Para poder entender as cidades actuais e as loitas que se desenvolven nelas é necesario lembrar de onde vimos. Elaboración da memoria. As loitas dos barrios, as asociacións de veciños e as achegas da cidadanía a nivel local, transformaron as nosas cidades e pobos, e seguen marcando en gran medida a actual Euskal Herria. Da man de Karlos Trenor, a Asociación Centro Cultural Recreativo Eguia-Atocha de San Sebastián, recibimos unha pequena memoria desta loita democrática.

Trenor lembrounos o clima que vivía nos últimos anos do Franquismo na chamada Transición: “Nas décadas dos 60 e 70 había un ambiente político especial. A represión contra as organizacións políticas e sindicais era violenta”. Lembra o medo das persoas que viviron a Guerra de 1936, dos fusilamentos. Pero, baixo a influencia das novas xeracións de mozas e dos movementos emancipadores internacionais, “nos lugares de traballo romperon a organización e as loitas dos traballadores, e nos pobos e barrios vivimos os inicios dos movementos asemblearios, que co tempo adquiriron gran forza”.

Naquela época, Trenor di que as condicións de vida dos barrios eran precarias: “Apenas había equipamentos: non había escolas, nin servizos sanitarios, nin instalacións deportivas. Os barrios xurdiron no urbanismo anárquico, impulsado por construtores sen escrúpulos, buscando un beneficio fácil a curto prazo, co apoio da administración”. Por iso, a avogada destacou que as primeiras reivindicacións das asociacións veciñais estaban moi ligadas ao urbanismo.

En 1964 aprobouse a lei de asociacións, coñecida como Lei Fraga, que legaliza por primeira vez no Franquismo as asociacións culturais e veciñais. As asociacións tiñan que redactar estatutos formais para conseguir a legalización, pero Trenor destacou que na práctica funcionaban de forma asemblearia. Exemplo diso é a Asociación Centro Cultural Recreativo Eguia-Atocha, creada no barrio donostiarra de Egia: “Funcionabamos horizontalmente, podía participar e decidir quen quería”, di.

Basicamente, estas asociacións de veciños buscaban melloras nas condicións de vida dos barrios. Ese era o obxectivo principal. “Loitabamos por melloras urbanísticas, en temas relacionados co tráfico, na vivenda, nos servizos sanitarios, nos equipamentos culturais ou deportivos...”, lembrou Trenor. A loita en defensa da casa Vila Salia de Egia debe enmarcarse neste contexto (ver cadro).

Con todo, nas asembleas de barrio tamén se producían debates que superaban as problemáticas concretas dos barrios. Tanto durante o franquismo como nos inicios da Transición, os partidos políticos aínda non estaban legalizados. En consecuencia, non había espazo para os debates políticos, e as asociacións de veciños convertéronse, en gran medida, en lugares para iso. Por exemplo, Trenor lembra que actuaban ao redor da amnistía. Pero non só no diálogo, senón tamén nas loitas, máis aló do ámbito local, sen limitarse aos problemas concretos dos barrios. A loita contra a represión, a solidariedade internacionalista ou a enerxía nuclear tamén tiveron o seu lugar nas asociacións de veciños. “Había moito activismo, e a participación dos mozos era masiva, en manifestacións, asembleas e facendo pancartas ou propaganda”, reivindica o verdadeiro.

Aínda que existía un menosprezo das asociacións veciñais polo seu carácter interclasista ou interclasista, non se centraban no eixo antisistema, é dicir, no conflito capital vs traballo. Con todo, “demostrouse que estas loitas eran capaces de complementarse e alimentarse mutuamente. Por exemplo, desde os barrios solidarizábase coas loitas do movemento obreiro, desenvolvendo mobilizacións, caixas de resistencia...”. Proba diso é a forte resposta que desde as asociacións de veciños de San Sebastián deuse aos feitos do 3 de marzo.

Herdanza até hoxe

Todas estas asociacións e loitas veciñais deixaron unha pegada profunda. Destaca a súa influencia política: foron un espazo de politización e concienciación, un espazo de formación en militancia básica, un espazo para o desenvolvemento da identidade vasca e a conciencia e o orgullo de clase. Aínda por riba, tamén serviron para probar novas formas de organización e loita. En definitiva, loitar nos barrios, tensando os sistemas políticos cara á democratización, proxectando aos habitantes dos barrios como “cidadáns” con dereitos, estendendo os dereitos políticos. As asociacións veciñais foron un reflexo organizatorio diso, pois se converteron nun instrumento para impulsar a participación política dos sectores sociais –do persoal, etc.– que o sistema deixaba á marxe.

Tamén desde o punto de vista urbanístico producíronse importantes transformacións herdadas. Grazas a eles, os barrios alcanzaron un nivel de equipamento xeralmente aceptable, tal e como nos lembrou Trenor: ikastolas, polideportivos, casas de cultura ou asociacións de veciños.

Hoxe en día é evidente que a realidade social, e especialmente os barrios, cambiou moito, os equipamentos non teñen nada que ver cos da Transición. Pero o avogado ten claro que afloraron novos retos: “Da vivenda, da gentrificación, da situación dos adultos... As xeracións vindeiras terán que dar resposta a estes problemas e inventar outras formas de organización e loita”.