Arqueoloxía experimental. Que é iso?
Gústame facer cousas coas mans, e para facer divulgación dos xacementos é importante saber como facían os seus utensilios na prehistoria, desde o Paleolítico inferior ao Neolítico. Fixen varios cursos e así abordei un campo que poucas persoas traballan en Bizkaia. E é que, na actualidade, en todo o país só dous deles practicamos a talla a presión (do mesmo xeito que na Idade de Cobre), e outros dous mediante percusión (como no Paleolítico). Adoito facer demostracións en museos e centros educativos, e dei cursos a alumnos de historia.

Requírense habilidades especiais?
Necesítanse mans hábiles, pero calquera pode aprender iso. Con todo, é necesario un material axeitado. Sílex. Si non, festa. E nesta zona temos moito, no monte Kurtzio de Barrika. A canteira principal de todo o litoral cantábrico era a de Kurtzio na prehistoria. De aquí é o mellor sílex e apareceu en moitos lugares: A Rioxa, Asturias, Francia... Todos os sílex son diferentes e cada un ten a súa propia marca. Cor, granulometría, fósiles... Por iso sabemos de onde son.

Por que investimos tanto diñeiro e tempo para coñecer un pasado tan afastado?
Bo, o diñeiro non tanto, ja ja ja. Horas si, moitas. Mire, é cultura. Curiosidade. Pensar que neste lugar onde estamos agora houbo neandertales (os nosos curmáns)...

Curmáns. Aínda hai debate sobre a hibridación entre neandertales e sapiens?
Ningunha. Temos os seus xenes, iso demóstrano as investigacións (digo porque o lin, non son xenético). Cando os sapiens chegaron a Europa houbo un cruzamento. Non moito, non foi unha orxía tremenda, pero si houbo. E logo difundíronse por toda Europa. Si a nós fixésennos unha proba agora, atoparíannos xenes neandertales.

Entón, desapareceron os neandertales ou se diluíron?
Desaparecer. Probablemente pola presión demográfica de sapiens, a falta de presas para cazar... Algúns din que foi polo frío, pero os neandertales levaban aquí 200.000 anos soportando o frío, a calor e todo. O certo é que as sapiens tiñan unha mellor técnica para cazar, eran capaces de matar a un animal situado a 10-15 metros de distancia. Os neandertales, pola súa banda, debían achegarse até o fondo da besta e mataban á presa a golpe de lanza, entre 8 e 10, como os leóns. Isto provocaba fracturas de ósos, feridas graves e ocasionais mortes. As mulleres e os homes cazaban xuntos; non é certo, como se dixo, que as mulleres quedasen marxinadas, porque as súas pegadas teñen a mesma fractura que os homes. Por outra banda, tiñan comunicación, pero non eran capaces de coser as palabras unha tras outra, como facían os sapiens. E a capacidade de falar tamén é moi importante á hora de practicar a caza.

Tamén sabes facer lume a modo de paleolítico...
Si, en toda Bizkaia sabémolo dous.

É a nosa a única especie animal que non ten medo ao lume?En xeral si, pero ningún dos animais que
se afán ten medo ao lume, como os que viven dentro de casa connosco. De todos os xeitos, nós tamén nos asusta o lume, pero controlámolo. Os primeiros en usalos foron os de Australopit (e temían a el), pero non controlaban, non sabían crear. Sabemos que o usaban fai 1,4 millóns de anos porque nos xacementos aparecen restos de carbón. Pero hai períodos milenarios sen rastro, o que significa que non sabían acender. Sabían que era bo e cando lles sucedía collíano da natureza. Fai uns 400.000 anos, a especie homo heidelbergensis, pioneira dos neandertales, aprendeu a facer lume. Isto permitiu quentar, queimar comida (tómanse máis alimentos porque se facilita a dixestión), e para algo menos citado pero quizá máis importante: alargar o tempo. Si non se pode ver nada na escuridade da noite, todos durmidos. Pero estando á beira do lume, tes todo o tempo que queiras para transmitir coñecemento, para ensinar aos máis pequenos a facer ferramentas...

O lume fíxonos máis humanos, no sentido que hoxe damos a esa palabra?
Si. E o lume é probablemente a razón de estar hoxe aquí. Entre elas, o aumento do cerebro provocado polo lume, como consecuencia da mellora da alimentación.

Había especialistas ou todos sabían facer lume? Calquera
neno sabíao. A hipótese é, por suposto, pero pode considerarse segura que, ao ser unha das claves da supervivencia, aprendían desde pequenos. Hoxe, por exemplo, como aprenden os nenos da liñaxe masai, fano como se facía na prehistoria.