Os raios do sol loitan por pasar entre as súas follas. No continuo baile das sombras de luz do bosque, hai un animal que sente cómodo. Móvese en silencio. Atópase na súa zona. Entre as plantas vai en zigzag, ata que atopa o pequeno oasis que buscaba: a cálida illa de luz que os raios que quentan o seu corpo crearon na terra do bosque. Enroscado, está parado. Con todo, os ollos e a quenlla están moi atentos.

Serpe grande e escura. Terrible aos ollos dalgúns. Atractivo e esvelto para outros. Si ves a serpe de Eskulapio, polo menos, acordarasche de que a atopaches. Por unha banda, porque non se ve unha serpe cada día, e por outro, porque as serpes escuras e grandes deixan a súa marca na nosa memoria. Porque vivimos nunha cultura na que as serpes foron colleitadas e menosprezadas. Nunha sociedade que transmitiu oralmente o seu odio cara a eles. Pero non se mesture. No mundo si que son lugares onde as serpes se veneran. Hai lugares que puxeron en primeira liña o seu coñecemento e o beneficio que achegan ao ser humano. Por encima de todas as crenzas erróneas, deberiamos atender ao coñecemento e dar así á serpe a fama que merece.

A serpe de Eskulapio non terá que darnos ningunha razón para asustarnos. O contrario. É un devorador de micromamíferos ou pequenos mamíferos. Excelente ao redor da casa se queremos controlar as súas pragas na horta. Non ten veleno e si deixámolo en paz tende a fuxir. Non nos vai a enfrontar, por tanto.

Non se resiste, pero atópase de cando en vez con dúas patas baseadas en falsos mitos. Así, desgraciadamente, cada ano as serpes de Eskulapio atópanse mortas, golpeadas, esmagadas na cabeza, ou noutros casos, cravadas nas puntiagudas riostras dos valos, para pór de manifesto a intencionalidade do asasino. E así, esta especie, protexida a nivel europeo, atopa inimigos por todas as partes. Non é de estrañar, por tanto, que se busque refuxio entre as luces e sombras do bosque, en soidade e silencio.

Crenzas e lendas como agocho da realidade

Non temos máis que mirar na Biblia para darse conta do intento de estender a mala reputación das serpes: Nela atoparemos pasaxes como “a besta máis perversa que o señor Deus fixera de serpe”. E pronto lembrarán que este animal sen patas foi o causante do pecado de Adán e Eba.

No Corán tamén se considera á serpe como un ser maligno e os hebreos consideran a todos os réptiles como seres non puros. Estendeuse entre lendas de diferentes culturas, creadas a partir da columna vertebral dos homes máis perversos.

Con todo, na danza das luces e sombras hai que buscar puntos de luz para sobrevivir, e así, na zona onde se esperta o sol, no leste, atoparemos tamén pensamentos diferentes coas serpes. As serpes foron veneradas na cultura chinesa e no antigo Exipto déronlles un lugar especial, transmitindo aos gregos esa proximidade ás serpes. Así, as serpes convertéronse en indicadores de adiviñación, prudencia, rexeneración e medicamento entre os helénicos, que sen darnos conta trouxeron a súa mentalidade até os nosos pobos. Sen darnos conta, a serpe de Eskulapio foi introducida en moitos pobos de Euskal Herria. Non pode ser fisicamente, pero si como símbolo.

De bosques a farmacias

A serpe de Eskulapio foi considerada como un gardián e símbolo da saúde na civilización grega, e máis tarde ese culto estendeuse á civilización romana. A serpe de Eskulapio debe o seu nome ao famoso médico grego Asclepio, coñecido polos romanos como “Esculapio”. O médico Asclepio, tras a súa morte, foi divino e aí comezou a súa admiración. Desde entón, foi citado en diversas obras literarias da cultura grecorromana e construíronse 300 templos na súa honra (as chamados ascensións), construídos como hospitais para atender a persoas moi enfermas.

Segundo a lenda, cando o médico Asclepio estaba a curar ao enfermo Glauco, apareceu unha serpe ao seu lado e Asclepio matouna co bastón. Enseguida apareceu outra serpe cunhas herbas na boca que resucitou á serpe asasinada con estas herbas. Á vista diso, Asclepio utilizou estas herbas para curar a Glauco. Desde entón, Asclepio, o pau e a serpe estiveron moi relacionados coa simboloxía da saúde. A serpe de Eskulapio segue ligada á saúde na actualidade. Esta serpe, protagonista de tantas lendas e mitos, é hoxe un símbolo de médicos e farmacéuticos. Accidentalmente, a serpe pasou do bosque ás farmacias.

No intento de visibilizar as serpes: #serpes

Co obxectivo de liberar ás serpes das falsas crenzas e difundir a súa función e o respecto ás mesmas na sociedade, o Departamento de Herpetología da Sociedade de Ciencias Aranzadi puxo en marcha nesta primavera o proxecto #sugebizi. Así, a xente anima a enviar as serpes que atopa co hashtag #sugebizi, a foto e a localización na rede social de Twitter. A medida que se envían as fotografías, os expertos responden á especie e achegan datos para aumentar o coñecemento das mesmas. Ademais, difunden pequenos espazos divulgativos nos que se explican as características das especies de serpes e colócanse cada dúas semanas no mapa do País Vasco todas as citas recibidas até o momento.

O obxectivo é difundir o coñecemento e o respecto ás serpes e, utilizando a ciencia cidadá, incrementar o coñecemento que temos das serpes en Euskal Herria. Todo isto acompáñase, por suposto, de mensaxes de responsabilidade. Desde certa distancia a serpe gañará tranquilidade e nós, sen riscos, poderemos gozar deste fermoso réptil.

Do norte de Europa ao País Vasco. Ao interior da costa

Grazas aos datos obtidos de diferentes puntos do País Vasco, confirmouse que a serpe de Eskulapio amaba o bosque, pero tamén ten outros lugares de residencia. A poboación atopouna, por exemplo, no bosque de Urumea, ou entre casas axardinadas situadas na ladeira de Jaizkibel. Xa se viu na herba recentemente cortada do campo de golf, xunto ao río, mesmo na costa biscaíña, cerca do mar, na herba traseira da praia ou nunha pista de montaña de Bergara.

A serpe de Eskulapio prefire o País Vasco atlántico. O seu lugar de residencia esténdese desde o norte de Europa até nós. Máis abaixo, con todo, non se baixará. Así, non son poucos os herpetólogos que visitan esta escura serpe, capaz de alcanzar un tamaño máximo de metro e medio polas beiras da Península Ibérica, expertos en anfibios e réptiles.

No medio de mitos, lendas e crenzas, esta serpe capaz de buscar ovos de aves nidificantes nas árbores do bosque, ten algo que atraer. Quen namorou aos gregos e aos romanos. Non sería pouco, se tocase un pouco o corazón da cidadanía vasca.