Non vimos de cero, non somos po. Os vascos temos, afortunadamente, unha base científica e teórica que enraíce e asinta a nosa nación. Ao longo do século XX tivemos grandes mestres que materializaron de maneira admirable a arquitectura e o deseño da nación. Hoxe temos que traer as súas achegas á mesa.

Si a espiña dorsal dunha nación é a lingua, desde aí lanzouse até Salamanca en 1958 Koldo Mitxelena, para darlle a primeira cátedra universitaria ao eúscaro e, aos anos, para preparar as bases do coine dialéctos ou o eúscaro unificado. Vinte anos antes, o propio Mitxelena librouse da pena de morte dos franquistas, valéndose da extrema delgadez de entón (símbolo da situación do eúscaro), que sería o músculo do eúscaro unificado. Txillardegi tomou a Sorbona de París primeiro e a UCLA de Los Ángeles despois como centros de estudo, e ao volver ao pobo deduciu con total fundamento teórico que o Eúscaro, e mesmo o País Vasco, ten que ser necesariamente un Estado propio si quere vivir. Joxe Azurmendi, tras o seu triunfo en Arantzazu, converteuse nun eminente filósofo e pensador na Universidade de Münster, en Renania, Alemaña. Deu a razón ao pensamento vasco e demostrou que o pensamento español, si non é exactamente a mesma palabra oximorona, polo menos é moi débil e infestado de contradicións, deteriorado polo supremacismo sen fundamento e pola falsificación sasifilosófica. Gabriel Aresti non tivo que abandonar a súa casa, porque a metrópoli do País Vasco, Bilbao, ofreceulle a posibilidade tanto teórica como práctica de construír unha nación vasca, tras un choque de clases sociais, para concluír que Antón e Gillen deben unirse no mesmo proxecto.

A arquitectura da nación vasca ofrecéusenos de forma inacabada, científica, académica, ética e estética. Necesitamos que nolo traian de forma política, necesitámolo. Os construtores non o adiviñamos. Por que?

Do mesmo xeito que as serpes, o franquismo converteuse nunha medusa para a transición, abandonando a pel de antes. A mirada da serpe renovada ha cativado a organizacións políticas que no seu día se situaban no antifranquismo, e tanto o socialismo español como o nacionalismo tradicional vasco converteron o campamento no Estado español, rexeitando a nova casa, xa sexa a república ou a independencia. O novo patriotismo arriscou durante moito tempo no noso país, pensando que a forza pode ser a condición dun parto doloroso pero eficaz, e tivo que confesar, de loito e de arrepentimento, que ese Estado escuro é aínda máis forte e que utiliza as forzas máis escuras sen complexos, xa sexa o terrorismo de Estado, a tortura sistemática ou o cárcere arbitrario, para impor o seu desrazón sen negociar. Porque non poden dar paso á razón democrática sen que, por tanto, ábrase a porta á disolución do propio Estado.

Que facer entón? O deseño que nos deron os arquitectos da nación está aí, e a súa superioridade tanto teórica como democrática é innegable na actualidade. Os vascos temos razón, como os cataláns teñen razón democrática ao seu favor no camiño da independencia. Pero para facer realidade este deseño necesitamos construtores axeitados. Temos que trazar o camiño cara á independencia con precisión e facer o camiño sen enredar nas redes do actual sistema político. Ponche en camiño á maneira dos independentistas cataláns, por exemplo, en Escocia ou en Irlanda, como os construtores que están a facer o mesmo camiño. Un camiño propio cara á independencia no País Vasco. Non simbólico nin de aspecto. Para conseguir unha casa propia.