A finais de maio, 215 nenos e nenas enterrados nunha escola canadense de Kamloops (Columbia Británica) foron capturados. Non é calquera clase nin calquera neno, e a precisión redúcenos a sorpresa, coma se o lugar e os corpos désennos unha explicación lóxica: Desde principios do século XIX até finais do século XX atopáronse nunha escola destinada a nenos autóctonos os restos de 215 nenos considerados como “salvaxes a civilizar”.

Oficialmente, o Estado canadense e a Igrexa abriron estas escolas seguindo o obxectivo de “matar ao seu indio”. Todo neno que non era branco tiña que pasar a súa infancia, é dicir, os da Primeira Nación, Metie e Inuit. Tanto o Estado como a Igrexa tiñan como obxectivo impedir toda a súa lingua, cultura e patrimonio aborígenes. Un perdeuse, outro se ocupaba deses corpos e almas típicas que debían encherse de valores occidentais e cristianismos.

A partir do tres ou catro anos estas escolas eran o lugar onde os misioneiros se separaban dos seus pais, queimaban as roupas tradicionais, cortaban o pelo, prohibían a linguaxe materna, refutaban as crenzas, impoñen un novo nome... Basicamente eran máis que escolas, porque tamén eran internados: tiñan nenos secuestrados e tiñan que sobrevivir no mundo imposto dos colonos. En 1892 xeneralizáronse oficialmente os internados e na India de 1876 a adaptación da lei segregacionista Act de 1920 supuña que todos os autóctonos tiñan que pasar dez meses en internado cada ano entre o sete e o dezaseis anos.

Duraron entre 1831 e 1996 e en total, 150.000 persoas pasaron por estes 139 internados repartidos por toda Canadá. Hai que ver o documental Tuer l´indien dans le coeur de l´enfant (“O indiano no corazón do neno morre”) de Gwenlaouen Le Gouil -www.arte.tv que se pode ver até o 11 de xuño con subtítulos tanto en francés como en castelán. “Destruíronnos. Destruír aos nenos que querían a nosa terra. Que fixen para ter que soportar iso? Nada, era un neno sinxelo”, explica un dos que tivo que pasar a súa infancia no barnetegi Saint Anne de Fort Albany. En 2015, a Comisión de verdade e Reconciliación, constituída en 2008, publicou unha clara conclusión: nestas escolas e internados produciuse un “xenocidio cultural”.

Destruído e traumatizado

Conta como foi electrocutada dúas veces ao sete anos. “É moi difícil levantarche de todo iso... espértasche unha mañá no alcol ou na prisión”. O seu compañeiro narra que as noites as pasaba en ikaran porque en calquera momento podíalle vir o sacerdote violador. “A maioría non nos portamos: o suicidio, a sobredose... Eu tamén tirei un tiro a min mesmo, tomei outra vez unha dose rápida coa esperanza de non espertarme nunca... é terrible e cústame moito contar verbalmente”, di outro que foi violado unha e outra vez en internados.

215 corpos afloraron por tanto. Cal foi a causa da súa morte? Unha descarga eléctrica demasiado rápida? Unha violación asasina? Afogar no seu vómito –si, nos testemuños dos nenos secuestrados constátase que tiñan unha obrigación habitual de volver tragar o vómito–? Que as condicións de vida demasiado duras leváronlle á enfermidade? Fame negra? Suicidio? Todas son posibles razóns, porque todas eran parte da súa realidade.

Sábese que houbo mortos nestes internados –hai tempo ademais: xa en 1907 o médico Peter Henderson Bryce informou de que a taxa de mortalidade era do 25% en internados e que a de saída era do 69%–. Segundo a Comisión da Verdade e a Reconciliación, dificilmente podemos saber cantos mortos, pero oficialmente son polo menos 4.100, un mínimo de 36 nenos, e di que poden chegar a ser máis de 6.000. Seguramente son máis, vendo que, como agora, os restos varían nalgún momento. A comisión está a reunir testemuños e con 6.500, os casos dos que nunca chegaron a casa son traumáticos.
O Ministerio de Asuntos Indios obrigou ás mortes a censar en 1935. A indeterminación dos censos reflicte claramente que estes corpos carecían de valor e que ao final, vivas ou mortas, parecíanse á Igrexa e ao Estado: un terzo dos falecidos aparecen sen nome, un cuarto sen definir o xénero e a metade sen determinar a causa da morte. É obvio que, como estes 215, finalmente descubertos, non se pode saber o número de gardados.

É coñecida a existencia de sumidoiros non identificados e desde hai décadas os da Primeira Nación utilizan os labores de procura para facer fronte ás barreiras e prohibicións impostas polas autoridades. A propia Comisión da Verdade e a Reconciliación recoñece que con frecuencia se rexeitou aos familiares a recuperación dos cadáveres co cargo de tipificación de gastos. As vítimas tamén lembran que en 2009 rexeitóuselles a subvención para as tarefas de procura.

En 2008 Otawa perdoou aos de Primeira Nación polos horrores dos internados, e aos poucos, aos poucos, no camiño da reconciliación, o Estado federal –acelerando a velocidade desde 2015 polo Primeiro Ministro, Justin Trudeau– está a dar pasos.

Tabaco: aínda que non se menciona, a ferida segue aberta

Os sobreviventes do internado saíron esnaquizados. Todos eles eran retornados ás súas familias, terras e comunidades marcados por agresións físicas, sexuais, culturais, emocionais e psicolóxicas. Este pasado foi silenciado pola maioría, coa esperanza de que a súa conservación suporía un esquecemento. Pero, como o mantén, na época do pan de cada día teñen malestar os nenos e os maiores de hoxe, así como os seus descendentes. Dous datos sobre o traumatismo que se transmite de xeración en xeración: O 58% dos autóctonos de 15 a 17 anos dependen do alcoholismo ou da toxicomanía... e tamén teñen unha taxa de suicidio o dobre que a dos brancos canadenses.

“Os meus avós e as miñas avoas sobreviviron, non entendín perfectamente por que non mencionáronme absolutamente nada. Hoxe en día, a metade dos nenos e nenas da miña comunidade son atendidos polo Estado, seguen coa Axuda Social aos Nenos, estamos mal”, conta a un xornalista paralelo un mozo autóctono que estivo no encontro de Montreal para denunciar o descubrimento dos cadáveres e o xenocidio sufrido. Si, o pasado e o día a día son demasiado negros para os nenos e mozos que aínda están concentrados en reservas para vivir en liberdade e que dependen da lei segregacionista Act na India de 1867.