Abriuse unha greta significativa no Estado francés. Derrota para os membros do goberno por unha especie de ruptura, e vitoria para todos os chinarreros que loitan polo longo camiño. En contra da vontade do ministro de Educación, Jean-Michel Blanquer, o Parlamento aprobou o 8 de abril unha nova lei na que o ensino das linguas minorizadas terá un ámbito máis fixo nas escolas públicas. Incluirase no Código de Educación. Unha vez en vigor, toda escola pública do País Vasco Norte deberá elaborar e propor unha oferta en eúscaro. Nunca se coñeceu.

“Vai pedir tempo e traballo, pero certamente é moi boa noticia para os axentes culturais do eúscaro”, sinalou Marie-Andrée Ouret, presidenta da asociación de pais e nais das ramas bilingües do ensino público Biga Bai. Di que veu por sorpresa, e así o cree tamén Céline Etxebarn, da asociación de pais Ikas Bi, que non crían, polo menos ao principio, que aquela proposición de lei impulsada por un pequeno grupo parlamentario, baleirada de elementos na primeira lectura polo Parlamento francés, aprobouse na súa totalidade algunha vez, cando o partido gobernante, A République En Marche, estaba en desacordo.

Desde 1951 non se aprobou ningunha lei relativa ao ensino das linguas locais. A pesar de decenas de proposicións de lei, no hemiciclo debatéronse e rexeitado no mellor dos casos, moitos dos cales tampouco chegaron. “Para nós, por iso, é un voto histórico”, sinalou o portavoz da Confederación Vasca, Sébastien Castet. A recentemente aprobada lei chegou por primeira vez ao Parlamento en decembro de 2019, da man do deputado bretón Paul Molac. Na primeira lectura, os deputados rexeitaron as bases do ensino e aprobaron o resto, pero o que quedou era, segundo Castet, “vulgarmente modesto”.

A proposición de lei chegou á segunda cámara, e os senadores, en contra da vontade dos deputados, acordaron a reintroducción dos artigos aparcados e consideráronse plenamente aceptados. A Confederación Vasca e Seaska, entre outros, están inmersos no colectivo Pour que vivent nos langues xunto a axentes doutras linguas locais, e este colectivo asumiu a responsabilidade de reunirse con deputados de hemiciclo, partidos e axentes lingüísticos e educativos para explicar a importancia desta lei. Finalmente, neste sentido, todos os artigos da proposición de lei do deputado Molac foron aprobados polo Parlamento; entre os deputados dA République En March, máis da metade non seguiu a opinión do ministro de Educación e do goberno.

Xeneralizado e inmerso

Non é unha opción fácil que os nenos e nenas escolarícense en eúscaro en Iparralde. Ademais de Seaska, existe a posibilidade de estudar en eúscaro na escola pública e, para o complexo, ten éxito os entrevistados (ao redor de 20 escolas no País Vasco Norte). É complexo, xa que até agora o modelo de inmersión en eúscaro oriéntase como experimentación nas escolas públicas. Pola contra, para poder ensinar na lingua local, ou ben se ensina como unha materia aparte, ou ben se require un departamento bilingüe –é dicir, medio tempo en francés e medio tempo en eúscaro–. Para a experimentación, teñen que preparar e presentar unha proposta de cinco anos, e a súa elaboración esixe unha carga de traballo moi dura, porque lles impoñen “moitos obstáculos”: “Hai que reunir aos pais, facer enquisas, pedir permisos, elaborar dossieres e informes longos, reunirse co ministerio...”. A nova lei debería paliar estes obstáculos, o que sucedeu na capital (Lapurdi) a principios de curso non se repetiría.

A principal novidade será a generalización do ensino do eúscaro. Castet sinala que a lei pode permitir pasar dunha política baixo demanda a unha política dentro da oferta: “A partir de agora, as escolas públicas terán a obrigación de propor un modelo de ensino en eúscaro ou en eúscaro. En lugar da proposta dos pais, será a propia escola a que a propoña. Ofrécese a todos os alumnos e, evidentemente, se os pais non queren facelo, terán que expresalo, non ao revés”.

Córsega é o territorio que xa ten este modelo en marcha. Por tanto, a partir da entrada en vigor da lei, en cada zona concreta do Estado francés poderase estudar na lingua local. Na actualidade, o 40% dos nenos aprende eúscaro, no público, en Seaska ou no privado católico. Etxebarne, do mesmo xeito que o resto de entrevistados, mostrouse moi optimista, dicindo que “é un paso moi grande” e que “permite desenvolverse no sistema de inmersión”.

Ao tratarse dunha lei que afecta directamente ás escolas públicas, as ikastolas de Seaska non sufrirán cambios significativos. O sistema de inmersión estaba implantado desde hai tempo, pero esta lei dá lexitimidade á súa actuación. O presidente, Peio Jorajuria, sinalou que para Seaska é “un gran apoio simbólico”: “É unha lei cun gran potencial e estamos moi contentos. Este último ano estivemos a miúdo en París, porque, a través do colectivo Pour que vivent nos langues, participamos moi activamente na construción desta lei”.

A preocupación pola revolución

As medidas deben porse en práctica mesmo coa aprobación da lei. O sistema educativo non cambia de día a día, como sinalou Etxebarn. “Nós, na Confederación Vasca, seguimos sendo optimistas respecto das posibilidades de recurso”, sinalou Castet. Calquera parlamento pode interpor o recurso alegando que é inconstitucional e o prazo segue aberto. “Polo menos creo que non nos poden dicir que é anticonstitucional: o aprobado xa se fai na práctica en Córsega”.

O que lles preocupa son os decretos, circulares e normativas que poden vir da man da lei. O ministro Blanquer é o competente, dentro da lei, para deseñar e pór en vigor estes decretos, e non confía demasiado no goberno. Non polo menos Ouret: “O goberno francés vai necesitar cambiar unha postura axustada, pero coñecemos ben a administración e quizais mil maneiras de pór trabas”.

Jorajuria di que, a pesar de conseguir convencer para a votación, o modelo de inmersión é o que lle dá a maior reticencia: “Se as linguas e culturas minorizadas son favorables ao ensino, pero non tanto á inmersión. Francia sempre tivo como obxectivo delimitar historicamente e esta lei, o que conseguimos, vai máis aló de iso”. O que todos teñen claro é que terán que seguir “de cerca” os movementos da administración.

Ao longo de todos os anos e, sobre todo, grazas ao traballo e a loita do colectivo Pour que vivent nos langues durante o último ano, a lei chegou; os catro entrevistados han subliñado a importancia da organización. Din con orgullo que a lei aprobada polo Parlamento foi unha “gran revolución”, porque é “histórica” no modelo educativo. “Co vento a favor teremos que aproveitalo por unha vez”, dixo Castet.

Ademais do ámbito do ensino, a lei tamén canaliza outros dereitos. Entre outras, a regulación da señalética pública bilingüe e a posibilidade de escribir nos documentos do Estado civil signos diacríticos como o ñ-a.