Non está fácil entrevistar ao persoal sanitario que non recibiu a vacina. Por unha banda, porque son unha minoría absoluta e, por outro, porque senten que facer pública a súa decisión só lles traerá problemas. Este médico de Atención Primaria de Osakidetza aceptou reunirse connosco e responder ás nosas preguntas, pero sen dar o seu nome nin imaxe.

"Falta unha opinión crítica sobre o tema", afirma: "O sector sanitario, os gobernos e os medios de comunicación alíñanse a favor dun si rotundo. Pero hai dúbidas, como é normal. E non sacar á vista as dúbidas, ou botar todas as dúbidas ao caixón dos negacionistas paréceme un erro". Explica que a percepción do persoal sanitario da súa contorna e das vacinas foi cambiando co tempo: "A principios de outono e inverno do ano pasado, cando parecía que as vacinas estaban moi lonxe, había entre algúns compañeiros un gran escepticismo, como ía saír algo tan rápido de cero, e cando ARNm empezou a falar de vacinas que utilizan o mecanismo colleuse cun punto de temor e había bastantes dúbidas. Funme a pasar o Nadal a casa dos meus pais e entón vin moita televisión, que normalmente non fago. E iso influíu moito na miña decisión. En Nadal houbo unha campaña moi forte, nas noticias sempre dicían que había que vacinarse, o que mostraba unha mínima dúbida era considerado tolo, a vacina era como unha salvación milagrosa... todo iso enfadoume moito. Pero creo que tivo unha consecuencia negativa no resto dos compañeiros: toda esa dúbida entre o colectivo sanitario se derretió e a xente entrou rapidamente nese camiño. De súpeto deume medo expresar as dúbidas que antes mostraba entre os meus compañeiros, deime conta de que xa non eran benvidas. O persoal sanitario non vacinado somos anecdótico e leva en segredo. E moitos dos que non querían vacinarse sentíronse presionados polos grupos, porque nin sequera había espazo para dubidar, nin había debate". Este médico non comunica á súa contorna que non recibiu a vacina: "Nalgúns momentos paseino mal, preguntaranme si preocúpanme e si pregúntanme que resposta pensan, porque sei que a miña decisión non ía ser ben tomada".

Por que decidiches non tomalo?

Preguntamos polos motivos polos que non se vacinou de momento: "Ese clima de medo provocado, as coaccións, ver que só había un camiño... sentín que nesas condicións non quero permitirme facelo. Logo hai outro aspecto máis racional, é dicir, que falta moita información. Isto é unha fase dun ensaio e estamos a probar cos nosos corpos. E, de acordo, na ciencia moitas veces hai que facelo, pero téñennos que dicir que o estamos facendo. Si desde o principio expuxéronnos así, eu tamén podería avanzar, porque non teño moito medo ás vacinas. Pero que non me enganen. E creo que nunca se dixo con claridade o que estamos a facer e os resultados que están a ter".

Estas vacinas son tan novas que co tempo vanse aclarando algunhas dúbidas, polo que quen as tomaron con anterioridade tiveron que tomalas con menos garantías sobre os seus beneficios, segundo explicou este médico: "Afortunadamente, co tempo hase visto que a eficacia das vacinas é alta, pero naquela época non o sabiamos. E outra cousa importante que non sabemos é si reducen os contagios, si provocan que unha persoa inserida sexa menos contaminante, é dicir, si é capaz de xerar inmunidade colectiva. Vacinas que provocan o contrario: transforma aos vacinados en máis contaminantes que ao non vacinados. Por tanto, ese argumento, si por vostede non é que defende aos demais... quedábame coxo porque non sabía que fose así".

O medo ás consecuencias negativas tamén foi outro motivo na súa decisión: "A destas vacinas é un mecanismo moi novo, aparentemente seguro, pero non o sabemos. Con moitas vacinas e medicamentos produciuse o rexeitamento posterior, e esa é a forma de que a ciencia avanza. Pero canto máis recente é o mecanismo, máis normal é a prudencia. A información dáse como se quere, hai conclusións que non se explicaron do todo ben, detrás hai grandes intereses económicos... todo isto, por certo, resúltame moi difícil deixarme tomar".

Segundo o médico, para tomar unha decisión é clave valorar os beneficios e riscos: "Por exemplo, aconselleille aos meus pais que se vacinen. Atópanse nunha idade de maior risco, teñen menos anos antes para soportar os efectos adversos a longo prazo das vacinas, e si se atropelos non é menospreciable a posibilidade dunha mala evolución. No meu caso, sendo mozo, sen factores de risco... creo que a miña probabilidade de padecer o coronavirus con complicacións é moi pequena e, pola contra, teño unha longa vida por diante".

Calquera que sexa a decisión que se adopte, as posibles consecuencias serán individuais. Neste sentido, este médico explica que lle resulta máis fácil adoptar unha actitude pasiva e non activa: "Vacinarse é unha decisión activa, mentres que a chegada do coronavirus e o que pode derivarse dela, depende máis do azar. Paréceme diferente decidir meter no meu corpo algo potencialmente doloroso e, doutra banda, que o dano chegue a min. Cando este dano forma parte da interacción entre seres e da vida, para min é máis accidental. No que ocorre a miña participación é algo pasivo, eu non estou a participar activamente. Si contáxiome de virus e por iso teño complicacións a longo prazo, ocorreu e a ver que pasa no futuro. Pero tomar algo pola miña propia decisión e esperar e confiar despois féreme máis".

"Os insolidarios máis alegres!"

Nos argumentos e campañas a favor da vacina, a mensaxe principal foi "a miña vacina protéxeche", púxose solidariedade no eixo. Explica que a chantaxe é eficaz emocionalmente: "En tempos de peche moitos cidadáns convertéronse en policías de balcón e coa vacina ocorre o mesmo, é un puro moralismo. En que medida realmente a xente pon a vacina polos demais e en que medida é esa cuestión de solidariedade a forma na que a xente entra en xogo? E cando considéranche insolidarios doe e queda vendido na túa decisión de non integrarche, a min tamén me produce grandes dilemas morais. Porque é máis fácil aceptar que che poñas en perigo, pero pensar que podes pór en perigo aos demais ponche en perigo".

Denuncia que o conductismo de quen sinalan como insolidarios a quen non vacinaron é tráxico: "A maioría das veces a vacina adminístrase por obediencia, porque din que está ben, porque todo o mundo faio, e punto. Non creo que o medo a enfermar de COVID-19 estea a causar tanto na decisión de vacinarse. A cuestión vai por outro camiño".

En principio é opcional tomar ou non, pero explica que na realidade a decisión non se toma "tan libremente": "Non nos ensinan que pasa con cada elección e non presentan as dúas opcións como equivalentes. Unha está totalmente castigada e outra premiada e menosprezada dos riscos e das pequenas letras que comporta. A chantaxe é unha forma, non obrígoche, pero aquí te quedarás sen paso de COVID. Pero é un argumento tramposo, porque quen acepte a vacina só por viaxar e coller avións que aterrorizan o mundo denunciarache como insolidario. Implícase moito o debate, redúcese a categorías de cascotes e malos, e iso é o que hai que decidir. E é mellor estar a favor dos linchos, porque si non todos estarás en contra. Todo o mundo critica as vacinas. A tendencia xeral é seguir a corrente maioritaria".

Considera que tomar unha decisión deste tipo sen ter unha formación axeitada é moi difícil: "Eu estou formada en saúde e teño capacidade para acceder a algunhas informacións, vexo moitas cousas que non veñen á vez e esas dúbidas non teñen cabida. Ese é o problema: non se trata de que o debate que hai entre a xente non chegue aos medios de comunicación, senón que tampouco hai debate entre a xente. Por que non hai debate? Porque hai unanimidade ou porque hai cousas por encima de todo e por tanto non poder tocar? É dicir, está a ciencia ao servizo doutras cousas? ".

A vacina é a única vía?

O cidadán entende que a conciencia de estar en plena pandemia e a vontade de axudarlle a superala inflúe moito na decisión de vacinarse. Hai outra solución que non sexa a vacina? O médico dinos: "Non sabemos moito. Son teorías. De feito, a un virus interésalle que non morra ese corpo que ten inquilino. O normal é que, de forma natural e co tempo, fórmese unha inmunidade colectiva, pero tamén depende de canto se mute o virus. Por exemplo, coa gripe este mecanismo non vale tanto. E si, seguramente de forma natural a mortalidade ía ir baixando e estariamos a convivir co virus. Pero, claro, os danos que isto provoca no camiño poden non ser aceptables ou non se queren aceptar...".

Nesta situación, sinala que a solución pode ser a vacina, engadindo: "Depende tamén da solución que buscamos. Si o obxectivo é acabar rapidamente co virus, probablemente a vacina sexa a mellor opción. Pero tamén é unha forma de enfocar de forma limitada este problema, moito máis grande. Eu creo que ese é o problema que hai que abordar desde o ecoloxismo, desde o modo de vivir, desde o modo de viaxar, desde o modo en que vivimos coa contorna, desde o modo en que aceptamos a morte... Hai moitos dilemas en xogo e seguramente o capitalismo non pode aceptar eses cambios e, por tanto, a única vía para el é interromper este virus no momento e esperar a que vinga o seguinte. Parece que ese é o futuro que nos vén".

A vacina vacúa indica que aínda non sabemos que vai pasar coa pandemia: "Unha opción é que o coronavirus siga existindo e que a maioría da xente, xa sexa con vacina ou tras contaxiarse co coronavirus, logre inmunidade suficiente para non ter demasiadas complicacións... pero non sabemos que vai suceder no futuro coa inmunidade que producen as vacinas. Por exemplo, hai vacinas como a da gripe que non poden conseguir inmunidade colectiva: por unha banda, porque non reducen a contaminación, por outro, porque a inmunidade que producen é temporal e por outro, porque o virus se muta rapidamente. Por tanto, nestes casos non se busca a inmunidade colectiva, senón que se opta por protexer ao grupo máis vulnerable. Con esta vacina non sabemos que vai suceder, que inmunidade produce, como vai comportarse o virus... non sabemos que estratexia vaise a adoptar ante todo isto".

"Creo que non se detectan todos os efectos adversos das vacinas"

Tras a vacinación preguntóuselle que método séguese para rexistrar os efectos adversos, o que se coñece como farmacoclijilancia: "Teoricamente, os médicos temos que notificar o efecto negativo. Pero a verdade é que o procedemento é bastante complexo e temos moi pouco tempo para cada paciente. En moitos casos, ademais, non ten claro si é ou non un efecto prexudicial, é dicir, si ten relación coa vacina ou si, por casualidade, foi coincidente no tempo. Por tanto, ante a dúbida, moitas veces deixas pasar. É difícil marcar un síntoma como efecto prexudicial, creo que ten que estar moi seguro de facelo. A isto hai que engadir que hai moita xente que non informa o médico dos efectos adversos.

Por tanto, creo que non se están detectando todos os efectos adversos que se están producindo. Esa é a miña percepción, o que eu vin. E persoalmente, recoñezo que co pouco tempo que teño e co que me custa cumprir o procedemento, só fago ese aparato cando vexo moi claro. O maior problema que hai na atención primaria é a falta de tempo".

CADRO

Nesta reportaxe recollemos nun cadro aparte o contido desta pregunta:

En que casos hai que pensar catro veces en vacinarse?