A xente achegouse con fame e chegou a casa satisfeita. A Feira do Libro e do Disco Vasco de Ziburu soubo ser un bo libro, euskara gose e xente famenta. Por segunda vez, a feira organizada conxuntamente pola asociación Ziburutarra Baltsan e Argia pasou pola localidade costeira de Lapurdi no decimosegundo mes de xuño. Lezo, Azpeitia, Izpura, Oiartzun, Zarautz, Azkarate, Baiona, Pamplona, Orio, Urruña, Hendaia, Ozta, Hernani, Astigarraga... Acudiu xente de diversos recunchos de Euskal Herria, tal e como di a escritora da editorial Luzien Etxezaharreta Maio, “porque Ziburu é un bo lugar para facer a unión dos de ambos os lados”.

Alí estiveron 23 editoriais, editando libros escritos en eúscaro, os máis grandes dos ttipis e os máis ttips dos ttips, que non daban sombra á fusión. Porque os grandes nos advirten de que o noso é ttip e repetimos que tamén somos ttipi. E, claro, hai ttipis (á beira dos grandes), pero deixando ao carón as creacións escritas en francés e español, e dedicando toda a praza ás de eúscaro, quédanos obvio que nosa ttipia é grande. Esta autenticación podíase facer con sinxeleza e mesmo con orgullo descubrindo o menú da praza de Ziburu.

Entre eles atopábase a editorial Pamiela, á que asistiu o socio Peio Elzaburu cun “apego especial”: “Somos unha editorial navarra, aínda que por sorte non esteamos na situación de Ipar Euskal Herria, nós tamén pasamos malos tempos e pasámolos, polo que sempre respondemos afirmativamente a todas as gomitas de Iparralde. Somos conscientes da importancia da comunidade, somos minoritarios e sabemos o importante que é o punto de encontro, entendémolo perfectamente os navarros”.

Foi un punto de encontro, e a tipicidad da feira permitiu a proximidade entre escritores e lectores. A pesar de que a carpa branca montada na praza reuniu xente, non houbo aglomeracións asfixiantes, e había tempo e espazo para a conversación. Tendo en conta que en Arteta temos a necesidade de lembrar o que en realidade vai, Etxezaharreta advírtenos que: “É importante para un escritor falar co lector”. Si é así, e a frase tamén serve de forma inequívoca: “É importante para un lector falar co escritor”. Oihana Arana estivo presentando o libro de poemas Lazunak azkazaletan editado coa editorial Susa. A el tamén lle gusta o intercambio: “Gústame ver algo que pasou tanto tempo dentro dun mesmo, como logo cambia de forma, como vive a xente. Cambia, o que un escribe e o que o outro le non é o mesmo, porque ao final cada un le cada libro de onde está e do que vive, e a min as confrontacións que se producen aí parécenme sempre interesantes”.

Temos que ter en conta que este intercambio é necesario, cando saímos aos poucos do COVID-19 a medio ano solista. Á hora de conversar con distintas editoriais, falamos tamén da influencia deste contexto, e afirman que, en xeral, non supuxo un golpe violento na produción editorial. “Os libros seguiron o seu camiño, escribindo escritores, lendo lectores... ese movemento non foi recortado pola situación, o que perdemos é o intercambio de escritores: saudar, felicitar cara a cara ou xuntarse e comentar o libro”, afirma Itziar Ugarte, de Susa. A Feira de Ziburu era unha cita para recuperar esta perdida. Da mesma opinión é Elzaburu de Pamiela: “Si a emoción é grande, nótase que ese bo hábito de ler non se perdeu, máis aínda a xente sente famenta”.

Pola mañá, pasaron as horas da presentación de libros e da sesión de bertso-debuxo Bozoka, Odei Barroso e Maddi Ane Txoperena estaban aínda no astirio, a gusto, na terraza. “Hai un ano que case non cantei nunha praza… cumpriu moitas funcións, entre elas, responder á fame de xente, ofreceunos unha vida social, e influíume tamén na vida artística, volveume a pór ganas de cantar bertsos na praza, agradecín a presenza da xente”. A de Chopere segue o mesmo camiño: “Eu traballei en tablados e salas moito máis formais, pero agradecín a proximidade coa xente que ofreceu hoxe. O encontro foi un día, provoquei unha chea de xente que non vira hai tempo”. Dous tamén agradeceron que a feira se dirixise a libros e discos vascos: “Esta discriminación positiva é positiva”; “limitar rigorosamente é ben, porque pola contra nos come o outro”.

Tamén o sábado foi unha praza para escoitar as explicacións sobre os últimos libros de sete escritores, a través de presentacións dirixidas pola xornalista de Radio Vasca Maia Muruaga: Maddi vive no interior de Ene de Ane Txoperena, no século Sugar de Asisco, Naparra de Jon Alonso, caso aberto, o caso burgalés de Mikel Antza e Adur Larrea: revolución e vive!, Plantas da Casa de Jakoba Errekondo, Lazunak de Oihana Arana nas uñas e Susmaestras de Itxaro Borda. En total, as editoriais expuxeron ao redor de 60 novidades deste ano, acompañadas doutros centos de anos anteriores á vista dos lectores.

Centralidade na produción editorial en eúscaro

“É motivo de satisfacción dar visibilidade e centralidade á produción editorial en eúscaro” di Susako Ugarte. A elección dos organizadores foi dedicar o espazo á produción editorial en eúscaro e canalizar a comunicación só en eúscaro. Unha elección valente e política, diglosia nun ambiente violento, para Ipar Euskal Herria que opta polo bilingüismo na introdución do eúscaro. Valente, político e agradecido por quen queremos vivir en eúscaro. Máis dun cineasta estaba encantado de ver vivir a súa praza en eúscaro.

A pesar de que a hora da valoración non é aínda a da editorial, na reunión o membro de Ladix Arrosagarai Baltsan facía “moi optimista” ao final do día: “O noso obxectivo é apoiar a produción de libros e estamos contentos porque houbo máis lectores que viñeron a esta segunda edición e que as editoriais tamén venderon máis”.

“[Ipar Euskal Herria] é unha tenda de libros na que os produtos en eúscaro son sinxelos ou non están dispoñibles. E si non son espectaculares, non se compran. Por tanto, nós queremos dar visibilidade e accesibilidade á produción en eúscaro”, pensaba Adur Larrea, membro e debuxante de Baltsan na presentación da feira de motivos.

“Toda a praza falou todo o día en eúscaro”, comenta Arrosagaraik, alai. Unha gran vitoria para Ziburu, cos vascos en torno ao 12%. No País Vasco Norte, de 310.000 habitantes, hai 51.000 vascoparlantes que, sen ningún tipo de recoñecemento, viven en eúscaro a medida que se van facendo, en contra da corrente, desde a conciencia e o corazón.

Da escola á praza

Entre estes, os nenos e nenas son mellores en canto ás idades típicas: dous de cada tres nenos e nenas reciben a educación en eúscaro, xa sexa na súa totalidade ou no seu departamento bilingüe. Pero o problema é que os moitos teñen unha lingua que escoitaron entre as catro paredes da escola, porque tanto en casa como na praza teñen o francés e o idioma que hai que utilizar.

Preocupados por esta situación lingüística, aínda que sexa para un só día, quixeron envorcar coa feira esta realidade infantil: “Que escoiten o eúscaro na praza do seu pobo, xunto aos seus pais, con pracer e sen presión”, comenta a organizadora e escritora Maddi Zubeldia, preguntando polo seu obxectivo de face aos nenos. Así, uns meses antes puxéronse en contacto coas escolas e formaron o conto de la Fuente Vella xunto á historiadora Bernadette Irazoki e coa axuda da mandolina Mixel Klaudio, o guitarrista Txomin Aritzaga e o acordeonista Xano Urtxegi.

Na antiga fonte do pobo, construída en 1676, cada escola sacou unha canción entre o conto, na que se falaba dun elemento da auga. “Este lugar ten maxia. Bebemos da fonte vella, descubriron a función da fonte, viron a importancia de actuar como contacontos, de asociarse. É a nosa fonte, é esgotada... pero hoxe non se esgotou”, afirma Zubeldia, aínda encantada do momento en que viviu. Non se lles dixo directamente que a metáfora do encontro do eúscaro e do eúscaro podía ser unha fonte, pero seguro que sen dar unha explicación formal farían enlace co ambiente que lles rodeaba. Deixando a billa, todos terminaron no mercado, tanto nenos como pais: “Veu xente que non ía vir á feira grazas ao conto de Iturri zaharra e ensinar que tamén poden gozar do eúscaro fóra da escola”, asegura Arrosagarai. Zubeldia ten unha cita da súa antiga fonte que quere repetir todos os anos.

Como cita da fonte, o desexo de repetir a cita na praza tamén é de parte da organización. O xornalista preguntou a Arrosagari pola necesidade de ampliar o potencial da fama nun ambiente popular e familiar que permitiu o pequeno tamaño da feira. A resposta –de forma persoal– é que “podemos ir un par de medidas máis arriba pero non moito... se non, deberiamos movernos a un espazo máis grande, pero nese caso deixariamos a praza, e o noso obxectivo é que o eúscaro ocupe xustamente a praza. Por tanto, ampliar si, pero dentro dos límites que nos dá a praza”. Aínda que sexa un día ao ano, imos negar que a praza de Ziburu volva ser para vivir en eúscaro.

A feira finalizou co concerto de Aguxtin Alkhat e Julien Labat. O mercado deu as súas portas e eran moitos os que se prolongaron durante todo o ano nas terrazas dos bares Maitenia e Bittor da praza, en dúas dos bares vascos que ao longo de todo o ano son zonas apreciadas polos vascos.