En Euskal Herria vivimos a votación da lei das linguas minoritarias como momento histórico e como triunfo. Que acollida ten en Bretaña?

Da mesma maneira, recibín centos de mensaxes de felicitación e só dúas de reproche. Francia ten problemas desde hai tempo para admitir a diversidade e as linguas e culturas locais: é nun modelo de asimilación, “esquéceche do que é e convértesche noutro; cambia de lingua e cultura, e quizá te convertas en alguén interesante”. En 1951 foi unha lei sobre as linguas locais –a Lei Deixonne– que permitía orientar o ensino das linguas locais si servía para aprender francés… unha cuestión que ía totalmente fóra de materia. Ao parecer, esta lei é a primeira que aposta polas linguas locais. Hai que saber que Francia non admite minorías, nin minorías lingüísticas. Francia di que todos somos “paritarios”, pero, claro, iso é mentira, para todos non vale a paridade, uns están máis igualitarios que outros –supoñamos que a cultura e a lingua dalgúns é a ensinada na escola–. Iso é perverso, porque quere dicir que ser cidadán francés é ser de lingua francesa e de cultura; estamos nunha etnitización da noción de República, nunha perversión do ideal republicano, porque ser republicano en si mesmo significa ter dereitos políticos, e esa é a cidadanía. Francia debe saír deste punto de vista, unha postura despreocupada pola desaparición das linguas do lugar.

Como retén vostede esta votación?

Lembro a votación como triunfo da democracia e dos territorios fronte á tecnocracia parisiense. Aínda temos que levalo a cabo, temos que facer que a lei viva, e teremos que analizar como podemos utilizala para ir sempre máis lonxe.

A pesar da pregunta do Goberno de votar en contra, os deputados marcháronse. A votación é o resultado da presentación e exposición que realizastes con moita pedagoxía.

A votación é clara, 247 a favor e 76 en contra. Creo que nun principio as asociacións tampouco crían na posibilidade de pasar a lei: na primeira lectura de febreiro do ano pasado o Parlamento apostou por unha banda –rexeitando os artigos sobre ensino–, pero con ver que en decembro do ano pasado o Senado volvía incorporar ao texto os relativos ao ensino, entón viron a ver a factibilidad. Mobilizáronse esperanzadamente en todos eles –Bretaña, Alsacia, Occitania, Euskal Herria, Córsega, Cataluña, mesmo Picardía–. Alí foron a ver aos deputados para presentar a lei e explicar o modelo de inmersión. Menos mal que os deputados das rexións decátanse disto, a pesar de que non é máis que negar a conciencia… Algúns deputados de París nunca cruzaron a nenos que estiveran no modelo de inmersión e míranlles con desconfianza: "Como é posible? O francés non se vai a dominar! ". Escucha a nota e posche en contacto co traballo explicativo. Tamén estiven no Parlamento nos labores de explicación, estiven respondendo ao que eran as explicacións, e fun a ver un a un a todos os grupos políticos. Os deputados bretóns tamén traballaron moito, falaron nos seus grupos políticos da necesidade de votar a favor da lei. Somos unha chea de bretóns, menos uns 30 e dous ou tres, todos votamos a favor. No lugar todos activámonos, e iso é o que fixo que a lei pase.

Como explica vostede que, a pesar de que o goberno pregunte por votar en contra, os deputados non sigan o mandato, incluso os do partido do goberno?

Sinxelamente, podería dicir que entenderon que, tal e como definiron os filósofos, hai dous poderes, un lexislativo e outro executivo, separados ambos. Votaron a favor do seu territorio, das linguas locais e da máquina do Estado. Fixéronse superiores.

Agradeciches o traballo realizado polas asociacións. Tamén é a base do colectivo Pour que vivent nos langues ou “Para que as nosas linguas vivan”. Este colectivo avoga polo ensino das linguas minoritarias e agrupa ao redor de 40 estruturas comarcais. Isto tamén influíu.

Sen dúbida. Conseguimos federar o ensino público, a privada católica e a asociativa, así como as asociacións rexionais. A información correcta foi un medio para facela pasar no momento oportuno, de forma que se poida transmitir o mesmo mensaxe desde todos os sitios: Tras a votación do Senado pregúntase aos deputados que voten a lei tal e como se promulga dunha vez. O 8 de abril debatemos sobre os catro artigos do Senado sobre o ensino. Nós tiñamos traspasado o mandato de votar o texto tal e como estaba, porque se non se votaba literalmente volvíase ao Senado, correndo o risco de pasar os anos.

Como explica vostede a postura do goberno, que unha vez máis queda firme no jabobinismo?

Non me sorprende. Cantos ministros reportáronnos beneficios? Jack Lang, François Bayrou… e a lista queda máis ou menos niso. Todos os demais miran a nós de lonxe, todos están ligados á idea de que “podemos ensinar a lingua do lugar, pero non dabondo, porque pode reducir o nivel do francés”. Esta crenza de alta nunca foi demostrada, ao contrario, nas avaliacións atopámonos con que os nenos bilingües teñen un mellor nivel de francés. Pero o de sempre: Na imaxinación do alto funcionario de París, unha lingua representa á outra. A pesar de que todos os psicolingüistas encomiaron o plurilingüismo, o Ministerio de Educación Nacional continúa: O idioma da República é o francés e xa está. A isto hai que engadir as crenzas perpetuas, como o feito de que o ministro de Educación Blanquer considerase separatista a favor das linguas minoritarias. Iso non gusta aos deputados.

Insultáronlle?

Como falta de matiz. A postura do goberno foi dogmática e política, non pedagóxica e ligada ao ensino das linguas.

Tamén se poderá ofertar un modelo de inmersión na lingua local na escola pública. Podemos imaxinar con bastante facilidade que as solicitudes serán rexeitadas polo reitorado... A pesar da demanda e o dereito, non recibimos da mesma maneira exemplos de rexeitamento, por exemplo no departamento bilingüe.

Si, pode pensarse que non nos van a deixar tan raro a execución da lei, e que seguiremos tendo friccións. Pero se verá o que decidirá jujea... porque agora hai tamén na base a vontade do lexislador, non creo que a Educación Nacional queira xogar nese campo. Pero xa sabes, unha lei non é unha áncora que trae primavera... se os cidadáns non se pon en mans deles, tamén corre o risco de ser impasible. En calquera caso, non son xurista, pero nesta lei móstrasenos moi claro que no noso patrimonio temos linguas minorizadas, e Francia terá que dirixir xunto co francés a mellor pedadería para o seu ensino.

O goberno afirmou que a lei é anticonstitucional.

O Consello Constitucional foi moi claro: non se pode obrigar á lingua local. Estamos nesta lei porque damos a oportunidade, é dicir, non nos obrigamos. Eu tampouco son partidario de obrigar: empezamos a responder á demanda de todos os que queren recibir o ensino na lingua local, e logo imos pór encima da mesa o tema de obrigarlles, entón teremos outra lei e outro debate. En esencia, non teño unha opinión clara respecto diso, o único que digo é que o debuxo e a música foron ensinados en clase e grazas a iso descobren a algúns a música e o debuxo, e si, son forzados. Do mesmo xeito, pode pensarse que tamén se pode obrigar ao ensino das linguas locais. Pero deberiamos falar diso, a poboación debería estar de acordo, porque non se pode derivar de forma autoritaria. En Anarte, con esta lei conseguimos que todo aquel que queira na lingua do lugar de ensino teña a oportunidade de elixir.

Neste sentido, gustaríame mencionar tamén a oficialidade. Os exemplos son Quebec e Hego Euskal Herria. O que pasa é que as linguas minoritarias teñen oficialidade. Podemos imaxinar a Francia recoñecendo a súa oficialidade?

É evidente! Se o conseguiron noutros sitios, tamén o podemos conseguir aquí, os franceses non son peor ou máis parvos que os demais. Con todo, é verdade que Francia ten moito que ver. Isto procede da Revolución Francesa, que marcou a este país de forma plural e que, a pesar de pasar dous séculos, segue influíndo. Pero iso tamén vai cambiando, e podería dicir que só temos ao partido A France Insoumise bloqueado en 1793! Por tanto, aínda que creo que podemos conseguilo, podería dicir que as linguas locais vanse a oficializar cando van ser xeneralizadas nos centros e faladas na rúa no día a día. Cando imos vivir da lingua local, sen poder, entón si o imos a conseguir. Temos que desdramatizar a cuestión, porque o outro día eu non entendo! & '97; dicíame un. E que? É grave? Cando estou en Euskal Herria e as persoas que me rodean falan euskera non me atasca, ao contrario. É bastante sorprendente que en Francia a xente pense que cando falamos estamos en contra de eles! Certamente, se eu teño que dicir algo a alguén, ou lle vou a dirixir no idioma que entende ou me vou a calar.

O ensino é un ámbito imprescindible. Con todo, a linguaxe utilizada entre as catro paredes da clase non ten asegurado o futuro. Que facer para que estas linguas sexan utilizadas tamén na praza do pobo?

Tamén depende das colectividades locais. Poden desenvolver, por exemplo, centros de lecer en eúscaro e adestramentos de rugby. Pero no mesmo tempo, para poder facelo, o idioma debe ser utilizado. En Bretaña o 7% é bilingüe, pero o 40% quere ensino en bretón, e estou segura de que se o expuxésemos case todos o farían! Cando o 80% de Bretón aprende, a relación de forza será diferente. Mire, en Ipar Euskal Herria hai un 40% que aprende euskera… maleruski, aínda non é suficiente, pero sodes no bo camiño.

O que di é que tamén depende das institucións do lugar. É dicir, que en lugar de fixarnos no artigo 2 da Constitución, podemos desenvolver aquí políticas lingüísticas audaces.

Claro que si. A maioría das autoridades actuais son monolingües, creceron no biberón do monolingüismo, e sobre todo díxolles que tiñan que esquecer o seu idioma. Tamén é unha revolución cultural para estes. Hai que cambiar as mentalidades, pero iso virá da man dos bilingües, cando esteamos nunha bilingüe equilibrada. Dentro duns anos, estas cadeiras son bilingües e verás que o espírito e o ambiente van ser totalmente diferentes.

Unha lingua é moito máis que unha ferramenta de comunicación, é unha forma de ler o mundo, é unha postura para situarse no mundo, é un imaxinario... A escola pública francesa non sería o punto de transmisión das mesmas. Talvez niso teñen todo o seu sentido a ikastola e no seu caso as escolas diwan...

En ambos os casos creo que é viable. Xa sabes, fala vostede dun profesor de escola pública. [risa]. A historia como profesor sempre partín da realidade de Bretaña. Ao falar da Revolución Francesa baseábame nas cartas remitidas polos nosos concellos ou sacerdotes ao Parlamento, non partía dos documentos de París. Estamos a falar dunha cuestión que vai máis aló da lingua, estamos a falar da conciencia que temos de nós, e aínda que formemos parte desa lingua, non é o único elemento. Xa sei que "vasco" é "vasco", pero o que non fala bretón no noso país pode ser bretón, por exemplo os de Oriente falan galo e son bretóns igual.