Seguindo a tendencia xeral de Euskal Herria, os nenos e nenas de Irun tamén teñen a escola como principal ámbito de uso do eúscaro. Segundo as asociacións de pais e nais locais, esta situación supón “moitas dificultades” no empoderamiento lingüístico dos alumnos. De feito, a pesar de que nos centros educativos de Irún predomina o modelo D, as tendencias en rúas e casas mostran unha realidade moi diferente. “Está claro que o que se fai na escola non é suficiente”, aseguran os pais preocupados polo uso do eúscaro na rúa. En opinión destas asociacións, as iniciativas que o Concello impulsa hoxe a día de hoxe axudan, “pero non son suficientes para cubrir a carencia”. Cren que o esforzo que realizan os nenos, mozos e pais merece o seu reflexo fóra da escola. En consecuencia, solicitan un maior esforzo por parte do Concello.

Eneko Oiartzabal é membro da Asociación de Pais da Ikastola Txingudi Gerriko (Lezo, 1982). Conta que o pasado curso incorporáronse novos membros, explicando a preocupación dos fillos polo eúscaro. Acordaron reunirse dúas veces ao ano co Alcalde e comezar a participar en varias comisións, así como aproveitar esta oportunidade para esixir responsabilidades ao Concello. En concreto, deuse traslado da solicitude relacionada coas actividades de lecer e deporte, previa información ao resto de asociacións de pais e nais. Desde entón recibiron o apoio das asociacións de pais e nais de todos os centros públicos e posteriormente remitiron a solicitude á Comisión de Cultura, Deporte e Mocidade do Concello, que é a Mesa de Concelleiras, Asociacións Deportivas e Pais.

Pandemias irrompidas

Si o uso do eúscaro non era satisfactorio en Irun, os pais aseguran que o COVID-19 “incrementou as dificultades existentes”. No peche de primavera do ano pasado fíxose fincapé na época na que os alumnos permaneceron sen clase durante case seis meses. Consideran que isto empeorou notablemente o nivel de eúscaro dos máis novos, “porque a escola é a única zona para o eúscaro de moitos mozos e nenos de Irun”, explica Oiarzabal. Así mesmo, di que o que se fixo até agora por parte da comunidade educativa e do concello “queda curto”.

Datos preocupantes

O informe presentado polos pais e nais ao Concello recolle datos como o Plan de Acción para a Promoción do Eúscaro realizado pola empresa Siadeco para o Concello de Irun en 2018 ou o estudo do proxecto Arrue realizado polo Cluster de Sociolingüística para o Goberno Vasco. Nel obsérvase que o eúscaro está bastante deteriorado desde todos os vértices: no fogar, na primeira lingua, na evolución, no uso da rúa, nos centros escolares e na competencia lingüística. En palabras de Lezoarra, “os nenos das casas euskaldunes tamén perden o eúscaro antes do que esperaban”, un fenómeno preocupante. Antes de chegar a Secundaria, Oiarzabal ve “bastante tocado” o uso da primeira lingua: “A perda adoita ser rápida e a recuperación lenta”. Co fin de dar a volta á situación, as asociacións de pais e nais fixáronse na lista de ámbitos que máis inflúen no uso do eúscaro dos alumnos e alumnas, e así se deron conta de que as actividades extraescolares organizadas teñen influencia nos hábitos lingüísticos dos seus fillos e fillas.

Impulso ao lecer

En opinión de Oiartzun, o lecer constitúe o cuarto alicerce da mocidade, tras a familia, a escola e a compañía. A medida que o lecer gaña peso na vida dos adolescentes, a influencia da escola e dos pais diminúe. Neste sentido, a correlación entre o uso lingüístico e o lecer vese reforzada co paso da idade, polo que os pais e nais de Irun outorgan especial importancia á intervención neste ámbito en favor do eúscaro. No caso dos nenos, ademais, Oiarzabal considera que os monitores son referentes importantes porque adoitan ter “roles máis admirables que os pais e os profesores”.

Asimetrías lingüísticas

O Concello, en xeral, ofrece actividades organizadas en eúscaro “en paridade cos demais”. Como máximo, Oiartzabal cre que se lles dá o mesmo peso ao eúscaro e ao castelán. Na súa opinión, seguindo o principio de equidad, “dar o mesmo a dous que non están na mesma situación perpetúa o desequilibrio”. Neste sentido, considera que as actividades que organiza o Concello en favor do eúscaro son “iniciativas puntuais de promoción do eúscaro” e “independentes da oferta xeral”. Para levar a cabo un cambio real, os pais demandan unha intervención continuada e xeneralizada.

Solicitudes concretas

Os pais e nais sinalaron a necesidade de incidir en toda a realidade social da infancia e a mocidade, e lembraron “a necesidade dun plan de promoción do eúscaro tanto no ámbito escolar como no supramunicipal”. Para xustificar a esixencia de reforzar o esforzo institucional, as AMPAS de Irun enumeraron os datos anteriormente mencionados e puxeron sobre a mesa as solicitudes concretas. Así, piden ao concello que aposte polo eúscaro na programación cultural para nenos, mozos e familias –teatro, concertos e contacontos– e nas actividades organizadas de lecer –deporte, música, danza, cursos do polideportivo–. En concreto as solicitudes son as seguintes:

En primeiro lugar, reforzar ao longo de todo o ano a programación de lecer e cultura para nenos, mozos e familias de até 16 anos, cunha oferta completa en eúscaro. En segundo lugar, que todos os cursos do polideportivo para menores de 16 anos sexan en eúscaro. En terceiro lugar, a impartición en eúscaro de todas as actividades e cursos organizados de até 16 anos que oferten empresas, asociacións ou colectivos con subvencións municipais. Se isto non fose posible de maneira inmediata, piden o compromiso de poder conseguilo a curto prazo, fomentando a participación das asociacións no programa creado polo Concello. Os pais e nais vascófilos consideran que este último plan debería basearse na oferta de servizos que o Concello debería ofrecer ás entidades, como a carteleira, o servizo de tradución e tradución de impresos e outros, a distribución de cursos gratuítos para aprender ou mellorar o eúscaro, así como de folletos para formarse en linguaxe técnica. En canto ás entidades, deberían cumprir a cambio os compromisos establecidos en prazos razoables.

En cuarto e último lugar, fíxose fincapé en garantir a presenza do eúscaro nas barracas e inchables das festas de Irun e os seus barrios; paisaxe lingüística, persoal de atención ao público, música, etc. Para iso, solicitan aos servizos municipais a colaboración necesaria. Paralelamente, lembrouse tamén o compromiso dos mozos monitores de inchables de priorizar o uso do eúscaro cos nenos e nenas.

Retos lingüísticos

Estas esixencias teñen sentido no marco do Plan de Acción para a Promoción do Eúscaro elaborado polo Concello de Irun para os anos 2018-2022, feito ao que fixeron referencia as asociacións de pais e nais de Irun. Abordáronse algúns dos retos estratéxicos que se expoñen na mesma. Por exemplo, o terceiro reto do Plan fai referencia a “a creación de novos falantes vascos e a ampliación e potenciación de espazos de uso entre os falantes vascos”. Neste sentido, sería “facilitar a aprendizaxe do eúscaro e prever os recursos axeitados para iso”. O quinto reto responde ao dereito dos usuarios a expresarse en eúscaro: “Fomentar o uso do eúscaro nas relacións cos clientes”. O sétimo reto céntrase nas actividades extraescolares, con especial mención ás dirixidas tanto a nenos como a mozos: “Ofrecer amplas posibilidades de uso do eúscaro nas actividades extraescolares, especialmente as dirixidas a nenos e novos, a través da colaboración coas asociacións socioculturais e de lecer que desenvolven a súa actividade na cidade”. No mesmo sentido, o Concello de Irun enumera todas as garantías e trámites necesarios para a execución do Plan e os pais lembraron individualmente. Por último, no Reto 9, os pais e nais sinalan que “se debería fomentar o uso do eúscaro en todos os actos socioculturais, fomentar unha cultura en eúscaro e de calidade e dar a coñecer e fomentar o consumo de produtos culturais en eúscaro”.

Chega a resposta do Concello

A asociación de pais e nais de Irun estivo esperando unha resposta desde Nadal e chegou despois de escribir esta reportaxe e sacar a versión en papel. Pregúntase a Oiartzun sobre a valoración da resposta: "A resposta do Concello non nos satisfai en absoluto, porque non propón un paso adiante na euskaldunización do lecer organizado. Pola contra, parece que a súa intención é deixar as cousas como están, e os pais ben sabemos o que significa iso: na maioría das asociacións e entidades de lecer do pobo os nosos fillos non poderán falar en eúscaro. O Concello debería asumir a responsabilidade que lle corresponde nesta cuestión". Está por ver os pasos que van dar agora as asociacións de pais e nais de Irun.