Como podemos imaxinar a un geólogo de pequena? Mirando as pedras da rúa? Gravas no peto?
Non, non. As pedras non me interesaban. O mar si, pero as pedras non. A xeoloxía nunca espertou o meu interese ata que con 17 anos viaxei ao sur de Noruega en autobús e cámping coa miña nai e a miña irmá. Entón vin os fiordos, e foi a primeira vez que sentín interese pola xeoloxía.

Para entón xa sabía que aprendería ciencias, iso si. A miña nai é bióloga e era profesora. Grazas a el gustáronme as ciencias desde sempre. Ás veces levábanos ao laboratorio do colexio e ensinaba as súas cousas, ou ía ao mercado e traíanos o corazón dun porco para demostrarnos… Eu, de feito, quería estudar ciencias do mar. Pero para iso tiña que ir a Galicia, a Tenerife ou a Barcelona. E a miña nai non estaba moi convencida. Aos 18 anos tan lonxe… E díxome “por que non fas unha carreira máis xeral e logo te especializas en ciencias mariñas? Despois da bioloxía, a bioloxía mariña, ou a xeoloxía e logo a oceanografía paleo-mariña”. E iso é o que fixen.

A xeoloxía non é un grao de aproveitamento do petróleo e do gas?
Non, non. É máis que iso. A min gustáronme moito os estudos. Empecei a ver o mundo con outros ollos. Polas rúas de Bilbao, na mesma cidade vía calcarias vermellas de Ereño, que se atopan nos zaguares e nos portais… Aparecen manchas brancas, que son fósiles; fai non se cantos millóns de anos vivían cando Euskal Herria era tropical, literalmente. O País Vasco estaba moito máis cerca do ecuador naquela época, o mar era moi pouco profundo e había unha chea de corais arrecifes… Pensar tamén que as montañas máis altas de Euskal Herria que vemos hoxe son aquelas corais arrecifes de entón... Encántame entender o mundo así. Cambioume a perspectiva. Historia. Tempo. Logo son moi impaciente de feito e non sei si iso provocou cambios directos na miña vida persoal... Pero vexo a miña contorna con outros ollos.

E como chega un a investigar os foraminíferos?
Como digo, o mar sempre me atraeu. Non porque de pequeno iamos todos os fins de semana. Non lembro ir cos meus pais á praia. Pero a miña tía vivía en Deba, faciamos paseos pola beira do mar, recollía cunchas na beira… Non sei por que me atraía o mar. Pero, a pesar de todo, cando me tocou facer o traballo de fin de grao, preguntei si no departamento de xeoloxía había alguén que investigaba calquera cousa relacionada co mar. E presentáronme a Alejandro Zearreta. El díxome que tiña un proxecto para reconstruír a evolución do estuario do Deba a través dos foraminíferos, que viven no mar e que nos sedimentos terrestres submarinos poden atoparse fósiles destes organismos.

No estuario de Deba hai un meandro, anteriormente ocupado por un caserío, cuxas mostras pertencían a este estudo. A miña tía levábanos a ver os patos a ese caserío. A miña tía morreu cando eu tiña 15 anos e pensei “isto é un sinal, este é o meu traballo de fin de grao”. Así empecei a estudar os foraminíferos para estudar o desenvolvemento do estuario do Deba desde a última idade de xeo. E paseino moi ben.

E os foraminíferos leváronche de novo aos fiordos. Á fonte do teu
interese xeológico… Si, Tromsø está nun fiordo, polo que agora vivo nun fiordo. Terminei o grao e fun estudar ciencias do mar en Bordeus. Alí estiven dous anos e á hora de facer o traballo fin de máster púxenme a Frédérique Eynaud. El tamén investigaba foraminíferos. Cos foraminíferos quería investigar o golfo de Bizkaia ou a zona do océano atlántico de Marrocos. E a muller investigou xusto aos dous. Por tanto, direime directamente a el e díxenlle: “Eu quero facer isto”. E ela, “Moi ben. Estupendo. Pero, nun proxecto que traballa con algunhas mostras do Ártico, necesitan axuda cos foraminíferos para identificalos e ordenalos…. Gustaríache participar?”. Que faría eu? Díxenlle que si. O Ártico era moi exótico. Ao final fixen ese traballo sobre o Ártico, e ao fío do traballo déronme unha bolsa para participar nunha investigación canadense. Mentres estaba alí, recibín unha oferta de traballo da Universidade de Tromsø para investigar os océanos do pasado a través de foraminíferos. E aquí estou. Porque quería investigar o golfo de Bizkaia.

Que investigas exactamente?
Estudo a composición química da casca dos foraminíferos. Toma de mostras de solo submarino e estudo de foraminíferos autóctonos. Os elementos químicos destes caparazones infórmannos da contorna no que viviron. O magnesio, por exemplo, é un indicador de temperatura. Canto maior foi o magnesio no seu caparazón, maior foi a temperatura á que viviu. As especies tamén informan. A uns foraminíferos gústalles comer este tipo de algas, a outros lles gusta o consumo de auga rica en osíxeno, a outras augas máis quentes ou máis frías… e cada mostra pode achegar moita información sobre os mares onde vivían e sobre o clima. Porque hai que entender o mar para entender o clima, e viceversa.

Cando se publique esta entrevista estarás nunha expedición, no Ártico, recollendo mostras. Que é unha expedición no Ártico?
Hai moito traballo por diante. Nela, normalmente son tres semanas. Na maioría dos casos, en Barkua hai biólogos, químicos e geólogos. E mariñeiros, capitáns, limpadores e enxeñeiros. 40 ó 30 persoas segundo o tamaño do barco.

Todos os mariñeiros son homes (nunca vin ningunha muller). Limpadoras todas. E tamén cociñeiros. Excepto o cociñeiro maior. Entre os científicos hai de todo. O meu director é muller e moitas das súas colaboradoras son mulleres. Estiven nunha expedición composta exclusivamente por mulleres científicas. Os enxeñeiros adoitan ser homes. E alí todos.

Temos un día laboral de 12 horas. É moi canso. Non é un traballo de oficina, é un traballo máis físico. Toma e toma de mostras. Como é moi custoso sacar un barco destas características ao Ártico, tomamos mostras coma se estivese dentro da nosa vida. Nesta ocasión imos tomar mostras de auga dos poros dos sedimentos rochosos, por exemplo. Pero, ademais, tamén se realizan experimentos. E tamén hai que colaborar niso. Dentro da túa quenda, pódeche adaptar calquera cousa. Auzolan. Un auzolan con procedementos moi concretos. O protocolo indica claramente quen debe facer que, cando, como… Si non é un caos. Por iso esixe moito traballo previo. E bo humor para a convivencia.

Non hai internet. Tes que levar libros, descargar series, la e agullas para facer punto… Porque temos a quenda de doce horas, pero logo veñen outras doce horas e que vas facer? Observar a litera do Kamarote ou a paisaxe. A paisaxe é marabilloso. Temos catro mil metros de auga aos pés, pero non nos damos conta. Como a superficie está xeada vese un deserto branco. Nada. Nada. Pero, de cando en vez, poden verse focas, aves ou baleas. Véselles o abultamiento. Como botan auga… E os osos polares tamén. Só as vin unha vez máis cerca. Hai dous anos. Estabamos no xeo mariño a 82º de latitude, e de súpeto apareceron alí unha nai e dúas crías. Na cociña estaban a preparar a comida e cheirárona… O capitán avisounos desde o altofalante e ao velos empezamos a chorar.

Cando non se atopa no Ártico, está en Tromsø. Como vive un en Laponia?
Agora ben! Novembro é a máis triste. O mesmo mes é moi gris e cara ao final empeza a noite das 24 horas. O cambio é progresivo e vaise adaptando aos poucos. Pero é moi frustrante. En xaneiro volve saír o sol e agradécese moitísimo. O que non é progresivo é o das plantas. Cara a maio a neve se derrite e nunha semana pasa de verlle todo a ser primavera. Todo se volve verde e alí onde non había nada crece case de noite a día unha planta dun metro. É terrible.

Polo demais, aprendes a xestionar a escaseza de luz. Os membros da oficina dispoñen de lámpadas que simulan a luz solar. Eu tomo vitaminas todos os días, polo si ou polo non. Algúns están máis enfadados. Eu cánsome. Pero nesta situación non se sabe canto é falta de vitamina D, pandemia, ou mal humor natural!

Aquí teñen un refrán antigo: “Non hai mal tempo, senón roupa mala”. É dicir, que sexa cal for o tempo, hai que facer as cousas. Que non hai luz? Colle o frontal e esquila. Ao monte escuro? Antes pareceríame unha tolemia, pero o fixen aquí. Non tes máis remedio! Aquí están máis directamente relacionados coa natureza. Podes ir ao monte en autobús público. No peche, era unha mensaxe do goberno para estar en casa, pero por favor para saír, aínda que fose un pouco. Non se xunten coa xente, pero se van ao monte. Unha volta a dar fóra.

Pero, para que che afixeches a ela, tes que marcharse?
Iso mesmo. O contrato de traballo acábaseme en maio. A partir de aí non sei onde e en que traballo. Aquí estou a tentar atoparme ao meu ao redor, pero si teño que traballar en ciencia, e seguir no meu campo, tócame moverme. Pode pasar moito tempo para conseguir unha certa estabilidade. E ter que adaptarse constantemente aos novos países, ás novas xentes e ás novas culturas ten as súas vantaxes –ten pouco tempo para aburrirche–, pero xestionar iso mental e emocionalmente é moi heavy. Tes que investir moita enerxía sen saber canto tempo vaiche a servir.

Estou a repetir basicamente o que fixo o meu pai. El era mariñeiro e xurdiulle a oportunidade de vir de Casabranca a Bermeo a traballar. Pero as súas condicións para migrar son moi diferentes ás miñas. Eu non son migrante. Eu son expatriado, emprendedor… E os que veñen a Euskal Herria que son?

Traballar en investigación implica necesariamente unha forma de precariedade. Nas miñas intencións para o meu futuro inmediato non está, por exemplo, ter fillos, ou non prevexo outro tipo de coidados, pero si así fóra, sería un problema. De aí os números. Entre os doctorandos, en xeoloxía, as mulleres e os homes somos metade e metade aquí, falando de forma binaria. Pero si subimos pola escaleira a diferenza é evidente. Aquí só hai tres profesoras de xeoloxía. O meu director foi o primeiro en 2004. En Noruega, en 2021, só representan o 20%. Imaxínache. Non se trata de que a medida que chegan as novas xeracións isto cambie e o conto de sempre. Non. No camiño pérdese xente e hai que ver por que.

Cando estaba en Laponia, no \ártico abriu unha conta de twitter para divulgar a ciencia en eúscaro, entre outras cousas. Por que divulgar en eúscaro? Cando abrín a conta de
Twitter en eúscaro, os meus compañeiros de aquí non o entendían. Que é. catalán? Un dialecto? Era difícil explicar por que escribía en eúscaro.
Pero eu aprendín xeoloxía en eúscaro. Tamén en castelán, porque algunhas materias non se podían estudar en eúscaro na UPV/EHU. Cando fixen Erasmus en Italia, en italiano e francés en Francia. E investigo en inglés. Podo facer divulgación en moitos idiomas, pero quero facelo en eúscaro.

Son moitas as persoas que fan divulgación en inglés aínda que non sexa en inglés. E se a xente está a facer inglés, por que eu tamén teño que facelo? Eu quero que a miña nai entenda o que fago. Que as miñas tías saiban sobre que sentan cando van á praia de Deba. Iso por unha banda. E doutra banda, se non o facemos nós, quen o fará? Non quero que rompa o eúscaro. Podemos dar ao eúscaro o valor que queremos, e daría o que lle dou a calquera outra lingua. E dar ese valor é poder facelo todo en eúscaro, incluída a ciencia.

Ao principio na túa conta de Twitter non aparecía o teu nome. Vostede era “un vasco no Ártico” e tiña unha foto dun foraminífero no perfil.
Efectivamente. Neutro-neutro. Preocupábame que me ía a deslegitimar. Pensaba que pór o meu nome e a miña foto quitaría valor aos ollos da xente. Por ser muller, por non ter un nome vasco… Como Naima O Bani Altuna? Que é iso?

En primeiro lugar, este campo de investigación, ademais de ser moi masculino, é moi branco –home, branco e heteronormativo, se hai que dicilo todo–. E o noso ámbito vasco, que lle vou a dicir… A miña cor de pel non é tan escuro como o do meu pai, e iso deume moitos privilexios. Pero son Naima, e preséntome desde pequeno dicindo que teño unha nai vasca e un pai marroquí. Para que non me pregunten de onde son, de Bilbao, pero de onde. E si tiven que crear ese mecanismo de autodefensa na miña vida cotiá, pensaba “que non vou atopar nas redes sociais?”. Unha vez conseguín certo éxito puxen a foto e os nomes e apelidos.

A miúdo sentín cuestionada a miña relación co eúscaro. Ouvín moitas veces, por exemplo, que fago ben en eúscaro. Pois claro que si! Teño moitos privilexios e moita sorte porque a miña nai é vasca e eu son un vasco maior. Nalgúns lugares non é un privilexio, en absoluto, do vasco, pero noutros espazos si, e iso axudoume moito. Se fose novo vasco, ou non fose Altuna, a miña realidade fose completamente diferente.