Xa se demostrou que a distancia máis curta entre dúas pundos é a da liña recta” –podíase ler nunha folla solta da exposición de Aran-Santamaría “Hostoz hostoz”, que aínda está a piques de investigar é a outra, cal é a distancia máis longa entre dúas pundu”. Este parágrafo, que pode servir para reflexionar sobre os postulados que expuxo Euclides en matemáticas, podería ser tamén unha reflexión sobre a distancia que se está producindo entre os individuos no último ano. Porque, en ocasións, os colectivos que tivemos fisicamente preto tratámolos coma se estivésemos a distancias inmensas.

Nos meses previos ao comezo da situación de alarma por Pandemia tiven a oportunidade de coñecer o Programa de Vida Independente da Deputación Foral de Gipuzkoa, que ten como obxectivo garantir o dereito a tomar decisións en temas clave da súa vida para persoas con discapacidade física ou en situación de dependencia. Con estas subvencións preténdese, ademais de facilitar a vida no día a día, permitir o poder de decisión sobre o lugar e a forma en que estas persoas queren vivir, mediante contratacións puntuais. Moitos dos que difunden e promoven esta iniciativa reivindican o dereito a que a maioría da sociedade teña as mesmas oportunidades de decidir. É máis, a Convención sobre os dereitos das persoas con discapacidade, aprobada pola Organización das Nacións Unidas e utilizada como instrumento internacional dos dereitos humanos, establece de forma clara que a autonomía e independencia de cada un é indispensable ter liberdade de decisión.

Tamén noutras comunidades autónomas puxéronse en marcha nos últimos anos iniciativas de promoción da Vida Independente. É interesante, por exemplo, que entre as conclusións do traballo que analiza os efectos económicos e sociais do programa andaluz publicado en 2017 fálase de dignidade, é dicir, do desenvolvemento persoal que supón a libre toma de decisións. Ademais, os usuarios entrevistados comentaron que esta liberdade reforzaba tamén os seus dereitos sociais e políticos, fomentando a participación social.

Con todo, ademais das avaliacións cualitativas, tamén se realizaron análises econométricas co fin de calcular monetariamente o valor social afectado polo programa. Segundo a análise publicada en 2014 polo Departamento de Asuntos Sociais da Comunidade de Madrid, por cada 100 euros investidos pola administración no programa, que coas achegas relacionadas coa fiscalidade e a seguridade social contabilizáronse en 92 euros. É máis, se contabilizamos os ingresos e gastos do usuario, coa mesma cantidade de investimento, dicía que o retorno sería de 132 euros.

A pesar de que os números son mínimos, os que están nesta situación son os que están adheridos á Vida Independente. A miúdo, atópanse en residencias e coidados familiares, e nestes estudos fálase de que estes modelos son máis limitados en canto á liberdade de decisión: por unha banda, porque o día a día das residencias, en xeral, ten pautas máis concretas (horarios, entradas e saídas, comidas…), e por outro, porque o coidado familiar tamén pode condicionar as preferencias persoais. Desde a misericordia mirouse historicamente a este colectivo, algo que aínda se manifesta en diversos discursos. A caridade afástanos do prisma dos dereitos, e en lugar da mirada directa da empatía, adoitamos desviar o soa, creando dúas liñas rectas que nunca se unen.