O ano pasado publicaches un disco capaz de facer fronte ao confinamento. Como é iso?

Cando volvín de Bolivia, fai xa máis de tres anos, empecei a pensar no disco. Sempre estou a gravar e gardando ideas para as cancións, gústame darlles tempo para saber canto cambian. Antes do confinamento xa gravara algunhas cancións nesta bajera dos meus pais e ao terminar o confinamento decidín despedirme. Colleume con entusiasmo, e grazas a iso deille sentido [Galbete “roubou” a uns veciños a conversación sobre a pandemia da sexta canción do disco, aproveitando o traballo para situala no maldito 2020].

É un disco-libro no que ven moitos debuxos que se poden ver en Perú. Nun instante pasa do signo de interrogación ao signo de asombro: Quen es ti! É unha necesidade de reivindicación?

É verdade que, aínda que se usen metáforas e fáganse reflexións útiles para todos, as cancións sempre teñen o seu autobiográfico, refírome á miña experiencia. Neste caso o título veu a continuación, dando unidade ás cancións desenvolvidas ao longo do tempo. En calquera caso, a pregunta transcendental que todos facemos ou deberiamos facer é “quen es?”, e a resposta vai cambiando.

Confunde temas profundos con rutinas nas palabras, por exemplo coas cousas da xente que vai “de cando en vez ao solarium”.

Teño unha especie de lado escuro e solo dirixirme a el. Nesta ocasión, tentei afastarme diso especialmente coa música, dándolle outra vida.

Creo que é un disco alegre.

Na miña opinión tamén, pero creo que é porque o tentei. Fixen un esforzo para que sexa alegre.

Adoitamos conectar a alegría coa música das discotecas. Bombos, baixos rítmicos, etc. Pero neste caso utilizou unha instrumentación moi sutil, como a charanga. Unha especie de serena alegría.

Si, tentei atopar ese equilibrio para dar luz. Porque si só se toman as palabras, o traballo ten outro ton. Coa elección dos instrumentos tentei buscar esa calma e ese resplandor.

Ademais da música, no libro incluíches debuxos e poemas breves.

Para min facer un disco é unha escusa para dar paso a todo o que teño, e así se me ocorreu. Fai un par de anos empecei a facer debuxos e de aí tíñaos. Hoxe en día escóitase moito dixitalmente, e á hora de comprar eu polo menos agradezo que haxa algo máis, non un CD de plástico e listo. Quixen darlle importancia e deseñei persoalmente o libro.

Con todo, os debuxos e as letras son abertos, teñen o sentido que un quere darlles, e iso é o máis importante.

É unha obra que, en todo caso, ten integridade.

Si, é verdade que a pesar de que eran pezas soltas, estiven cosendo máis tarde; creo que collín moito traballo. Podería ser máis fácil facelo en Single, pero gustoume moito este traballo.

Que sentido ten para vostede este todo?

A miña intención é que quede contento co meu traballo. Este todo dáme confianza. Non penso no que vai durar nin no que vai chegar, porque unha vez despedido póñome noutra cousa. Ao artista débelle gustar o que fai.

Pero o artista tamén busca algo máis.

Si, pero primeiro respecto dun mesmo. Eu vivo a música como medio de escapar de moitas cousas que non me gustan desta sociedade. Para marcharse ou para crear outras cousas. E a partir de aí hai moitas críticas, moitas autocríticas. Eu mesmo vivo e fago música desde unha necesidade persoal, aí deixas as túas melodías, as túas metáforas, e si son de gran utilidade para outro. Non diría que a música poida cambiar o mundo, pero si un mesmo, e empeza por iso.
Fixeches este traballo só, pero non estás só. Despedíchela cos teus amigos de Mukuru.Ás veces a música
pode ser moi solitaria, pero non ten por que ser así. Vivimos bastante sós e por iso xorde dunhas relacións amigables. Cada vez é máis importante facer música cos amigos. Dáslle máis sentido ao que fai, se alguén está a facer algo á beira.

Cando estás a cantar con Hathe, dis que “só che sae a voz”. A improvisación de voz é outra das vías que estás a traballar.

Para min é moi importante ir cambiando dentro da música. Iso é algo contra o mercado, porque se tende a repetir o que lle gusta. O campo da experimentación dáme moito, e necesítoo. Empecei coas experimentacións de voz cando coñecín a Idoia Hatxe, ao deixar o instrumento ao carón. A voz é moi primitiva, a que temos desde pequeno e a que non traballamos moito, si non é para falar. Xórdenme moitas preguntas e danme ganas de profundar. A fonética dunha lingua, cantar sen palabras concretas, ese amplo abanico da música e o son –desde un berro até unha nota suave–… iso é o que estamos a traballar entre algúns amigos de Uharte.

A voz pode dar infinitas notas dentro dunha escala para abrir novos universos.

A música é abrir algunhas portas sen fin. Antes de darche conta estás noutra habitación e logo na outra... supoño que empecei a achegarme a través da canción. Cantaba como todos, de pequeno, e logo, como todos, deixei de cantar ou de debuxar. Despois tiven que repolo. E cantar é moi útil para as persoas. Hai terapias de canto e moitas cousas...

Cada vez estou máis centrado na voz e creo que é beneficioso para todos. Estamos afeitos facer todos os concertos da mesma maneira, e iso cánsame: todas as cancións iguais, a mesma duración... tamén como público agradezo moito arriscar, gustar ou non. Á fin e ao cabo, o que expón a arte non gustou ou non –eu vivino así–, senón que foi mobilizalo.

A música e o canto son un recurso enriquecedor para limitalo a unha canción... Como as túas cancións están bastante espidas, aprécianse máis matices de voz.

Á fin e ao cabo, cada voz é só dun mesmo e é moi real. Cos instrumentos é máis difícil poder dicir o que queres dicir... Pero aínda teño moito que reflexionar sobre este tema. En Huarte, no grupo de experimentación, estivemos reunindo a xente de diferentes ámbitos para explorar diferentes técnicas e artistas, pero non chegamos a nada en concreto.

Volvendo ao libro, a influencia de Artze é evidente no teu traballo.

Si, debe de haber. Encantábame ler os seus libros. Pensaba “aquí vive á beira e en Kalejar”, e un día fun á súa casa a coñecela. Busquei unha escusa e dixen que quería facer un documental sobre el. Propúxenlle despois tres ou catro veces, pero ela díxome que non. Comprendín que el non quería ser coñecido, senón dar a coñecer a súa obra. Pódese dicir que bebo do que ouzo e leo, e lin moito Artze, irá por aí.

Con motivo da proposta de Loraldia de Txakur Gorria, fixemos o espectáculo H-Artzetik [o día 24 realizarán o espectáculo en Oihaneder de Vitoria], e aí tamén nos puxemos ao choio.

Tamén es cineasta. Fixo un traballo con diapositivas danadas pola auga?

Houbo unha inundación no barrio, cando eu era neno, que o destruíu todo. A caixa de diapositivas dos seus pais tamén se puxo fea. Ao cabo de anos, cando atopei esa caixa, acendéuseme a curiosidade. Estaban moi transformadas e empecei a escanear unha a unha, unhas 2.000 fotos. Entón vin dous proxectos posibles: a diapositiva máis abstracta e a que aínda gardaban as imaxes. Cos máis abstractos fixen un documental que se presentou no festival Punto de Vista. Mesturaba as entrevistas cos veciños e esas curiosas imaxes. Cos demais fixen un traballo chamado Uraren Oldea, onde fusionei diapositivas de cores e música.

Ás mulleres músicos, por ser mulleres músicas, sempre lles preguntan pola paridade da escena. E aos homes non, coma se non tivésemos responsabilidade. Á hora de realizar os teus traballos vímosche noutros roles, en colaboración con mulleres.

Si, paréceme moi importante reflexionar sobre o tema, pero tamén visibilizar o que estamos a facer. Aí ven os problemas que xorden na convivencia, na vida cotiá. Está a traballarse moito entre as mulleres ao redor deste tema, por exemplo as xornadas “Estivemos xuntos”, onde están a sacar á luz moitos músicos interesantes.

Pero a ver, eu nunha entrevista refírome a iso, e subo a un escenario a cantar. Xa falo dunha posición de poder. Ás veces pregúntome que achego eu, si debería ocupar ese lugar. En calquera caso, á hora de abordar o tema debemos estar xunto ás mulleres, apoiando e apoiando os seus proxectos cando sexa necesario.

Tamén hai diferentes formas de encher a praza.

Temos que ser conscientes de que cando subimos a un escenario, estamos a dar un exemplo. Sei catro gatos ou cen persoas que están diante, míranche. Os homes debemos ser conscientes das condutas que temos sobre a táboa. Dise que depende do estilo, pero eu creo que está relacionado coa personalidade e que cada un ten que traballar, desenvolver outros modelos.

Encima e debaixo da táboa.

Si, por suposto. Á fin e ao cabo temos que saber estar detrás, aínda que ás veces costa. E cando as mulleres toman a dirección dos proxectos, ponse ao carón, empúxanse e apóianse.