“Déronnos a luz un texto prematuro desde tres anos de debate, coa mesma pel e coa mesma esencia da Política Agraria Común (PAC) que até agora. Da crise COVID-19 suplementos e das dependencias agrícolas que nos deixou ao descuberto, os 27 estados non sacaron leccións. Que greta alimenta entre o Green Deal e a PAC de mañá! O Parlamento, a única instancia elixida polos cidadáns, tivo pouco peso na decisión”, pode lerse no documento publicado por Confédération Paysanne, sindicato que aposta polo cultivo popular. Refírese á reforma que marca as directrices, obxectivos e vías da PAC para os anos 2023-2027, aprobada polo Consello de Ministros de Agricultura de Europa, o Parlamento Europeo e a Comisión Europea o 25 de xuño.

O acordo non se gañou de antemán, porque existían discrepancias entre o Parlamento e o Consello de Ministros. Un –o Parlamento Europeo– pretendía completar a reforma con maior respecto ao medio ambiente e co obxectivo de limitar a emerxencia climática, e o outro –o Consello de Ministros de Agricultura– non mostraba suficiente entusiasmo e valentía para cortala coa lóxica industrial existente.

Sendo fácil tinguir as palabras en verde, en teoría todos están de acordo en que hai que limitar a emerxencia climática e avanzar nun proxecto político respectuoso co medio ambiente por parte da Unión Europea. Pero cando hai que ir máis aló das palabras, é dicir, á hora de establecer decisións políticas para cumprir o obxectivo, a contracción é en realidade porque o obxectivo esixe medidas valentes e cambios. En canto á reforma da PAC, a soka-tira ía nese sentido: ou debuxaban un proxecto de cultivo máis ecolóxico que até agora –socialmente máis directo–, ou seguían cunha política común que sustente principalmente a agricultura industrial.

A reforma da PAC foi acordada en outubro do ano pasado polos 27 ministros europeos de agricultura, cun orzamento de 336 billóns de euros para sete anos, pero os obxectivos e as medidas non estaban acordadas co Parlamento Europeo. Tanto, a pesar de que o 28 de maio cortaron as negociacións, forzando os puntos imbatibles: “Temos moitos temas fundamentais pendentes de resolver, decidimos pospor as conversacións”. Os 27 estados teñen entre as súas mans o Green Deal ou Pacto Verde presentado en 2019, no que se comprometen a alcanzar a neutralidade de carbono para 2050. De maneira que o Green Deal non se converta en greenwashing [“limpeza verde”], si ou si na PAC, xa que o 12% das emisións de gases de efecto invernadoiro da Unión Europea proceden do cultivo. Un mes máis tarde volven reunirse para chegar a un acordo.

O eurodiputado ecoloxista Benoit Biteau valora o acordo da seguinte maneira: “Unha reforma inxusta, climáticamente prexudicial e perigosa para a biodiversidade”. De feito, o texto non obriga ao cambio de modelo de cultivo, segue sostendo principalmente o sistema industrial. En 1957 púxose en marcha unha política agrícola común, impulsando un modelo productivista como resposta aos retos da época, e coa reforma non cambiaron de rumbo, senón que só estimularon e reforzado a lóxica intensiva.

O 75% do orzamento para os anos 2021-2027 –258 billóns de euros– distribúese directamente aos agricultores e non producíronse cambios drásticos nos criterios de repartición. Como até agora, as subvencións distribuiranse en función da cantidade de terreo ou gando:canto maior sexa, máis subvencións recibirán de Europa.
Velaquí, punto por punto, os pormenores da política acordada até 2027:

Seguindo a mesma lóxica: segundo o tamaño

“Hai que cuestionar o principio de axuda por hectárea (no marco da PAC, canto maior é o número de hectáreas que recibe unha granxa) –di Aurélie Catallo, membro da plataforma Alde unha PAC diferente–. En nome de que a grandeza xustificaría maiores pagos? Sabendo que as investigacións nos demostran que canto máis grande é a granxa, máis nociva é para o medio ambiente e menos emprego xera por hectárea”. O certo é que, seguindo o texto acordado, a Unión Europea non o recortou con esta lóxica.Con todo, hai algunhas novidades
que pretenden sustentar outro modelo, pero non predominan.

Novidade: Ecoregímenes

As curmás distribuídas aos agricultores respectuosos co medio ambiente son a principal novidade desta reforma. A este respecto tiveron os debates máis calorosos, que non podían acordar a proporción que había que destinar aos ecoregímenes nas axudas de repartición directa. Os eurodiputados esixían unha substitución mínima do 30%, mentres que os Estados esixían un límite do 25% cun prazo de transición de dous anos, nos que non serían obrigados a respectar esta proporción. A medida fixouse de acordo coa vontade dos Estados: destinarase un 25% do orzamento aos ecoregímenes, si non hai demanda, un 20% nos anos 2023 e 2024.

Pero tan importante como se orienta é ver a que se dirixe... A preocupación manifestada polos cultivadores ecolóxicos débese a que segundo o texto trátase de proxectos de “alto valor ambiental”. Distribuiranse seguindo uns criterios flexibles que poderán ser recollidos por aqueles que non sexan de produción ecolóxica, deixando unha vez máis á persoa con menos apoio. Por exemplo, o ministro francés de Agricultura anunciou que entre o 80% e o 85% dos campesiños do Estado francés poderían acceder aos ecoregímenes. Os que están nun modelo popular e sostible non son tantos en Francia... así queda claro que tamén se poderían distribuír aos que o fan nun modelo intensivo.

Rotacións rurais

Si miramos de cerca o debate, somos conscientes de que as medidas que apostan polo medio ambiente son as que máis resisten. Entre eles atópase o das rotacións rurais que esixe a reforma ou o da obrigación de deixar sen cultivar algunhas zonas rurais co fin de favorecer a biodiversidade. Deberán reter entre o 4% e o 7% das terras de cultivo sen cultivar (salvo excepcións para os caseríos de menos de dez hectáreas).

Na segunda columna un 35% a favor do medio ambiente

A PAC divídese en dúas: por unha banda, a correspondente ás subvencións aos agricultores “primeira columna” e por outro, a “segunda columna”, que aposta polo desenvolvemento do medio rural. A este segundo destínase o 25% do orzamento, e no texto acordado recóllese que o 35% desta cantidade deberá destinarse a proxectos medioambientais.
matiz: en lugar de “enrutar”, “mirar”

A PAC debería ser un instrumento importante para poder levar a cabo o Green Deal ou o Pacto Verde. Entre eles, porque algúns dos obxectivos enumerados no pacto refírense ao sector: reducir os praguicidas e antibióticos nun 50% para 2030 e os condimentos nun 20%, así como destinar o 25% das terras de cultivo ao modelo biolóxico. O certo é que non completaron a reforma coa determinación de superar estes retos. A Unión Europea deberá “vixiar” a adecuación das políticas agrícolas dos Estados a estes obxectivos, sen “obrigar” a nada.

“A debilidade do marco normativo e das normas que favorecen o medio ambiente e a ausencia de obxectivos cuantitativos en materia de medio ambiente, fan que tres cuartas partes das subvencións directas repártanse ao modelo intensivo sen preguntar ningún tipo de condicionante ecolóxico”, desestima a Oficina Europea de Medio Ambiente. É dicir, a reforma supón continuar coa tendencia até agora: “Este acordo mantén a situación statu quo, supón continuar coa axuda naufragante orientada ao modelo industrial. Non nos enganarán, dámosnos/dámonos conta de greenwashing”, afirma Greenpeace pola súa banda.
Os criterios de repartición das subvencións non se dirixen ao sentido contrario, non se xerará unha PAC “verde”. Porque a expresión “cultivo industrial verde” é un oximoron... Pero, ademais do medio ambiente, tamén se xoga o futuro do sector, porque os agricultores e as granxas van desaparecendo de forma alarmante: durante dez anos desapareceron 4,2 millóns de granxas ttipi en Europa, concretamente o 25% dos caseríos. Unha vez máis, nesta reforma non se tomou en serio este problema, porque se sustenta nos máis grandes.
debilitando a unidade, cada vez máis decisións aos Estados

Para ben ou para mal, os 27 estados cada vez son máis decisivos e as políticas comúns para a agricultura cada vez son menos comunitarias. A pesar de que os obxectivos xerais acordáronse a nivel europeo, a Comisión Europea cada vez deixa máis en mans dos Estados a decisión de establecer as vías para a súa execución. Por exemplo, os criterios sobre os ecoregímenes fixaranse por Estados. Queda por ver, pois, como van orientar agora a PAC por Estado.