Creciches en Aldud. Como lembra a súa infancia?
Teño excelentes recordos. Crecín nun pequeno pobo, coas miñas dúas irmás, facendo percorridos animados no exterior, na natureza, cos meus pais, unha bonita infancia. Ademais tiña os meus avós e as miñas avoas, que son campesiñas. Vivía nunha facenda, rodeada de gando… Unha vida simple, rica e alegre. Despois, os nosos pais eran profesores e ambos amaban a arte e a literatura múltiples. Por tanto, estabamos na natureza e á vez tiñamos moitas culturas en casa. Mirabamos boas películas, liamos… e viviamos bastante lonxe da televisión. A miña nai sempre me dicía que tiña que traballar a imaxinación, que necesitaba reter e xogar coas imaxes que pasaban na miña cabeza. Iso facilitoume o camiño para ser debuxante no futuro.

E na adolescencia? Que fai un adolescente en Aldude?
Non aburrir. Pero empecei a entender quen era. Vía que tiña outros intereses. Entroume fame de cidade. Pero non me aburrín disto. Tiña ganas doutra cousa. Amaba Euskal Herria e a cultura popular de aquí. Pensar que podemos facer todo. Tanto a danza como o teatro, o canto e a música. Aquí é moi fácil tocalo todo, porque todo está a man. Pero ademais, eu quería aprender a historia da arte, ir a museos, galerías… ese gusto tiña.

E doutra banda, aos 16 anos entendín que tamén quería mozas. E iso, no seu día, foi moi violento. Pensaba que era a única. Ese sentimento de soidade levoume a querer coñecer máis xente. Como eu. Tanto no mundo da arte como na sexualidade. Iso levoume ao estranxeiro.

Non era heteroxéneo, ao seu ao redor?
Teño 26 anos e pódese pensar que na década dos 90 serían homosexuais, que vivían tranquilos e publicamente na miña contorna. Pero non. Eu aos 16 anos descubrín que quería ás mozas, porque me namorei dunha moza e ela tamén. Ambos iniciamos unha relación, pero eu nunca vira bicar a unha parella homosexual. Nin ouvín a palabra “lesbiana”. Cando volvín do estranxeiro deime conta de que había xente homosexual na miña contorna moi próxima, pero que eu non sabía que fose así. E cando o falamos con eles, agora é curioso para eles que eu non o entendeu. A cousa é que non se falaba e non se ensinaba.

Por tanto, gustábame ás mozas, e era só. Tiven bastón de animación porque a miña familia era moi aberta. Enseguida amaron ao meu amigo. Pero aquí as sementes como guirnaldas. Eu ía a misa todo o domingo. Tamén fun Beretter! Vivía nun ambiente de sociedade giristina, heteronormatista e cazadora e campesiña. E durou unha semana. Foi moi curto, pero sentín sucio. O camiño foi moi difícil e tardamos tempo en selo, fóra, tranquilo, demostrando que eramos parella. Anos.

Despois, desde que volvo, sorprendeume que as persoas que coñecía saíron do armario mentres estaba fóra. O feminismo antes era tamén marxinal, e agora está no aire. Foi unha gran fractura co movemento me too. E as redes sociais, coas necesidades. Si eu tivese iso, poder ver eses referentes desde Alduque... A mocidade actual ve estas imaxes, e iso é unha abertura de animación.

Como empezou a debuxar?
Non teño recordos, do que empecei. Debuxeino desde sempre. O meu pai debuxaba moitas veces en casa e con el faciamos caricaturas. El amaba o cómic. E o que eu quería era contar historias. A nosa nai líanos historias. E gustábame moito eses momentos. Entre nós tamén faciamos teatro diante dos nosos burasos. Escribía moitas veces… O debuxo tomouse en época de luxuria. Quizá porque tiña máis facilidade para contar historias a través de debuxos. Porque realmente foi o fío, as miñas palabras, e o meu punto de vista.

Por tanto, ao final da época do liceo, decidiches ir a unha escola de arte. De Alduque a París.
Fun a París, con tantos medos como ganas. Necesitábao de verdade. Vía as cousas que quería, ía aos bares de lesbianas... tiña unha fame tremenda. Tiña que investigar quen era, capturar o meu estilo, saber que pensaba… Heime loriado de verdade en París. Bo, alí tiven que loitar con outra personalidade. Desde o punto de vista de París era un granxeiro. Campesiño e vasco. Por tanto, ETA, bombas, e outros chistes… Vivía máis facilmente a bisexualidad, pero alí era difícil ser euskaldun. Era interesante.

E que detectaches na escola de arte?
Pasábao debuxando todo o día, bordando… Era pracer. Na escola tradicional sempre me hei enodeado. Non entendía para que tiña que aprender algunhas cousas. Parecíame perder o tempo. No liceo sabía que quería aprender arte. Era esgotado do aburrimento.

Pero tamén tiña os seus contras. A competitividade entre o alumnado é enorme. E o profesor está encima de vostede e vostede non pode dicir nada. Este debuxo é bo, isto non. E ti en silencio. Eu arruineime o que todo é penacho... e o profesor non o soportaba. Por tanto, non nos arranxamos moi ben. Non quero nada esa tradición de ensinar en Francia. Eu cheguei con calma desde Alduque… E resultábame duro. Por outra banda, na escola todos eran pareses, moi ben vestidos… Ti non dás caso da túa forma de vestir ou da túa forma, e de súpeto ese ambiente…

Despois de dous anos alí decidiu irse a Escocia.
Si. A nós sempre nos recomendaron ir á escola de París, porque o paso nos abriría as portas. E así é. Non tiven ningún problema para entrar en The Glasgow School of Art. A miña irmá maior estaba a estudar nunha escola de arte de Escocia. E dicíame que os profesores eran amigos, que había un pub dentro da escola… E ademais sabía que había moita cultura de trans e gais en Escocia. Así que me apuntei.

Glasgow é unha excelente escola. Entras o que queiras, aínda que sexa por fin de semana. Gústache o curso? Excelente. Non gústache? Non hai ningún problema. Non veñas. Era posible tamén discutir cos profesores. Alí aprendín a traballar con pracer e non con dor. Como en París en Euskal Herria, pensamos que para que o noso traballo sexa bo temos que sufrir. E non estou de acordo con eses discursos. Dáme pracer! Se non atopas praza en algo, pare. Busque outra pista e siga ata que volva descubrir o pracer.

Nin sequera os seus compañeiros eran parisienses…
Non! Escoceses, ingleses, italianos, letónicos, alemáns… Melting Pot era moi interesante. Alí falaba de que era vasco, e non houbo preguntas. Era “The Basque one” e xa está. En sexualidade todos eramos moi abertos. Nehork non lle preguntou a unha moza se tiña un chico amigo. A pregunta sería “tes a alguén ou ves a alguén”? E tamén ás persoas transgénero que vin e coñecín por primeira vez. Tiven moitas entrevistas e aprendín moitas. Deime conta da miña transfobia e abriume moitas veces a cabeza. Porque eu nunca souben o que era clarísimo. Non son unha cousa fixa. Digo que son bisexual, porque é máis fácil explicarllo á xente. Pero eu non me defino.

Podería dicir que son queer, tanto en xénero como en sexualidade.
Agora volve a Euskal Herria. Desde París a Glasgow e de Glasgow a Alduque.
Dábame conta de que facer alí o que fixen alí era case fácil. Sabía que volvería por un momento e tiña que facer o mesmo en Euskal Herria. E que aí sería interesante. Sinto coma se quitoume o peso do animal. Doutra banda, tiña unha nostalxia terrible. A cidade é moi interesante, pero eu psicoloxicamente non son nada cidadán. A cidade reclámame moita forza, porque me nervioso. Resúltame difícil. Dous ou tres días, ou ben en clareos, sobresaliente. Pero ao longo de todo o ano resúltame difícil. Necesito natureza e necesito tranquilidade.

Sabía que para ir á cidade necesitaría máis diñeiro para pagar o aluguer, e que non podía traballar como ilustrador. Por tanto, volvín a casa da familia, vin traballar nunha pousada… Cando vives nun pobo, a xente coñéceche, podes comprar verduras e arrebatos locais, e a vida vólvese bastante barata. Iso deume tempo. Traballar de tres a catro días e debuxar de tres a catro días. Na cidade non podería.

Volvín a retomar as miñas relacións de amizade. Metinme na dinámica do libertismo, volvín a aprender euskera, porque me esquecín… Tiña unha gran culpa por perder o eúscaro! Deime un ano. E mire. Sinto satisfeito. Ao mesmo tempo, é difícil ir en contra. É necesario asumilo. A xente non entende sempre o que está a facer no hostal pseudolaris e debuxos, en lugar de filetear un traballo fixo. A miña opción, alta, é ser ilustrador, e vivir diso.

Nos teus traballos hai algo que che fai pensar que son túas. Ese é o estilo?
Cando estabamos en clase, os fins de semana lembro que volvín facer letras para decidir como ía ser a miña “a”. E sen sabelo, facía tipografía. Teño o meu estilo desde a ttip. Cambioume moito co tempo, pero sempre o teño. Agora que vexo algo de hai tres anos, apenas vexo o meu estilo. Desde fóra si, vese que é enea, pero en min todo cambia cada día.

Hai que confiar. E traballa moito! Se debuxas todos os días, gústanche uns debuxos e outros non, pero a procura do teu estilo teno. Debes descubrir o que queres. Nas redes sociais a xente segue, sempre reciclando algo novo. Mantén os ollos abertos. Cando vexas unha imaxe no cine e atópela fermosa, ensínaa lembrando. O mesmo que le algo e suxíreche unha imaxe.

E tamén hai que aprender a valorar o teu traballo. Non te sentes demasiado crítico con ti mesmo. Mira un dos teus debuxos e pensa: “Iso é o que fixen. Ese día dixen o que podía dar e iso era, e así é. Se agora podo facelo mellor, mellor, mellor”. Pero o teu debuxo non es ti. É o teu debuxo. Non represéntache completamente.

Unha das características dos seus traballos é a presenza frecuente de mulleres.
Si. É un tema que me importa moito. Todos temos unha imaxe canónica da súa muller. Eu sei que sempre entrei neses códigos. Son longa, son fina… E antes debuxaba mulleres como eu. Ata que me dei conta de que eu non quería a estas esposas. Os que percibía belas, os que miraba na rúa, eran de máis formas. Logo deime conta de que iso tamén era político. Que non era un simple gusto. E aí empecei a exajar, a representar corpos moi musculosos, ou moi obesos, peludos… Recentemente deime conta de que era racista. Só debuxe mulleres brancas. Por tanto, agora empecei a debuxar todas as cores. E tamén en canto ao xénero, tento propor corpos sen xénero para que vexas o que ti queres. Pene, mamas, alua e pelos…. É o que queiras e non é nada. É todo. Se ves pelos sobre unha persoa e pensas que por iso é un home, iso é o que ves. Eu non, pero non é un problema. O meu punto de vista é outro. Algo diferente na nosa contorna visual. Unha semente para que a xente se pregunte.

O proxecto Bekatorosak é a suma da túa experiencia vital, pensamento e capacidade de debuxar?
Si. Penso antes de desenvolver un proxecto, “Que me fai engatillar?” e son cousas que eu vivira. E enténdome destes temas co humor. O debuxo atrae os ollos e o humor facilita falar de temas complicados sen escorrentar á xente.

Desde o principio quería facer un proxecto para referirme aquí á homosexualidade suprapresente. Unha oportunidade para entrevistarse con estas persoas e coñecer a súa vida. Así, reuninme con sete persoas lesbianas, gais e bisexuais da Baixa Navarra. A máis antiga é duns 50 anos e a máis nova de 24 anos. Realicei entrevistas, escrito, reescrito, dividido, seleccionado fragmentos e ilustrado fragmentos, formando un álbum ilustrado. Ten unha forma bastante peculiar. Todos os textos son manuscritos, mestúranse texto e imaxe… Tomei un ano para facer todo. E fíxeno. De pracer.

* * * * * *

PASEI A DOM

"O meu primeiro ataque sexista vivino aos 15 anos no hostal de Alduce. Un home de 22 anos arrincoume do meu fígado e colleume o cu coas dúas mans. Eu volvín, e el e os seus amigos empezaron con ganas. Aí comprendín que o meu corpo non era enea. Que era de todos. Sentín ferrada. Queixeime de ser muller. Agora non, pero entón si. E iso foi o que orixinou en min o desexo e a necesidade de pensar sobre o feminismo. E de aí cheguei a preguntar o meu xénero. Que son? Son muller? Non son muller? Quizais non sempre son esposa. Teño que identificarme cun único xénero? Glasgow ofreceume a oportunidade de experimentar con iso. Alí pasei Dom. Os homes que se chaman Dominic en Escocia son chamados “Dom”. E sendo eu Dominique, a xente empezou a chamarme Dom. Despois o meu nome é Dom".

EUSKALDUN FEDEDUN E HETERO “Empecei a
ver exemplos de persoas homosexuais grazas ao cine e á arte, pero todos eran en inglés ou francés e non era nada en eúscaro. E parecíame que a identidade vasca non era compatible coa identidade gai. E dunha maneira, paradoxalmente, pensaba que eu necesitaba ser eu, afastábame da miña vasquidad, porque se me dicía que non era posible que fose libre no ambiente vasco”.