Os pobos como Gabiri, nos que a maioría da poboación sabemos eúscaro e utilizámolo no noso día a día, somos un espazo respiratorio para a nosa lingua. De feito, a pesar de que na guerra falábase en eúscaro en todas as casas, e a pesar de que unha das partes silenciaba ou distanciaba aos ditadores, os cidadáns conservaron a súa lingua habitual e tradicional de comunicación entre eles. Pero, a pesar de que a única escola do pobo é no modelo D e, aínda que ninguén nos impide falar en eúscaro, aínda é a zona respiratoria, imos a toser e a buscar alento para a expresión que lle brinda por todas partes.

Nun acto organizado por UEMA, o representante municipal de Baztan dicía: “Nós somos o resultado dunha sociedade composta por diferentes pensamentos e formas de ser”. De súpeto lembrei o que ouvira hai uns anos a un mozo dos arredores de Irurita: “O meu pai era de UPN de toda a vida, pero na nosa casa non podiamos soportalo se falabamos en castelán e por iso recibimos algunha mala.” Entón sorprendinme da situación que me regalou aquel mozo, e na escena que acabo de mencionar sorprendeume saber que en Gales e Irlanda había un total de trinta mil falantes.

O que inflúe en deixar a lingua materna para dedicarse a outra, non se que ou que teñen, pero acabo de saber que os nenos e nenas gabirarras aprenden a dicir “non” antes que a dicir “non” e que cando nós dicimos “non” din “pai”. Todos dirán "nai", si é que así é.

No interesante acto de UEMA, vimos e aprendemos desde a experiencia de Sakana, que a economía é un alicerce para todos os temas e que sempre hai que avanzar coa participación e o consenso de todos, sen deixar a ninguén ao carón, implicando a todos no proxecto. Nós somos artistas dividindo pezas!

Entre outros, un exemplo moi significativo da arquitectura e a construción. E digo, podemos concretar normas subsidiarias nos pobos pequenos? É de boa educación vendela a alguén que non ten máis que facer diñeiro, porque ten un terreo seu, condicionando o futuro do pobo? A iniciativa debería ser tomada polos mozos do pobo e o concello podería ofrecer ás novas oportunidades de vivir no seu pobo natal. Para que poidamos respirar no futuro, necesitamos nenos e nenas, pero non nun ano vinte e noutro dous, senón nun fluxo de contención das nosas infraestruturas. Temos que planificar até o final a saúde dos pobos pequenos e da nosa lingua, para que non nos afoguemos sempre ao ritmo dos maiores e con todo…