Neste ano tan estraño e illado [en 2020], a formación do idioma sylheti deume unha nova maneira de entender á miña familia.

Nunca comprendín por que as nosas alumnas de Londres estaban tan orgullosas de saber o único idioma. “Non falo máis que inglés”, recoñecerían con voz firme, coma se fose unha honra. Talvez así, o 90% dos alumnos que sentían únicos eran bengalas no centro. Talvez isto demostrase que eran modernos, progresistas e asimilados, inconexos aos estraños costumes dos familiares migrantes.

Adoptei unha actitude distinta, e conservei ao meu lado a facultade de falar en bengalí, coma se fose un amuleto. Foi un código secreto e cifrado que me fixo ver outro mundo. De feito, a linguaxe é algo máis que un vocabulario, trasládanos outros moitos detalles: a calidade do humor dunha persoa, a punzada dun insulto, así como a textura da dor. Cando a miña nai me dixo que “Amar shoril ekere kulya zargi”, entendín que a tradución máis próxima (o meu corpo se descostra nas costuras) non recibira a emoción dunha muller atormentada pola perda de saúde, que era nos últimos anos da súa vida.

Apreciaba a habilidade de entrar e saír da miña lingua materna, pero a linguaxe é rápido. Si non a suxeitas firmemente, deslízase facilmente. Desde que me marchei de casa dos meus pais falaba moi poucas veces en serio. Desde a morte do meu pai en 2007 só falaba coa miña nai.

Na década seguinte, aos poucos, perdín o fluxo. Cada vez que falaba coa miña nai dábame conta de que necesitaba cada vez máis “palabras de préstamo”. Sostiña o inglés cando non atopaba a palabra bengalí. Sabendo que el entenderíaas , usaba palabras como bread e como hospital, pero cada vez necesitaba máis palabras que a miña nai non podía entender tan facilmente: “publish”, “postage” ou “totais”.

Durante anos estivemos inmersos en conversacións entrelazadas, onde as palabras se formaron a través de expresións e xestos: acompañáronnos os movementos dos beizos ou das bonecas. Con todo, no ano 2020 deixáronnos sen eses recursos. Cando nos illamos, por teléfono, non tiñamos máis que as palabras. E xa non tiña palabras suficientes.

As nosas conversacións comezaron a ser incómodas e cheas de dificultades. Preguntáballe de memoria varias veces. As conversacións eran insustanciales: Que fixo vostede hoxe? Que comiches? Que vai facer deseguido? Chamáballe cada vez con menos frecuencia, ata que un día de verán díxolle á miña irmá que sentía soa. Deime conta de que fracasara, en 2020 e tamén en moitos anos anteriores. Prometín aprender o meu primeiro idioma.

O maior reto foi atopar cousas para ler e escoitar en bengalí. A maioría do material está en sadhu bhasa, na versión formal da linguaxe. Eu falo a linguaxe sylheti vulgar. En Bangladesh falan once millóns de persoas, na India tamén se utiliza en moitos lugares e na diáspora dos bengalíes. Sadhu é moi diferente de Bhsa. Algúns expertos din que a linguaxe é totalmente diferente. Tomade como exemplo o español e comparádeo co portugués.

Quixen utilizar a plataforma de Duolín, pero dixéronme que non había suficiente xente para o curso de inglés-bengalí. Despois dirixinme á plataforma Italki. Os alumnos e profesores ponse en contacto a través do vídeo. Atopei vinte profesores bengalas (1.700 para ensinar español), pero ninguén ensinaba a Sylheti.

Busquei na radio e nos podcasts e, unha vez máis, non atopei nada no idioma sylheti. Estudei sylheti bangla en 30 días comprei un libro electrónico, pero estaba mal formateado e aparecéulleme un contido que non se podía descifrar. Ao final, fun a YouTube e despois de buscar horas atopei unha canle que ofrecía boletíns de noticias en sylheti.

Como aprendín o idioma de neno, non tiña necesidade de mirar os conceptos básicos, sobre todo tiña que traballar o vocabulario. Comecei a escoitar os boletíns tres veces por semana. Pronto me dei conta de que o uso das palabras de préstamo non era cousa miña, senón que a lingua se apoderou dela. Por exemplo, utilizaban as palabras “arrest”, “police”, “headquarters” e “postmortem” cando falaban en sylheti. Probablemente sexa o resultado dun século de hexemonía británica e de décadas de globalización.

Empecei a recuperar a fluidez a través dos boletíns de YouTube e cheguei a apreciar ao presentador, estaba a facelo, sen moito sentido! Tamén pedín ás miñas irmás que me falasen do idioma sylheti. Todos están casados con homes bengalíes e usan o idioma con máis frecuencia. Por desgraza, os resultados foron mediocres. En canto tiñamos algunha discapacidade, empezabamos en inglés.

Con todo, quedei coa miña, escoitei, aspirei e practicé. Nos meses seguintes o dicionario inchouse rapidamente. Recuperei palabras esquecidas e aprendín cousas que nunca coñecín. Moitos migrantes de segunda xeración perderan o fluxo hai tempo, así que me alegrei moito de recuperar o meu fluxo.

Comecei a chamar á miña nai con máis frecuencia. Aínda me atasco nalgunhas palabras, pero teño a capacidade de expresarme con moita máis claridade. Podo preguntarlle máis do que fixo hoxe, que comeu e que vai facer despois. Agora cando fai algunha observación podo entendela enteira, por exemplo cando dixo aquel “tai ekshor fon gontor farborni”. O insulto cáustico era para un veciño e o seu significado (“coma se puidese contar cen libras”) en inglés é menos ríxido. Grazas a aprender de novo o idioma Sylheti coñecín algúns trazos da miña nai. Como as lentes facían de luz, outras cousas convertéronse en foco de atención: o seu enxeño agudo, momentos de tristeza intermitentes…

O escritor Simon Van Booy escribiu que “o idioma é o maior legado que podemos legar aos nosos fillos ou a quen amamos: unha historia que recolle como che sentiches”. Neste ano estraño e illado, a lingua ofreceume máis que coñecerme a min mesmo, comprendín á miña nai.