Ao redor de 40 persoas reuníronse para gozar da última sesión do ciclo organizado conxuntamente pola asociación de eúscaro Larraina e o Concello de Zumaia. A primeira vista, o oínte pode pensar que se trata dun coloquio entre tres creadores pouco relacionados entre si, e non se equivoca porque nin a localidade nin o estilo musical unen: o rapero alavés, o cantante de rock labortano e o guipuscoano que se move no mundo indie. En canto á relación entre o eúscaro e a música, as súas experiencias son moi diferentes, así como as razóns das eleccións adoptadas.

O cestón Amancay Gaztañaga traballa en castelán como cantante do grupo Grises, aínda que como creador traballa en diversas disciplinas. Nacido en Ecuador, a súa lingua materna é o castelán e cursou os seus estudos de violín no mesmo idioma. A pesar de ser un grupo dun pobo vasco, o tipo de música que tiñan na cabeza non tiña voz en eúscaro e empezaron a tocar os primeiros acordes a través de referentes externos: “Empezamos a crear en castelán porque non sabiamos inglés, porque a música que queriamos facer facíase neses idiomas”. Hai que retroceder 18 anos para situar o momento, cando non había tanta diversidade de producións en eúscaro como agora.

Jurgi Ekiza alíñanse a favor do eúscaro cando confirma que, como consecuencia dun concerto de Negu Gorriak, el tamén quería ser músico. Aínda que o cantante e guitarrista do grupo Willis Drummond creceu en eúscaro, o desuso e o ensino en francés afastoulle da súa relación co eúscaro, ata que con 17 anos inscribiuse en AEK. Entendeu a música como un exercicio de “aproximación ao eúscaro”, e di que tamén o é hoxe, aínda que a diferenza entre os distintos tipos de oíntes é cada vez maior, na súa opinión: “Aos concertos de Negu Gorriak fai 20 anos acudían xente que non sabía eúscaro. Agora tamén pode suceder, pero diría que os oíntes que hoxe en día falabamos en eúscaro son só euskaldunes: diría que a división da comunidade é maior”.

Uxue Iturrate é o máis novo do tres, e o último en introducirse sobre o taboleiro. Coñecido como Ningra, é un rapero. A pesar de que o moderador Julen Aperribai presentouno como artista “procedente do mundo rap e de Vitoria”, Ningra destacou que é de Bitoriano, dun pequeno pobo alavés. É un factor importante, xa que recoñeceu que a militancia e a educación en eúscaro influíron no seu proceso creativo, a pesar de estar a falar en castelán tanto co pobo como cos demais. “Creo en eúscaro, por elección consciente”.

Neste sentido, o moderador fixo referencia a xornalistas e críticos que se empeñan en perseguir a razón de ser en eúscaro, preguntando si é unha opción consciente ou non. Ekiza e Ningra teñen claro que é unha decisión política facer música en eúscaro, xa que á vista da situación sociolingüística de Iparralde, os músicos de Willis Drummond preséntanse co argumento “se non o facemos, quen o fará?”. Na mesma liña segue Iturrate, que á vista da produción de hip-hop actualmente en eúscaro e da demanda de referentes, afirma que non é posible falar de “tendencias naturais”, xa que é unha opción consciente abordar desde o eúscaro os novos estilos que se están creando en Euskal Herria. “De face a un País Vasco máis vasco, o máis belo sería ter unha elección natural, pero iso non é a situación”, di o raplari.

Gaztañaga lembrou que sobre os grupos que se fan en castelán adóitase pór a mesma pedra e que cada vez é máis habitual atopar grupos que falan máis dunha lingua na axenda vasca. “É un sinal que está a cambiar as cousas. A xente faio de forma natural”. Así, di que as tendencias que se aceptan coa linguaxe noutras disciplinas son “impensables” na música, como a estrea dunha obra de teatro en dous idiomas. Recalca que nestes casos non hai elección e que non se producen descensos: “Unha obra creada en castelán pode ser premiada como a mellor obra en eúscaro e ninguén se altera”.

Para quen crealo

Algúns músicos diríxense a cantar en eúscaro e en castelán coa intención de ter un eco ou un lugar no mercado exterior, facendo un xesto a un público caseiro máis saturado e distante. Tras eles, Ekiza afirma que o público que se quere conseguir é un oínte de fóra de Euskal Herria, non unha comunidade local en castelán. Para o creador que quere facer música popular considérao un comportamento lexítimo, pero lle preocupa que non aumente as gretas entre os dous bloques da sociedade, entre os que saben eúscaro e os que non o saben. Con todo, está convencido de que o eúscaro é “atractivo” para os oíntes, tanto de aquí como de alá, xa que as “peculiaridades” espertan o interese da xente. “As poucas xiras internacionais con Willis Drummond confirmáronme que á xente gústalle escoitar música en eúscaro porque se sitúa fóra das linguas hexemónicas ou porque lles atrae, poden ser ambas”.

Tamén se fixo referencia ao fenómeno Berri Txarrak. Tres artistas aplaudiron o éxito obtido polo grupo navarro e rexeitaron as críticas que o grupo recibiu polo camiño da profesionalización, aínda que Ningra matizou o tema: “De que corpo conseguírono? Desde que posición? Apenas se menciona, pero teño dúbidas de si non fosen homes”. Con todo, todos coincidiron en que a canle de comercialización é innegable para poder vivir da música. “Os creadores non vivimos do aire respirado e é lamentable que cada paso que demos co obxectivo de profesionalizalo póñase na fokupa”, di Gaztañaga. Critica con rotundidade que a política cultural é unha falta de culpabilidade fronte aos culpables fundadores da situación e que hai que quitar peso sobre os individuos.

Ningra empeza a sentir o barro da precariedade cando acaba de sacar a súa primeira canción. Di que a falta de política é evidente e que o sistema de subvencións non fai senón aumentar a competencia entre os músicos. O tres destacaron a necesidade de profesionalizar a creación e o COVID-19 puxo de manifesto a necesidade de contar cun circuíto propio. “Necesitamos salas profesionais, unha axenda común. Agora, por exemplo, como non temos concertos, non recadamos o suficiente, e as axudas non chegan”, explica Gaztañaga.

Necesidade de referentes

Ningra sinalou a necesidade de crear novas ante a escaseza de referencias, sobre todo nos estilos musicais urbanos: “É normal que os mozos escoiten música en castelán. Case dous de cada cen artistas creamos en eúscaro. Non nos coñecen”. Gaztañaga considera que na actualidade é moi importante contar con máis mulleres creativas para mozas que acaban de ensaiar nos locais, xa que pola contra non hai “a que agarrar”, xa que pode ser unha actividade sen compás. Así mesmo, o raplari non cre que o eúscaro sexa un límite para crear cousas fermosas seguindo un ritmo determinado, nin que as letras actuais sexan menos concienciadas. “Agora cantamos sobre as inquietudes actuais. Fai 20 anos era outra situación, non máis concienciada que a actual. A medida que as cousas cambiaron, as letras tamén cambiaron, pero creo que o compromiso é o mesmo”.

Ekiza tamén cre que hoxe en día a xente “dá moito peso” aos significados das letras e que proba diso é o éxito que tiveron xéneros como o rap en eúscaro: “O aumento do nivel de eúscaro tamén comezou a incrementar este tipo de estilos. Quizais antes á sociedade custáballe máis entender estas letras, pero a medida que se foi alfabetizando cada vez máis xente en eúscaro, este tipo de melodías fixéronnos máis atractivos”.