Asier Lafuente é euskaltzale de Salvatierra/Agurain e foi coordinador da Llanada Alavesa no Euskaraldia. Cre que as conversacións bilingües eran impensables até hai pouco: “Até 2016 non se nos ocorría nada semellante. Como podemos facelo nós en eúscaro e os demais en castelán?”. En 2016, con todo, produciuse un cambio no uso da lingua dos e as aguraindarras. Apostáronse 75 horas en eúscaro: “Desde entón para min as conversacións bilingües convertéronse en habituais”.

Lafuente cre que é imprescindible contextualizar e ter un convenio social, e niso está de acordo Xan Aire. El é de Urepel e desde hai anos empezou a ser unha conversación bilingüe: “Está ben facer unha especie de contrato, dicindo, si vostede quere facelo en castelán, pero eu falareille en eúscaro”. Di que cun amigo, por exemplo, comprometeuse a iso, e que desde entón manteñen conversacións bilingües sen ningún problema. O feito de ter un convenio crea unha contorna máis agradable e, desa forma, as conversacións fanse máis cómodas ", destacou. Precisamente, Euskaraldia ofrece por un tempo ese contrato e ese contexto, e iso ofrece un paraugas ás conversacións bilingües.

Máis fácil de escribir

A conselleira destacou que as conversacións bilingües son máis fáciles de ter por escrito que de forma oral, pero non oral. Non é tan incómodo e ao principio son máis exitosos: “Agora empecei escribindo cun amigo co que teño conversacións bilingües”. O escrito ofrece outros tempos e outras facilidades e cre que pode ser un punto de partida interesante. Por suposto, non todos os contextos son iguais: “O ambiente festivo, por exemplo, é moi apropiado”. En Urepel, algúns dos que normalmente falan francés fálanlle en eúscaro nun ambiente festivo: “A medida que pasan as horas de festa, o eúscaro vaise facendo máis fácil, nese ámbito non se fai contrato, pero a xente sente máis tranquila, pérdese a vergoña”. Pero, por que ocorre isto? Aire di que a miúdo fala euskera mellor do que a xente pensa, pero que están afeitos facelo en contextos moi concretos, e que ese espazo se amplía nun ambiente festivo: “Eu tamén fago máis fácil o castelán nestas situacións”.

Por iso, subliñou a necesidade de crear contextos nos que poder manter conversacións bilingües de forma natural: “Os lugares de encontro ao redor da cultura vasca, por exemplo, son moi eficaces para iso”. En Urepel, por exemplo, os entroidos teñen unha gran forza; celébrase a diversión combinando teatro, danza e verso: “Sabemos que os faremos en eúscaro na praza, polo que todos os ensaios e preparacións realízanse de forma natural nun ambiente euskaldun”. Tamén di que coas bertso eskolas ocorre algo parecido, e que grazas a elas, os mozos teñen a oportunidade de falar en eúscaro dunha maneira moito máis natural que na educación formal: “Cando empezamos a cantar, cantamos en eúscaro e creo que ese ambiente tamén se pode aproveitar para cambiar moitas cousas”.

Lafuente insiste na importancia de facer unha transición para manter conversacións bilingües eficaces: “É difícil pasar de súpeto do castelán ao eúscaro, pero aos poucos podemos ir cambiando os hábitos lingüísticos”. Gañou moitos espazos en eúscaro grazas a estas entrevistas, e explicou que nalgúns casos mesmo conseguiu que o seu amigo diga unhas palabras en eúscaro: “Noutros casos falan só en castelán, pero polo menos eu contéstolles en eúscaro”.

Con todo, hai espazos que dificultan as conversacións bilingües, como o mundo laboral. Segundo Ai, a situación laboral en Ipar Euskal Herria pode ser moi complicada. Por unha banda, non hai plans de eúscaro ou similares, e doutra banda, por parte do empleador non existe ningunha intención ou reflexión para valorar a diversidade lingüística ou o eúscaro. Cre que, nese sentido, Euskaraldia ofreceu “micro plans de eúscaro” a través de arigune e debería seguir por ese camiño.

Lafuente tamén ve unha dificultade que pode ser clave nas conversacións bilingües: “A dúbida que adoita existir é o que o outro entende”. Lafuente é euskaldun berri e lembra confesar que entendía máis do que realmente entendía: “Hai falantes que queren entender o eúscaro, pero que entenden menos do que realmente pensan. Nestes casos, pode ocorrer que se inicie a conversación e déase conta de que non se está comprendendo ben, e xorden dificultades para seguir falando en eúscaro”. Aguraindarra di que o estudo realizado na primeira edición de Euskaraldia mostra que os ahobizi tenden a cambiar ao castelán ante as dificultades: “Nestes casos é importante que os vascoparlantes regulen a lingua ao nivel de comprensión do outro”.

Que pasa fóra de Euskal Herria?

As conversacións bilingües non son novas e, por suposto, non ocorre nada máis aquí. Pello Jauregi é profesor da UPV/EHU e investiga proxectos para cambiar os hábitos lingüísticos e sociais dos estudantes. É un dos deseñadores das figuras belarriprest e ahobizi de Euskaraldia. O libro de metodoloxía Uler-saioa, que o pasado ano publicou co Cluster de Sociolingüística, recolle diversas experiencias internacionais. Nela menciónase como en 1936 a pedagoga e lingüista catalá Delfí Dalmau propuxo o multilingüismo pasivo como ferramenta para a convivencia entre as linguas. O lingüista determinou que cada falante debía dominar o seu idioma orixinal e ter comprensión de varias linguas da contorna: “Primeiro, base e segundo, complementario”. O libro tamén recolle outras experiencias europeas. Di que na actual Europa creáronse novos ambientes e condiciones socio-políticas que reavivaron a idea de plurilingüismo pasivo.

Para Jauregi cada vez son máis os que miran con desconfianza a superioridade “masiva e acrítica” do inglés. Así o valorou a lingüista Carme Junyent katalana.Katalunian, que mantén numerosas relacións académicas a nivel internacional. Por suposto, isto require que os falantes teñan a capacidade de entender as linguas dos demais. En Europa a miúdo utilizan linguas románicas para iso. O lingüista catalán di que o obxectivo é revitalizar a diversidade lingüística: “Trátase de non discriminar, xa que se o facemos todo en inglés estamos a deixar ao carón outras linguas e dando privilexios aos falantes de inglés; se cada un pode utilizar o seu idioma, todos estamos nas mesmas condicións”.

Esta forma de actuar, segundo Junyent, ten algúns beneficios, como, por exemplo, permitir escoitar varias propostas e voces que, doutra maneira, non chegarían ao mundo académico. “A xente afaise a escoitar outras linguas e goza cando se dá conta de que entende máis do que pensa noutras linguas. Nos debates, por exemplo, hai unha participación moito maior”.

En Cataluña, explicou que este tipo de dinámicas danse con naturalidade, e antes tamén en Francia: “Os franceses non facían os mesmos obxectivos que os cataláns, pero antes utilizaban o seu idioma moitas veces; agora usan cada vez máis o inglés”. Engadiu que os académicos de Eslovenia puxeron en marcha un experimento similar, pero non sabe cal foi a resposta e o seguimento que tivo.

Junyent di que os experimentos que realizaron no ambiente académico han dado bos resultados: “Hai uns anos organizamos unhas xornadas cun grupo de investigación xaponés e expomos como facer para non utilizar o inglés. Un facíao en catalán, outro en occitano e o outro en francés. Outro non coñecía a lingua románica e falou en esperanto”. Foi un éxito en canto ao número de participantes: No aforamento de 80 persoas reuníronse 90 persoas. En 2017, nun congreso no que se falou da rehabilitación das linguas indíxenas e minoritarias, cada un fíxoo na súa propia lingua: “O discurso de apertura do Congreso foi sobre o quechua. As apostas pola diversidade lingüística han funcionado, de momento”.

Conversacións bilingües en Senegal

Existen exemplos de conversacións bilingües fóra do mundo académico. En Senegal, por exemplo, fálanse máis dunha lingua nas relacións informais, o que lles abre un espazo para manter conversacións bilingües. Bouba Diouf naceu en Senegal, Dakar, e agora vive en Basauri. Fala seis idiomas, entre eles o eúscaro. En Senegal utiliza o wolof, pero de pequeno tamén aprendeu pulaar: “Entendo o idioma Pulaar, pero non falo”. O wolof é o idioma principal en Senegal e cre que iso fixo que se marxinen os demais idiomas: “O wolof fálase no traballo, nas tendas, na rúa… pero algúns seguen falando pulaar entre eles. Aos que o fan eu enténdoos e temos conversacións bilingües”.

Diouf considera que para manter outras linguas e dialectos é importante impulsar conversacións bilingües. Por iso, tamén en eúscaro esfórzase por facelo: “Aquí tamén me pasa, a xente fálame en castelán e eu en eúscaro. É unha boa oportunidade para reforzar o idioma”.