grandes ideas e relatos do progreso que caracterizou a modernidade están en crise desde hai anos. No seu lugar, os relatos sen vínculos tan estreitos cobraron forza, e o suxeito colectivo foi dominado polo individuo. Na realidade, con todo, este intercambio entre o individuo e a superioridade do relato colectivo é moi antigo, é dicir, que ese conflito xa se produciu antes. Con todo, a partir da década de 1990 (e deberiamos ter en conta a caída da Unión Soviética, a superioridade militar dos Estados Unidos, o aumento da crise do chamado Estado do Benestar, etc.) parecía que a modernidade se estaba quedando atrás e que se estaba iniciando un novo tempo, aínda que non había consenso en pór nome á nova etapa e limitar as súas características: modernidade avanzada, modernidade tardía, postmodernidad, etc.

Creo que esta tendencia non é tan clara nos últimos dez anos. Tras a gran crise económica iniciada en 2008, que parece pasar aos libros da historia co nome de Gran Recesión, os autores modernos volveron á primeira liña no ámbito do pensamento político. Así é, polo menos, si centrámonos nas vendas de libros. En calquera caso, xunto a estas tendencias xerais estruturais, paréceme indubidable a forza que adquiriron os discursos centrados a nivel individual no debate público, e que detrás hai obxectivos políticos. Porque, do mesmo xeito que os cambios estruturais requiren dun marco teórico xeneral, unha práctica diaria tamén é imprescindible para non limitarse á práctica das lemas xerais, e convértese, por tanto, nun intercambio fundamental entre ambos.

A capacidade das Administracións Públicas para definir a realidade e difundir os discursos e concepcións que se converten en protagonistas da sociedade fai que xoguen un papel destacado en todo este asunto. Quero dicir que da mesma maneira que desde os gobernos e desde as institucións pódense impulsar políticas e relatos que prioricen a dimensión colectiva, tamén poden limitar a realidade ás prácticas e responsabilidades individuais. Sempre me pareceu moi clarificador, e paradoxal, como nas folgas obreiras reivindícase o dereito ao traballo desde unhas administracións que deberían defender os intereses da maioría, cando e só neses contextos de folga, impulsando unha lectura individualista. Desgraciadamente, son moitos os exemplos que van nesa dirección.

Pois creo que esta elección está en auxe no contexto da pandemia. A emerxencia sanitaria asociada ao COVID-19, o risco de enfermar, os límites impostos á vida social… están a facer pesos e nótase cansazo en calquera lugar. Seguramente será difícil que sexa doutra maneira. Pero nun contexto xeral que leva á lóxica individual, no que “eu, por min e para min” pode ser a lema, creo que desde o poder político hai un papel fundamental que pon a forza na dirección contraria: nas prácticas concretas e nos relatos que priorizan e coidan o nivel colectivo.

Afortunadamente, a nivel local, sobre todo, hai exemplos deste tipo no noso país. Desde as iniciativas comunitarias de coidado impulsadas por determinados concellos, á intensa e variada actuación dos movementos sociais. Un home illado e egoísta, soñado polo neoliberalismo, que non é posible no mundo real, e exponse unha e outra vez que o ser humano é un ser social, mesmo neste contexto pandémico erróneo.