2 de novembro. 2020. Coa axuda das ás do outono, Silvia e Iñaki probaron a oportunidade de dar unha volta ao monte en Goizueta. Son as 11:55 cando entran andando pola pista de Organbide. Nun camiño de grava e terra, o contraste entre a serpe de longa forma e o lagarto verde de cor parda é evidente na terra gris. A serpe suxeita o seu alimento co corpo e xa introduciu na boca a cabeza e as patas dianteiras.

24 de setembro. 2012. Oito anos antes da observación de Silvia e Iñaki, Joseba Abrisketa enviou unha fotografía aos herpetólogos de Aranzadi. No barrio de Aldaiturriaga de Amurrio viu unha imaxe insólita: unha serpe comendo un lagarto adulto.
Temos, pois, dúas fotografías de oito anos de intervalo. Dous testemuños. En ambos os casos, o lagarto verde (Lacerta bilineata) atópase en forma de serpe suave meridional (Coronella girondica). En ambos os casos é outono. En ambos os casos, as capturas corresponden a lagartos adultos. Ás mañás, macho. Amurrio, femia.

Sábese que a serpe suave comía cachorros de lagarto. Tamén sabemos que é un adicto ás lagartijas. E de cando en vez, e dependendo da poboación, tamén come pequenos mamíferos (ratos, por exemplo), pero até agora esta serpe documentouse só unha vez comendo musculatura adulta, feito polo herpetólogo Robert Jooris en 1995 en Aveyron, Francia.

En todos os casos as serpes utilizaron a mesma estratexia. Capturouse o lagarto e comezaron a tragalo pola boca. Na imaxe de Goizueta, na orla, hai un paso que non se ve na de Amurrio: a serpe está enrolada ao redor do lagarto. De feito, esta é a forma de cazar da suave serpe meridional. Suxeita e aperta a presa co corpo para posteriormente introducir a súa cabeza pola boca. Por tanto, é posible que o lagarto de Goizueta sexa capturado polo fotógrafo na fase inicial da captura. Ao sentirse morto, do mesmo xeito que en Amurrio, non aperta tanto e segue meténdose pola boca.

Para comer mellor!

Pola súa observación en Aveyron, Jooris dicía que o lagarto que tiña na boca era a maior presa que vira até entón a unha serpe suave. Unha serpe deste tamaño come un lagarto non é unha tose de media noite de cabra. Teñen a capacidade de desaloxar a súa mandíbula para entrar e tragar pola boca. Así poden comer as súas presas e volver colocar a mordaza no seu sitio. Para comer mellor!

Despois tería que axudar cos músculos do corpo a meter o lagarto. Así, moitas veces obsérvanse serpes engordadas, lentas, case inmóbiles, que polo tamaño da presa que comeron, tardan en porse a pasar o ferro.

Lendo o contexto

Co lagarto as cousas están claras: En Amurrio e Goizueta o lagarto verde é coñecido e común en ambos os municipios. Con todo, as serpes suaves poden ser dúas especies. No pobo de Álava só se coñece un. Por tanto, non hai dúbida de que a de Amurrio é unha serpe suave do sur. Con todo, en Goizueta as cousas son moi diferentes. Cítanse dúas especies de serpes lisas: A serpe suave do norte é a máis común, pero a imaxe non ten o seu aspecto.

A foto pasou polos ollos de oito expertos: Euskal Herria, Galicia, Andalucía e Cataluña… Tras atravesar a península Ibérica, a foto de Goizueta chega a Francia. E así obtemos o resultado: Do mesmo xeito que en Amurrio, a serpe do sur é a que aparece na imaxe. A pesar de ser máis escaso polas mañás, é o que o fotógrafo capturou coa cámara.

A análise do contexto tamén axuda á identificación: espazo aberto xunto ao lugar de helecho. Solana, cálida, rochosa e con boa orientación. A paraxe de Goizueta era ideal para unha especie de orixe mediterránea.

É outono. Pasaron os tempos das copas de ambas as especies. Por tanto, a súa actividade xa baixou moito. No caso de Goizueta, ademais, é novembro. A serpe, polo menos, debería estar na brumación (hibernación dos réptiles). Con todo, o vento sur e o sol permitiron aos réptiles quentarse. Ambos saen dos seus refuxios coa esperanza para comer algo antes do inverno. Nun dos dous casos, con todo, hai unha cuestión que atende aos herpetólogos. Unha actitude que se ve fóra dos comportamentos até agora. O de Amurrio, en horario de sol, viuse ás 6:50 da mañá. É común: a suave serpe do sur é nocturna, pero tamén é afeccionada ao amencer. Segundo os estudos, a serpe suave captura pola noite especies con actividade diúrna, sobre todo cando están ocultas nos seus refuxios. Con todo, ao longo do día, a serpe suave ocúltase.

O feito de Goizueta observouse ás 11:55. Ao mediodía. E aí xorde a pregunta: A das mañás é unha fotografía tomada a un acontecemento excepcional, ou é unha actitude máis común do que se esperaba que no outono unha suave serpe adulto cazase un lagarto verde maduro durante o día?

Quen sabe si algunha observación que se faga a través das paraxes de Euskal Herria desvelaranos os misterios ocultos da suave serpe, ou si, pola contra, a ciencia seguirá facendo o que tanto lle gusta: deixar as preguntas no aire, para que os nosos ollos estean atentos…

Para verlle mellor.

NOTA: Esta reportaxe está baseado no artigo científico que está a piques de publicarse no Boletín da Asociación Herpetológica Español. Os autores deste artigo son Sanz - Azkue, I., Etxeberria, Aranaz, I. & Tellechea-Iraola, S.