hiria. Mieltxo Monfort, o seu director, recibiulles con calidez. Entre eles, Saioa Gabikagojeaskoa sumouse ao proxecto. O Arquivo de Xerezades era gravado inicialmente no estudo da radio e posteriormente editado en casa. Con todo, ao cabo dun cinco anos decidiron empezar a gravar en casa cos medios axeitados. Actualmente está distribuída pola rede Rosa e púxose en marcha un blog xerezade.org que agora se converteu nunha web. Larrinaga e Morais continuaron coa sesión, aínda que a frecuencia foi diminuíndo. Agora fano cada vez que poden, pero tentan publicar un ao mes: “A nosa aposta é non deixar de facelo nunca”.

Ao longo destes anos publicaron máis dun centenar de audios. Desde fai un par de anos, ademais, os audios ofrécense acompañados de obras de arte realizadas por mulleres. Tamén saltaron de Internet á rúa, organizando Xerezadejayak, para gozar cos seus amigos da lectura de literatura en voz alta. En 2020 debían facer o seguinte, pero suspendeuse, esperan que o ano que vén poidan facer algo.

Para Morais parece que hai unha desconfianza na lectura a través de libros de audio, crese que hai que lela en papel. “Pero iso é unha mentalidade moi recente, gozar da literatura de oído é algo moi antigo, nos conventos, nas novelas radiofónicas... non é ningunha novidade. Para min é moi gratificante ler en voz alta, dásche conta de que che sacas outro gusto ás cousas e atopas outros matices, con pausas, con énfases...”.

No caso dos libros de audio, cre que as editoriais deberían apostar: “Igual lles temen e non se atreven a facer o investimento. Tamén pode ser por prexuízos. Habería que atreverse”.

A encher o
baleiro en 2018, catro anos despois da súa creación, anunciaron a posta en marcha no portal eLiburutegia de 300 libros de audio en eúscaro en formato Daisy pensado para persoas con dificultades de lectura. En castelán hai outros tantos libros en formato Daisy en eLiburutegia e 80 libros de audio en formato Daisy máis. Segundo Moreiras, é porque na eBiblioteca non hai libros de audio en xeral.

Este baleiro foise acentuando no último ano e parece que aos poucos os axentes e institucións do sector empezaron a prestar atención ao baleiro existente na produción de libros de audio en eúscaro.

No principio do ano, o Goberno Vasco contratou á empresa Dosdoce para que elaborase un informe sobre a produción e comercialización de libros de audio en eúscaro. Así mesmo, o laboratorio EITBLab, creado este ano, tamén centrou a súa atención na produción de libros de audio. Esta mesma semana publicáronse os primeiros exemplares.

O actor, director e doblador Iñaki Beraetxe, pola súa banda, comezou a gravar libros de audio pola súa conta e, a partir de aí, a produtora On Time construíu un pequeno estudo co obxectivo de aprender o oficio dos libros de audio e comezar a traballar. A pesar de que hoxe en día é fácil dispor de medios técnicos para gravarse a si mesmo, a produción profesional require recursos máis caros, tempo e traballo. Beraetxe é tamén presidenta da asociación de dobladores vascos Bieuse, e afirma que aínda non existe un acordo que regule os libros de audio e que o mercado é bastante deficiente a nivel internacional. Di que como actor require moito e moito traballo. En xeral, calculan que se necesitan tres horas para gravar unha hora do resultado final.

En Cataluña a produción de libros de audio está bastante desenvolvida. Falando cos profesionais da zona, Beraetxe afirma que eles dan moita importancia aos diferentes traballos a realizar:ler o libro, determinar o narrador e os diálogos, realizar un casting axeitado, decidir como será a interpretación... Porque hai que ter en conta que normalmente se escoitará polos cascos e hai que ter unha proximidade. Tamén hai que prestar moita atención aos efectos sonoros, a masterización e a ecualización.

En canto á lectura, di que tamén é especial, porque hai que saber ler o libro: “Este tipo de traballos supuxo un reto para moitos”. Na asociación de dobladores parecía que os libros de audio podían ser unha oportunidade de traballo, aínda que fosen finos. Con todo, o que parecía unha humildade está agora, desgraciadamente, parado. Aínda queda por ver o éxito do que se fixo.

A primeira fornada de EITB,
segundo Itziar Aranguren de EITBLabe, o laboratorio analiza cales poden ser os produtos de valor público para a sociedade vasca, sobre todo atendendo á fenda dixital que ten o eúscaro. No medio do auxe que tivo o consumo de audio dixital en todo o mundo, viron que non se producían en eúscaro. En consecuencia, analizouse a situación e establecéronse relacións para iniciar a produción de libros de audio. Así se deron conta de que a produtora On Time chegou á mesma conclusión e xa estaba a dar algúns pasos: “Decidimos remar xuntos na mesma dirección”.

O primeiro paso que tiveron foi realizar unha axeitada elección de títulos para a máxima difusión de devandito valor público: "O obxectivo foi, sobre todo, elixir diferentes traballos que gusten a xente diferente".

Así que a petición de produción de libros de audio fíxose a On Time. En palabras de Aranguren, o resultado obtido está por encima ou por encima dos estándar internacionais: “Queremos dar ao eúscaro un produto de calidade, que produciu libros de audio moi ben elaborados”.

Esta primeira parte do experimento constará de tres fases. Esta semana publicáronse o tres primeiros libros de audio no portal EITBpodkast: Colección de contos curtos para durmir para nenos O potolo (Alberdania, 2019). A novela de ciencia-ficción, traducida por Lander e Zigor Garro, de Albert Sanchez Piñol Larrua beltz (Txalaparta, 2008), Bihotz handiegia (Susa, 2017), de Eider Rodríguez, lida por seis mulleres de Euskadi Irratia, e por último por Jenisjoplin (Susa, 2017), escritoras de Uxue Alberdi. Na segunda fase levan ao audio o catro libros que saíron da serie Go!azen. Neste caso, os actores da serie fixeron locuciones. A última parte desta primeira fornada terá lugar o 25 de novembro, coa publicación do libro de audio dunha novela en eúscaro que aínda non foi publicada, e que ten como tema a violencia contra as mulleres.

Aranguren sinala que á hora de seleccionar os libros tivéronse en conta os criterios que se aplican con carácter xeral aos libros de audio, é dicir, que se trate de obras que abordan o carácter fugaz do audio. Para iso, reflexionan con moitos escritores e afirman que a actitude dos escritores foi satisfactoria. Apostaron pola selección de libros de diferentes xéneros, ritmos e temas para chegar ao maior número posible de persoas.

A publicación de libros de audio ten tamén un subobjetivo de fomento da lectura. Porque hai moita xente que escoita o libro de audio e logo le o libro en papel. Ademais, os libros seleccionados han tido xa unha cálida acollida ao publicarse en papel.

No estudo da produtora On Time, a escritora Uxue Alberdi gravou en primeiro lugar o seu verso que aparece no libro
O potolo na voz do escritor. Coa escusa de que Jenisjoplin tamén lle propuxo gravalo. Para iso contou coa colaboración de Iñaki Beraetxe.

Segundo Alberdi, non é o mesmo ler para un público que gravar o que se escoitará en solitario, e para el foi unha oportunidade para aprender: “Hai escritores que senten cómodos escribindo e xa está, outros que tamén participan en grupos de lectores, por exemplo, e máis. A min interésame moito a palabra e a comunicación, esa capa de dar boca a boca, de primeira orde, tanto en persoa como nunha gravación. Gocei gravando unha chea, cando metín as respiracións nunha voz e cando non... Fascíname a voz coa palabra e era unha gran oportunidade para traballala. Ademais, relaxábase moito con susurros durante case tres horas”. Para a gravación da novela realizáronse un total de oito sesións de tres horas, oito mañás.

En canto aos libros de audio, Alberdi di que aquí non hai moita cultura e costumes para iso, pero que iso créase, que hai que facelo, porque as poucas que hai tampouco están moi socializadas. “Sempre me gustou escoitar os textos na voz dos escritores, sobre todo no coche, desde mozo. Levo un CD dobre de Xullo Cortazar no canto de música. Tamén os escoito cando vou de paseo”. Neste sentido, afirma que a cultura dos podcasts contribúe á difusión de libros de audio e similares. Con todo, considera que ler e escoitar libros de audio son dúas experiencias non sustituibles, e que os libros de audio poden servir para que as persoas con dificultades de lectura poidan gozar da literatura, aprender o idioma...

Para Alberdi tamén se aprende facendo nesta cuestión e que non hai que facer. Por unha banda, considera que os vascos tendemos ao conservadurismo, que se cre que si se fai todo ten que ser perfecto. Doutra banda, di que hai outros intereses que son aliterarios en contra e que hai que buscar o equilibrio. "Crear un receo entre diferentes intereses é normal, pero o camiño é o conflito. Hai esas dúas forzas, e desas discusións sairá o camiño".

Segundo Joxe Felipe Auzmendi, da produtora On Time, a produción de libros de audio ten o mesmo prezo independentemente do idioma, o problema é que o mercado dos libros en eúscaro é moi pequeno e a solución é acudir ás institucións. “Alguén debe coller o touro das ramas: a administración, os escritores e os editores. E si empézase a facer hai que facelo ordenadamente. Pero para iso hai que facer unha formulación”.

Falta a produción sistemática dos libros de audio da maioría dos libros que actualmente se publican en castelán. Por iso, Auzmendi propón unha selección entre escritores e editores, como se fixo co departamento de Literatura Universal. “Cun bo corazón estariamos de acordo polo menos no 90% dos seleccionados. Pero aquí pasamos anos pensando e falando e mentres tanto non hai libros de audio en eúscaro. O esforzo realizado por EITBpodkast é moi ordenado. A xente quizais non quererá polo aí, pero entón onde colocalo? Hai unha mellor alternativa para facelo”.