Na época actual, a liberdade de expresión é un dereito eloxiado en calquera lugar e en calquera momento: a nosa sociedade considéraa un dereito político, social, práctico e moral. En Bizkitarte, en nome da liberdade de expresión, pódense ver propagando confusións sociais, inxustizas e violencias, especialmente no mundo virtual da rede, pero tamén no espazo público material.

Presumindo de liberdade de expresión, lin recentemente dous libros interesantes, en francés: A philosophie antique de Pierre Vesperini (Filosofía antiga, Fayard, 2019) e Sauver a liberté d’expression de Monique Tesouro-Sperber (Salvar a liberdade de expresión, Albin Michel, 2021). O primeiro aclara a historia da filosofía occidental de Europa cunha nova forma común e demostramos que podemos beber da auga dos filósofos da Antigüedad. De feito, para Vesperini, a mentalidade dos europeos radica en tres principios: a existencia absoluta dunha verdade e a necesidade intrínseca de buscala a través das doutrinas; a separación entre a alma e o corpo; a exclusión de determinadas categorías de xente (como as esposas). Pola contra, a philosophia anterior estaba formada por diálogos libres e múltiples: os debates non eran conflitos dogmáticos, estaban fóra da metafísica. A philosophia era un xogo agradable, que permitía unhas regras especiais, un xogo ético e estético frutífero, que ofrecía métodos (ou vías) prácticos para permanecer perpendiculares á vida e á sociedade.

Pola súa banda, Monique Recoñecemento-Sperber asociou a liberdade de expresión á historia dos tres séculos do concepto liberal, mostrando que o que hoxe chamamos así ten algo que ver coa noción inicial. Para Tesouro-Sperber, en especial en Internet, a xente non se solta respectando as normas éticas comúns. Córrese o risco de que en nome desta nova liberdade de expresión cúbrase o espazo público cunha polémica estéril entre as opinións dogmáticas. Se non se fixan uns límites, nin pragmáticos, nin morais, non se pode falar, e as ideas poden converterse en incomprensibles, nunha perda de todos, afirma o autor. Do mesmo xeito que Vesperini, Ikerlan-Sperber soña con que o espazo público convértase nun xogo san, multitudinario, encarnado, acompañado de gretas salvables.

Supoño que a escola e a universidade deberían ser o espazo privilexiado para xogar sanamente coa expresión de liberdade, e, como non, tamén o da greta ernea. Alta, isto non é posible, polo menos no ensino público primaria e secundaria. O ensino dogmático é o que se recomenda: hai que impor as ideas de forma regular, ou facer que os alumnos perciban a verdade oficial, pero no resto é igual. Na universidade hai máis liberdade para transmitir os valores do debate e da translación que atrae a risa, pero me temo que no futuro os Estados e a sociedade pidan cada vez máis aos profesores universitarios que satisfagan con dogma e doutrina aos alumnos.

Non sei si a sociedade vaise a afacer bastante para empezar a xogar en serio, para burlarse da verdade, dos catiximes e dos predicos, nin en que medida sería posible que a sociedade perdure con ela. En Anartea, nestes tempos tan bullicioso, gozo de profundos debates con persoas philosophias que non comparten as miñas posicións, e de todos os momentos de greta con xente á que quero. & '97; O mesmo tempo de felicidade para vostede tamén foi fonte de pracer, lector.