Vostede aprendeu filosofía para o terror da súa familia, di.
Si. O seu terror. Non servía para o voso traballo! Precisamente por iso parecíame interesante. Pensaba que nos estudos non orientados á produción dar o coñecemento por si sós. Buscaba esa pureza. Claro, non foi así. Pero tiña vinte anos, que queres. Pero mereceu a pena, porque me fixo pensar moito sobre a forma de organizar a sociedade. Do poder. Límites. Naquela época ocorreron dúas cousas á vez: Coñecín a Michel Foucault e empecei a traballar nun centro de psiquiatría. Foucault explicaba como o poder político e económico contrólanos, sen darnos conta, a través de normas de convivencia consensuadas e aceptadas dalgunha maneira, creando unha sociedade baseada fundamentalmente na disciplina. Para iso utilizaba o exemplo dos centros de saúde, e aos 23 anos empecei a traballar nun centro de psiquiatría, como monitor, no servizo de urxencias, pola noite. Unha experiencia moi heavy. E claro, alí estaba todo o que Foucault describía da realidade prenatal.

El falaba de espiar e castigar.
Iso mesmo. Como se pode controlar ás persoas de forma progresiva. A idea do respecto chamábame a atención, por exemplo. Pode ser unha falta de respecto botar un lapis ao solo con rabia nun centro psiquiátrico. E deixar que unha persoa non o faga nun momento determinado pode ser moi violento. Pola contra, a falta de respecto é de quen botou o lapis, polo que merece unha pena. Alí onde eu traballaba estaban moi orgullosos –e dicían ao catro ventos– de que non conectaban xente, pero logo dábanlles neurolépticos para que estivesen quietos. É o mesmo. A cívica e a non violencia non é o mesmo. O mesmo ocorre fóra dos centros psiquiátricos. Detrás das paredes dos cárceres e os psiquiátricos hai máis muros. O máis duro non son as prohibicións explícitas ou o control policial, senón o control indirecto, que se fai sacudindo a bandeira do civismo.

Aquela experiencia afectoume con entusiasmo. Fíxese, eu daquel centro saín cun diagnóstico: a depresión grave. Foi moi sintomático. O psiquiatra díxome que tiña 25 anos e que non podía seguir así. Déronme antidepresivos e empecei a traballar no bar. E doutra banda, comecei a participar na Oficina Social de Antropoloxía e Cárcere.

Entón entrou o tema dos abusos na túa vida?
Durante moitos anos, si ao saír de noite non estabamos en espazos seguros, nun ambiente normativo, sentíame moi desprotexido. Cando sentía que me atacaban, atacaba. Moi violenta. E cando tiña 28 anos, o meu compañeiro de piso díxome que mirase. Que as miñas respostas eran desproporcionadas. Para entón xa sabía que había algo en min. Empecei a vir os meus recordos. Imaxes dunha violación. Porque cando saín do armario esa foi a primeira resposta. Unha violación. Tiña 18 anos e 3 meses. Esta cuestión dos recordos era moi escura. Lembro as imaxes, pero as emocións non me chegaban. Só o vía cando o lembraba. Non entendía nada. Sentín que era demasiado. E deixeino ao carón. Metinme en mil contas e volvín esquecerme.

Pero co paso do tempo volvéronme a ver as imaxes. E coas imaxes os sentimentos. Aquilo foi terrible. Explotei. O meu corpo recuperouno todo. Volvín sentirme a sentir aquelas horribles caricias que me fixeron cando era neno, o que me dixeron… todo. Porque, claro, non só hai malos tratos físicos, senón tamén psicolóxicos –ademais dos malos tratos psicolóxicos do propio abuso–. Tiven que deixar de traballar. Tiven que deixar todo. Fun ao psicólogo, déronme de novo antidepresivos… e aí comezou un proceso. Proceso longo e duro.

Di que a escritura lle fixo ben.
Aos poucos cheguei a lembrar todo. Vivida e sentida. Ouvía voces, sentía o que pasara hai tempo… Non sabía que facer con iso. Escribino desde pequeno e empecei a escribir todo o que pensaba naquela época. Calquera cousa que lle vinga á cabeza. Por unha banda quería vomitar e por outro quería entendelo. E escribir axudoume moito. Anotacións e baixas laborais. Era moi precaria, pero tiven a oportunidade, afortunadamente. E pasei máis dun ano a lume de biqueira escribindo. Isto permitiume non só baleirarme, senón tamén volver lerme. Escribín moitos poemas. E facer autorretratos. Utilizé as fotos para axudarme a verme. E nese proceso volvinme a pór no centro da miña vida. Comprendín que estaba inmerso nun proceso profundo. Lendo os poemas entendín que o proceso non era lineal. Que non sempre falaba dos mesmos temas. Ás veces unha emoción viña superando e ás veces outro… pero había algúns eixos. E dividimos os escritos e as fotografías en catro bloques. Amnesia temporal, silencio, fractura e momento de forza.

O silencio tras a amnesia.
Na fase postamnésica estiven continuamente dando voltas ao silencio. Ao silencio e ao sentimento de culpa. Porque te dás conta de que estiveches en silencio, que no teu interior sabías e calaches en ti, e tamén aos demais. E séntesche culpable. Aos poucos entendín que niso tampouco eu tiña responsabilidade. Que a propia amnesia é unha estratexia de supervivencia. Que os abusos sexuais vividos na infancia son experiencias fronteirizas. Sabes, consciente ou inconscientemente, que ante unha situación así a túa integridade física está en perigo. E ante iso fas o que podes. Non máis. E farás calquera cousa para sobrevivir. Esquéceche, entre outras cousas.

Pero dásche conta de que non es o único que se calou. Que outros tamén se calaron. Porque entendemos o tema dos abusos sexuais na infancia como unha relación exclusiva entre a vítima e o abusador. Pero non é así. Existe toda unha estrutura que sustenta e permite os abusos. E ser consciente diso levoume á ruptura.

Que cambia nese momento a fractura?Cando se
produciu aquela ruptura deixei de preguntarme obsesivamente, por que eu, por que a min, como ma deixei, como estiven calada… Deime conta de que si puña o foco nesas preguntas volvería reforzar a súa autoridade e a miña culpabilidade. Non ten por que haber unha causa.

Foi unha experiencia. Pasou e xa está. E de aí podía entender moitas cousas. Por que respondía tan violentamente aos ataques polas noites, por exemplo. Ou de onde procedía o meu mutismo ou parálise nalgúns momentos. Foi colocarse diante dun espello. Eu tamén son. Sufrín esta apaixonante experiencia. Efectivamente. E agora que vou facer con iso? En realidade, é inevitable que isto defina en parte a túa vida. Si eu nas miñas conferencias e cursos trato este tema é porque vivín abusos. Pero eu decidín, na medida do posible, como me definirá aquela experiencia.

E no momento da forza publicou o libro?
Si. Tiña que instalarme noutro lugar. Necesidade de ler e contar o vivido desde outro lugar. A publicación do libro foi unha forma de denuncia pública. Unha forma de visibilizar o tema dos abusos e de explicar o que a persoa que o viviu pode sentir. Eu enténdoo como un acto político, non como un testemuño. Foi un exercicio para situar á vítima fóra do rol.

Por que esa necesidade de situar á vítima fóra do rol?
Sufrín abusos e, por tanto, son vítima. E necesito o seu recoñecemento. Pero este rol ten limitacións estritas. E ás veces non hai maneira de saír e a longo prazo non é un lugar habitable. O que pasa é que si sacas á vítima do rol, apártanche aínda máis. A categoría de vítimas, do mesmo xeito que todas as categorías sociais, xera homogeneización. Abusar dun neno pode ser tocarlle fisicamente, pero tamén facerlle ver unha película pornográfica, ou ser testemuña da violación de outro… Hai mil tipos de abusos e mil formas de vivir cada un. Pero desde o momento en que es vítima, parece que formas parte dun magma xigante e que todas as persoas que forman parte del vivimos o mesmo da mesma maneira. Que o sentimos igual e temos as mesmas necesidades. E iso pasa de ser unha interpretación a ser unha esixencia. Entón, si non te sumas a ese patrón, a túa palabra cuestionarase.

Ademais de perder o seu nome, a vítima perde a súa voz, si non é para que lle expliquen con exactitude que cousas terribles fixéronlle. Como vítima se esperan determinadas actitudes de vostede. Actitudes de vítima. Non podes expresar a túa rabia por agresividade. Non podes estar alegre. Ir de esmorga. Tes que estar triste. Baixo Débil. Silencio. Igual que nos casos de violación.
Non quero dicir que teñamos que renunciar ao rol de vítima e saír dese rol de forma violenta. Que as persoas que sufriron abusos fagan o que queiran e poidan. Os demais teñen un papel nisto. Para cambiar a forma de pensar. Preguntarse polo recoñecemento ás vítimas desde unha relación paralela ou por encima do ombreiro e desde a distancia.

É difícil sentirse preto de algo que é tabú.
Si. Por iso é necesario explotar o tabaco. Os abusos aos nenos considéranse un horror, pero máis que un horror, é algo que se acepta e permítese. A perspectiva moral é demasiado sinxela e, sobre todo, non achega moito. Os abusos aos nenos son un problema político. Un problema de saúde pública. Si limitarémonos a analizar moralmente non comprenderemos os mecanismos sociais nos que se basean os abusos sexuais a nenos e nenas, relacionados con algunhas formas de relación desta sociedade. Non se trata de diferenciar aos seres humanos dos monstros. Trátase de comprender como unha sociedade crea individuos que abusan dos nenos. Hai abusador e pode ser o máis normal. Neste mesmo barrio no que estamos vivirán varias persoas.

Tamén é tabú porque si empezamos a falar dos abusos aos nenos acabaremos falando da familia, e a familia é a institución máis importante que sustenta o estado e o sistema capitalista. Pero para moitos nenos a familia non é un lugar seguro. Estes nenos saben, ademais, que abrir a boca é unha explosión familiar. E a súa responsabilidade é demasiado pesada para un neno, nena ou adolescente.

É responsabilidade de todos. Pero, que facer pola nosa responsabilidade?
É moi complicado. Creo que estes tempos son axeitados para pensar niso, para eliminar esa carga moral e para analizar o tema desde un plano político. Pero, en primeiro lugar, pór ao mesmo nivel a quen sufriron abusos e a quen non o fixeron non estaría mal. E por outro, situar o tema na rutina, e non nos títulos xornalísticos puntuais. Segundo Save The Children, no Estado español unha de cada catro nenas e un de cada sete nenos han sufrido abusos sexuais na súa infancia ou adolescencia. Son, por tanto, habituais na estatística e frecuentes nas vidas de moitos: moitos nenos sofren abusos a diario, hoxe e mañá tamén.

E vincular esta realidade coas nosas formas de relación é imprescindible. Tomar conciencia do poder que temos os adultos para decidir os límites e que lles quitamos aos nenos. Por que o neto debe bicar ao seu avó cando non quere? Vostede terá que dar dous bicos a alguén que non soporta. Pero queremos que o neno senta tamén obrigado? Até onde? Nós facemos moitas cousas por convención, pero a deshabilitación dos nenos para pór os seus límites é un perigo. Dise ao neno quen debe amar, quen non, que desexo ten que ter e que non. E sen chegar aos abusos, os adultos apoderámonos dos corpos dos nenos. Educámolos para aceptar as limitacións impostas polos adultos, pero non lles ensinamos onde están as limitacións que eles poden pór aos adultos.

* * * * * *

#MEETOINCEST
“Hai un ano produciuse o fenómeno #MeeToInceste en Francia. A xente empezou a contar os abusos sufridos na infancia a través de Twitter e xurdiu unha gran revolta. Isto responde o auxe do feminismo actual, pero tamén a unha frivolización. Xa existe unha solicitude para romper ese silencio. “Rompe o silencio! Rompe o silencio!” Non é xusto pór a responsabilidade do silencio nos abusos. Unha persoa rompe o silencio cando ten unha contorna que a protexa. Cando eu rompín tiña unha zona. Tiña apoio. Pero en realidade, por Internet, esta ruptura non garante unha rede real. E dáme un pouco de rabia empuxar á xente a falar. Queredes romper o silencio? Romperémolo. Todos os que sufrimos abusos na infancia contaremos o que nos pasou. De acordo. Agora dígano, vostedes cren que o van a poder soportar? Que a sociedade o vai a manter? rompe o silencio e xa está? Falar non é suficiente”.

RABIA
"A rabia está criminalizada, pero para min foi e é moi útil. Na era da mercantilización da espiritualidade, o conflito, a agresividade, están mal vistos, pero a rabia é unha emoción moi sa. Os meus poemas e recitais parten da rabia. Cando empezo, a miña voz, o meu corpo e as miñas palabras non se corresponden coa imaxe que a xente ten da vítima. E iso provoca incomodidade. E iso é o que me interesa. Escribín o libro desde a rabia, utilizo a rabia nos recitais, e desde que esa rabia provoca incomodidade nos oíntes xorden posibilidades de cambio. Tamén é necesario un enfoque analítico para a lectura política dos abusos sexuais na infancia. Pero un non quita o outro, e nos meus talleres traballo os dous á vez".