Agora somos fillos de antepasados mortos que viviron no mundo hai meses. Así mesmo, os antepasados mortos aínda vivos para o mañá dos nenos e nenas descendentes. Por suposto, ademais da espiral, o percorrido dos séculos é tan redondo como o mundo. Nacemento, facer, estar, morrer. A pesar de facer pensar algo máis que nos casos de inflamación espontánea dos vivos, non somos especiais. Itxaro Borda ten un círculo explicado no seu poema Being Telluric de Abaro (traído a proba con moita atrevencia para este artigo): “Somos fillos de Neanderthal, non cambiamos dabondo. (…) Criamos que estabamos creadas para cambiar o mundo, débome”. Os mundos, as épocas e as súas palabras teñen sempre algo en común: morren e morren sen aburrirse. E, máis usualmente, mudo: apréciase claramente o escaso solo e baleiro da nai a un tempo da inhumación.

Só en cambio, o último destácase a si mesmo. Cada ano aparece a lema nalgunha páxina dalgún medio de comunicación: quen sabe que o último falante da lingua morreu. E logo o artigo vai contar, cando se trememoló morboso, que o penúltimo falante morreu sete anos antes, polo que o último pasou sete anos só para o seu monólogo de lingua materna e para as probas de acción dos investigadores.

Pénsese no que debe ser: toda unha lingua, a súa historia, coa resonancia das súas manifestacións e de todos os seus antigos falantes, todo ese amplo mar que é toda lingua, que se fortificou no seu interior e só nun mesmo na súa totalidade, impregnando todas as cavidades cun encaixe. Un mar nos lomas virxes. A morte do último falante é unha comporta aberta e alieníxena que flúe braust sen rumbo e anúlase alí para sempre. A partir de aí a nostalxia, a arqueoloxía e, como moito, a autopsia. Palabras de Borda de novo: “Da casa que construímos non vai quedar nada, porque só se acordarán de nós os que non entenden as nosas palabras”. Case unha memoria similar á dos cambios de árbores no mar.

Pola contra, algunhas linguas e os seus falantes contan cun destino próximo e menos dramático: algúns mares son de momento exentos. Pero pingas, ttanttas e tantonas, que perden todas as linguas: palabras, expresións, costuras, mollados. Non é, por suposto, un abafo grave, é un barbeiro, un deslizamiento natural das linguas, incluso un indicador da saúde das linguas. Pero a inquietude dos falantes dos mundos máis inmediatos da morte require que logo sexa humilde.

A anciá accedeu á consulta. senta, coa bolsa moi estreita na ladeira, como cada vez que acode ao médico, bailando os quirófanos. O novo doutor dille que quere facerlle un test para saber como vai o problema evidente: contestar a unhas preguntas, observar unhas imaxes… “É fácil, tranquila”. Imaxes: un balón, un sinal de estrada… unha vaca. “E aquí? Que ves aquí?”. “Unha vaca vermella”, responde a señora. E o médico sofre unha deterioración involuntaria do bordo da boca, case imperceptible. Pero, señora, nótase. Ese día volverase a casa aínda máis angustiada que antes de ser consultada, atribuíndo aos seus ollos aínda sans o problema da incomunicación dun tántido idiomático e dunha diarrea. Insólito sentimento perturbador de que se está perdurando máis do que vivía no mundo no que naceu.

Non en balde, unha muller espontánea dille ao protagonista Maitane “O lugar máis bonito do mundo de Iñigo Aranbarri” nun dos contos de Iñigo Aranbarri. “Entón, que é”, pregunta Maitane. “Eu que pene, medo a quedarme o último igual”.