O movemento punk dos anos 80 no País Vasco ten moito prestixio. Con todo, a mitificación destes tempos cubriu outras pasaxes da historia do punk. Neste sentido, no preámbulo deixa claro cal é un dos obxectivos do libro: “Sen pretensións, cremos que temos que pór en valor o noso momento, ou polo menos atreverémonos a facelo. Basta con mitificar os tempos”.

Este é un libro do presente. Nestas páxinas hai outra xeración, a actual. Quería chamar a atención da xente, en lugar diso que se fixo hai corenta anos. Quizá os que aparecen no libro tamén poden ser referentes para algúns mozos, por que non. Os grupos punk que tanto admirabamos tamén eran uns mozos, uns golfos, como nós, coas súas ilusións e outros... nunca imaxinaron que influencia e que repercusión ían ter. Talvez como as deste libro. Quen sabe.

No seu anterior libro, Merda de Bizkaia e os seus grupos punks maqueteros (A caca de Bizkaia e os seus grupos punk maqueteros) [DDT Banaketak, Edicións Sen Gluten, 2017], vostede tiña como obxectivo recuperar grupos que, aínda que formaron parte do movemento punk dos anos 80, quedaron ocultos. Pódese dicir que unha das súas principais motivacións é documentar a historia non contada do punk?

É a motivación, faime a paixón por facer algo. Eu vivín a miña propia explosión musical co punk dos anos 80, esa paixón. Con todo, puxémonos a comentar entre amigos que non coñeciamos a moitos grupos, que coñecemos aos mesmos que Euskal Herria coñece un apaixonado do punk de Cádiz. E iso non pode ser. Naquela época a explosión do punk foi tal... había que haber moitos máis grupos. Fixen pescudas para atopalos. Moi pouca xente escribiu respecto diso, e atopei a información nos fanzines. Os fanzines eran o mellor ou o mellor reflexo daquela época. Cando terminaba Merda de Bizkaia empecei a facer este último libro.

Van da man os dous libros?

Xa sabes, o momento da maquetación é moi longo. Paseille o material a un amigo, pero o traballo de maquetación duraría moitos meses, e eu xa non podía facer nada. Invadíame a necesidade de facer algo. La Estrella Negra estaba en perigo de desvanecerse e dixen a varios colegas: “Ouza, temos que contar a historia que vivimos aquí”. Porque me dá moita pena ver como, ao baleirar un espazo, o espazo e a súa historia desaparecen de súpeto. Nunhas semanas, despois de facer as teimas, esquécese todo. E dáme rabia. Cantas cousas facíanse en Kukutza? Non o sabemos, verdade? É dicir, nós si que estabamos alí moitas veces, pero, como explicarlle a alguén o que se facía en Kukutza? Non quería que nin un espazo como a Estrela Negra quedase aí, na nada. De aí o libro.

Que lle impulsou a emprender o proxecto?

Que a xente que aparece nestas páxinas é auténtica, auténtica. O que eu vivín nas Estrelas Negras, as persoas que alí me atopei, para min eran moi auténticas, eran verdadeiros punkis. Ocupábana fóra de alí, vivían con esa filosofía, e eu creo nesa forma de levar a súa vida. É dicir, se me parecesen de plástico non o escribiu así. Eu respirei todo iso; vivín entre as catro paredes da Estrela Negra, tiven pelexas, gocei, heime emborrachado, dei directos, vin como era a xente, como eran os concertos, como se recibían os grupos de fóra, participei no aniversario que se facía todos os anos, vin o ambiente que se creaba, e pensaba “é incrible!”. Isto debía de estar nalgún sitio. Fixen este libro para homenaxear a eles.

O título pode suxerir que nel recóllese a historia dos locais de ensaio da Estrela Negra, pero en realidade trátase de toda a historia do ateneo. Por que decidiches contalo?

Por dúas razóns. Por unha banda, porque pensaba que era un bonito condutor para contar a historia do espazo. De feito, varios grupos saíron destes locais (41 no tempo que durou o espazo), a maioría deles na liña do punk, e por iso pareceume que era un fío que ía reunir a moita xente. Doutra banda, porque eu non era membro da asemblea, e por iso teño outro punto de vista; estiven nunhas asembleas, pero non era da asemblea. Dos once anos de Estrelas Negras, pasei sete nos locais de ensaio, e desde alí contei a historia.

Nese sentido, tiven unha disputa interna: “Quen son eu para facer isto?”. Ao final, expuxen ás persoas que formaron parte da Estrela Negra que lles parecía facer o libro a partir dos ensaios locais. Pareceulles ben e púxenme a traballar.

Nestas páxinas recóllese o percorrido dos anos 2006-2017, que reflicte os cambios que se deron nas Estrelas Negras, tanto no ámbito musical como no político. Que evolución houbo?

Dividín o libro en cinco ou seis capítulos, a través dos cales se ve a evolución da música e, paralelamente, da asemblea. De feito, entraba xente nova e esa xente nova tamén influía na música. Ao principio os membros eran moi novos, entraron no espazo cuns vinte anos, e o que se ouvía neses anos era o que se adoita chamar un “punk ibérico”, que é o que tocaban. A medida que a xente maior achegábase a eles, o ritmo dos primeiros topa-tup-tupa e á merda ía substituíndo aos primeiros. E de súpeto todos tocamos o "garrotte". Logo viñeron algúns co d-beat, e nos últimos anos apareceron grupos máis modernos, despois de reunir a xente nova das belas artes na asemblea; teclados, sintetizadores... introduciron novos aires. O rock n roll sempre estivo aí. Pero esa atmosfera punk sempre estivo como pano de fondo.

Ao comezo de todos os capítulos cóntase moi brevemente cal era a situación da asemblea ou do ateneo nese momento concreto. Politicamente, cando entraron no espazo sabían que había que ser un ateneo anarquista. A liña política, por tanto, estaba moi marcada desde o principio. Aquí a maioría dos gaztetxes son de liña nacionalista, e bo, como facía falta, construíron o primeiro Ateneo anarquista de Bilbao. Desde entón, a asemblea realizou unha chea de auto-críticas. Nos últimos anos, por exemplo, decidiuse convertelo nun espazo libre de drogas. Botaron a barra. “E agora, como xestionaremos ou autogestionaremos o noso colectivo se non hai alcol?”. Lembro os enfados que houbo ao principio, aínda que co tempo algúns entendemos que esta decisión era un paso adiante, mesmo se nos amolaba. O veganismo foi outra das cousas que pesou sobre as Estrelas Negras, onde se reunían os colectivos de liberación animal, a Acción Antiespecista de Bilbao (AIE) e outros. [Este dato pode resultar curioso si tense en conta que o espazo antes de ser un ateneo libertario, a carne de Carnes Lecanda S.L. era un gran conxelador].

O libro fala do punk e, ao mesmo tempo, ten un carácter punk. Hazizu é un traballo de filosofía, baseado na autogestión e a colaboración. Como foi o proceso?

O libro partiu do mundo punk e seguiu esa liña até o final. Eu sabía algo de todos estes grupos. Unha chea duns, menos doutros, estiven eu nalgúns grupos… Máis ou menos, pero tiven relación con todos, vinos todos en directo, e cando fun a eles para explicarlles o que quería facer e preguntarlles como o vían, toda a xente mostrouse disposta a participar. A resposta da xente facilitou o proceso desde o principio. Logo, entrevistei á xente que pasou pola asemblea da Estrela Negra para que me desen o seu punto de vista. Unha vez comezadas as entrevistas, Iñigo estivo ao meu lado para darlle forma á obra [sinala a un dos dous ganchos que aparecen na portada do libro], e coas correccións tamén me botaron a man algúns amigos. A maquetación realizouna Cristina Irisarri. Unha vez realizado este traballo, levamos o traballo á imprenta Tartaruga autogestionada duns amigos a imprimir.

Tiña claro que o libro o sacaría o DDT, pero estabamos moi fecheiros. Aínda así, queriamos que fose un libro de mimo, que tivese unha boa portada e maquetación. Acudimos a algúns colectivos para pedir axuda. Como o libro tamén é unha forma de promover a ocupación, proporcionáronnos axuda económica Komantxe Konpartsak [A Comparsa do Movemento Okupa de Bilbao] e Anna Campbell Gune Askeak; ese espazo tamén o ocupou a xente de Izar Beltz... esa xente que segue igual. O colectivo AfterPost tamén nos axudou economicamente, así como Bilbo Vegan Edge. E entre os colaboradores está Edicións Sen Gluten, o meu selo. Porque eu tamén puxen o diñeiro, pola contra non chegabamos. Non é que non teña diñeiro no peto, senón que puxen eu mesmo o diñeiro para publicalo. Pero eu tiña que sacar o libro para dicir: “Mirade, isto é para vós”.

Por tanto, tamén ten moito de agasallo.

Si, por completo. É máis, eu non quería diñeiro a cambio; parecíame que cobrar por este traballo era ter unha cortiza grosa. É verdade que metes moitas horas, pero logo ves o ben que se está quedando, e iso é moi motivador. Ademais, se fas algo porque sáeche de dentro, con ese entusiasmo, sen darlle importancia ao diñeiro… eu creo que iso inflúe positivamente no resultado. Estiven case cinco anos para facer Merda de Bizkaia, pero o tempo dáme igual, o que me importa é que o traballo estea ben feito, ver dentro duns anos e dicir: “Que ben!”. Esta é a miña achega, unha homenaxe á xente da Estrela Negra.

As palabras de ofrenda abren o libro e con elas gustaríache que quedasen restos de esperanza “neses espíritos imparables e desobedientes que nunca deixaron de molestar”.

Si. E se o libro o le a xente que non coñeceu este espazo, quérolle facer chegar a seguinte mensaxe: “Vós tamén fagades outra Estrela Negra, que necesitamos”. É importante dar unha patada a unha porta e ver que salgue despois. O comezo das Estrelas Negras foi unha patada inocente entre tres amigos, e de súpeto, boom!, unha vida de once anos.

Protexe o que che protexe. A autogestión foi o motor do proceso, e ao mesmo tempo pretendes destinar os beneficios do libro a proxectos autogestionados, non?

O diñeiro recadado será para o DDT para sacar máis libros. Ademais, os beneficios destinaranse ás ocupacións marróns.

Este libro saíu no momento oportuno: nun momento no que os medios de comunicación están a facer unha campaña contra a ocupación, nun momento no que os gaztetxes están en perigo; paréceme terrible, aproveitando que todos estamos en casa a partir dunha hora determinada, como poden desaloxar calquera espazo á carta. Si é un libro, dalgunha maneira, unha maneira de facer chegar: “Animo xente, pega un puntapié máis, crea outro espazo”. A ocupación só aumenta, non resta nada. Os okupas nunca despedirán a ninguén, iso é improbable. Os que din que os okupas son malos son os que desaloxan á xente: PNV, Policía, bancos, macroiniciativas na cidade…

O desaloxo pecha o relato da historia do libro, pero dis que a historia non terminou aí.

É certo que o desaloxo causou moito dor, que o duelo foi moi grande, e moita xente foise ou se puxo noutras cousas. En calquera caso, vexo á xente da Estrela Negra por aí. A semente da Estrela Negra moveuse de sitio, non desapareceu.

No tecido do actual movemento popular atópase a influencia das Estrelas Negras.

Si, e ademais vexo que moita xente se politizou alí. Iso ten o seu reflexo nos proxectos que viñeron por detrás. O Grupo de Vivenda da Zona vella AZET ou a Rede de Autodefensa Obreira paréceme un dos grupos máis potentes creados nos últimos tempos, e aí tamén vexo a Izar Beltz en parte.

Izar Beltz é un traballo que comezou a escribir antes do seu baleirado. Que supuxera aquel desaloxo?

Co desaloxo púxose de manifesto o apoio de Izar Beltz, mensaxes que chegaron non só de Euskal Herria, senón tamén do Estado español e de Europa e que foron moi fortes. Numerosos colectivos de Bilbao colléronse do brazo e protestáronse, o cal foi un bonito resultado do traballo e das relacións que se viñeron realizando durante anos. La Estrella Negra tiña moita forza. Doutra banda, o material dos grupos que ensaiabamos alí quedou cativo no local –como todo o material do ateneo– e estivemos a ensaiar e dando concertos cos instrumentos que nos deixaban os nosos amigos durante un tempo.

E a nivel persoal?

Persoalmente, me enfureció. Co desaloxo dásche conta da importancia da ocupación, do valor da cultura que se xera ao redor deste tipo de proxectos. A min –e probablemente á maioría–, as conversacións que alí se mantiveron, os discursos que se escoitaron , déronme un certo clic en min; déronnos outro punto de vista, que nos permitiu ser quizais máis críticos co que nos rodea e connosco mesmos. Persoalmente, agradezo unha chea que me abriu moito máis. Estou moi agradecido pola relación que nos deu, porque aprendemos moito uns doutros. Como non lles regalarei este libro se foi terrible para min!

Fernández tamén puxo banda sonora a este libro, xa que contén un disco que inclúe algunha canción de todos os grupos. Pode axudar ao lector a ambientar as listas de reprodución. Tamén se pode escoitar en [https://izarbeltzliburua.bandcamp.com]