Ainhoa Narbaiza, de Joxemi Zumalabe, destacou a importancia da implicación: “Si queremos ir na dirección da cultura non punitiva ou transformar o modelo de xustiza, hai que implicar máis á comunidade na xestión: non podemos delegar todo en xuízos ou denuncias. Cando se produce un ataque na nosa contorna, esixe mollarse, implicarse máis e formarse niso. Non é un camiño fácil, son procesos moi longos que absorben gran cantidade de enerxía”.

Marta Luxan expuxo as conclusións extraídas dos procesos que se están levando a cabo nos pobos: “Parécenos moi importante que haxa referentes públicos, co movemento feminista no centro. É dicir, que a xente saiba quen son os que están no equipo de xestión das agresións do pobo, para saber con quen ten que falar e para ter algo aberto, non só para os amigos. É importante deixar claro desde o principio quen e como van facer o seguimento do proceso: si hai un protocolo, recoller no protocolo os responsables da posta en marcha dos procesos. Ou si non hai protocolo, ter claro que persoas concretas de diferentes comunidades están a participar nese proceso e que responsabilidades ten cada unha”.

Narbaiza engade as seguintes claves: “É moi importante ter claros os obxectivos concretos do proceso. Ás veces o obxectivo é construír un relato: acordar o que sucedeu entre todos. Noutras ocasións, curar as dores existentes. Noutras ocasións, expresar rabia polo que pasou. Noutras ocasións, protexer a vida dalgunhas persoas. Noutras ocasións, crear refuxios, se algo volve suceder para ser lugares de referencia no pobo... Outra das claves é pór recursos: moitas veces hai moita necesidade e vontade, pero logo na práctica non se pon recursos: grupos de traballo, expertos, orzamentos, espazos axeitados… nestes procesos necesítase diñeiro para xestionar determinadas situacións, para a formación, para pagar avogados… Si estamos a falar da construción da cidade, hai que dedicar tempo a traballar estas cousas. Tamén se necesita tempo para xestionar as culpas, as dores… que se producen”.

Nos protocolos populares de Herrigintza menciónase con frecuencia como medida a asistencia a terapia ou a realización dun traballo por parte da persoa agredida. Segundo Narbaiza, “a experiencia demostrounos que pode ser bastante conflitiva, porque se acorda que traballará esa persoa pero que tipo de traballo? Quen asegura que ese traballo está feito desde unha perspectiva crítica ou feminista? Ás veces o traballo faise de forma moi illada: sabemos que unha persoa está a traballar algo con outro pero non hai contraste”. E engadiu que é moi importante implicar á contorna da persoa que atacou: “Dicir á cuadrilla que hai que mollarse, que hai que implicarse e que hai que asumir responsabilidades. Pola contra vese como algo illado e logo non se consegue ningún resultado de face á transformación”.

Luxan sacou á mesa a responsabilidade da comunidade: “Cando falamos de reparación, non estamos a falar só dos que foron atacados, senón tamén da comunidade. Nós tamén somos parte desa comunidade e a comunidade ten unha responsabilidade. Que fixemos mal para que isto suceda? Que pasos non demos antes para que isto non sucedese?”. Para finalizar, pediu: “Non románticos procesos comunitarios. Temos que ter claro que no camiño xurdirán minas e problemas, e é importante pensar desde o principio como imos xestionar eses problemas e esas molestias nese proceso, como lles imos a ocupar”. Para redondear, convidou a ver de forma optativa os seguintes procesos: “É un cacazaharra, son cousas moi conflitivas, quítannos moita enerxía… pero con estes procesos e si traballamos coa comunidade podemos converter o proceso nun camiño de transformación e prevención. Non sempre digo que así suceda, pero pode ser. E esa posibilidade non nola ofrece o cárcere”.