En Colombia, o número de linguas vivas ascende a 65. Un deles é o Nasa yuwe. Trátase dunha poboación e comuna francesa, situada no departamento de Cauca, en Ándelos. Son uns 400.000 usuarios, dos que 140.000 son usuarios da nasa yuwe, o que supón un 35% do total. Os profesores Zarraga e Ortega desenvolveron a súa experiencia na localidade de Tuunsiwxu-Toribio, un pobo de 32.000 persoas, onde o 30% son nasa yuwe falantes. Zarraga e Ortega afirman que a finais do século pasado a nasa yuwe atopábase nun claro retroceso: “A escola non garantía o coñecemento, a nasa yuwe non existía na maioría dos ámbitos e funcións da vida. O prestixio da lingua era pequeno, os falantes non tiñan o orgullo de falar na súa propia lingua, a transmisión interrompeuse ou estaba moi avanzada, non se escoitaba nos pobos, a lingua non aparecía na paisaxe –todo en español–, e era española mesmo nas zonas e eventos dos indíxenas”. E, sen dúbida, o desexo de recuperar o idioma xurdiu do desexo de vivir dignamente.
O Consello Territorial Indíxena de Cauca, que xunto co pobo de Nasa engloba a outros pobos, propúxose recuperar as terras, dignificar as condicións de vida dos indíxenas. A través deles, a Asociación de Cabildos Indíxenas do Norte chegou a crear o “Fío de Nasa Yuwe”, é dicir, a traballar a educación, e de aí a ter en conta os obxectivos lingüísticos e culturais, a implantar o modelo de inmersión en nasa yuwe en Infantil e Primaria, enraizada na concepción mundial das plataformas. En palabras de Zarraga e Ortega, “estas escolas están a multiplicarse e están a dar pasos para que a lingua nasa yuwe teña cada vez máis presenza noutros modelos escolares”. Isto fixo aflorar carencias e necesidades: materiais de aprendizaxe, formación do profesorado, producións culturais… E de aí veu directamente a colaboración entre euskaldunes e nasais, canalizada a través da Asociación Garabide.
A cooperación entre ambos os pobos centrouse en dar un impulso decidido ao proceso de revitalización da lingua. A decisión, con todo, foi das plataformas. No marco de “Nasa Yuweren haria”, en 2011 designáronse 40 promotores, é dicir, axentes lingüísticos. Un deles participou no curso de Experto que organiza Garabide e desde entón xurdiu a colaboración e así chegaron as autoridades políticas e espirituais do pobo nasa a reflexionar sobre a planificación da revitalización lingüística e a dar algúns pasos, ferramentas e recursos.
Para empezar, identificaron varias liñas de traballo: planificación, escolas de inmersión, ensino de adultos, produción cultural, medios de comunicación, corpus e tradución. Estas liñas foron elaboradas por grupos específicos de promotores e membros do País Vasco. En 2018 organizaron un curso de 180 horas en Tuunxiwxu-Toribio para compartir o seu coñecemento co resto das plataformas: Diplomatura en estratexias de revitalización lingüística aplicada á comunidade nasa. O éxito chegou á universidade, e en 2019, a Universidade Autónoma Indíxena Intercultural organizou un curso con formación para xestionar os procesos de revitalización da lingua: 23 profesores nasa e dez euskaldunes foron os condutores dos alumnos. “Neste último curso a presenza da nasa yuwe creceu enormemente, a paisaxe lingüística está case completamente en yuwez e case todos os estantes de profesores impartiron o curso na súa propia lingua”.
O traballo que ambos os profesores realizan no Cauca, con todo, tivo como obxectivo principal o ensino e a alfabetización de adultos, entendendo que é imprescindible para garantir a transmisión da lingua, xunto coas escolas de nenos e nenas, “que tamén os adultos que non son capaces de utilizar a lingua adquiran esa competencia. Ademais, a nasa yuwe é unha das paixóns máis desexadas pola cidadanía”. Realizaran xa varias experiencias, pero sen resultados tanxibles. Nela, “a nosa primeira tarefa foi reflexionar sobre a natureza e os obxectivos das escolas de adultos”.
Con todo, desde a escola de adultos, as nasas non querían que fosen só lugares de ensino de idiomas, senón que fosen axentes para aumentar o uso da nasa yuwe, sobre todo, entre nenos e mozos. Zarraga e Ortega, pola súa banda, consideran que as escolas de adultos poden ser moi activas para que a lingua dea pasos en novos ámbitos, como a planificación do corpus, a administración, os deportes, os medios de comunicación, o comercio, etc. Ademais, “en todos estes ámbitos predominou o español”, dixéronnos.
Con todo, para que as escolas de adultos convértanse en axentes e axentes da comunidade, era imprescindible acertar a diagnosticar correctamente a situación e analizar diversos factores para iso. Zarraga e Ortega traballaron en catro destas variables: “Como non había un currículo unificado, marcámonos como obxectivo a representación e desenvolvemento do currículo axeitado. Xunto á reflexión sobre o currículo, vimos a necesidade de unificar a formación do profesorado e o proceso de elaboración de materiais didácticos. Para iso, era fundamental elixir un enfoque metodolóxico axeitado”. Apostaron por unha metodoloxía orientada á comunicación. “O enfoque comunicativo propón que os alumnos aprendan a utilizar a lingua promovendo o seu uso. Tamén hai que deseñar o plan de estudos e capacitar ao profesorado para que poida desenvolver adecuadamente o plan de estudos”.
No curso 2018-2019 realizáronse todas as unidades didácticas. Ano máis tarde, o libro do alumno para aprender nasa yuwe está en mans dos alumnos: Kwe´sw yuwe´s piiywa´ Nyafx Fxidx. Xunto co libro, tamén se editaron e elaborado o libro do profesor e os materiais audiovisuais.
Zarraga e Ortega traballaron en Tuunxiwxu-Toribio durante un oito anos. Nestes anos, o ensino da nasa yuwe mellorou e, ademais, aumentou o orgullo polo idioma e a visibilidade do mesmo. “Hoxe en día, en calquera festa ou asemblea do pobo escóitase a nasa yuwez. A paisaxe lingüística tamén aumentou de forma espectacular. Whatsapp tamén se comunica cada vez máis por nasa yuwez, e en Facebook tamén aumentou a súa presenza. En moitos eventos importantes e celebracións, entre elas o mercado do intercambio, trabállase continuamente desde a megafonía na nasa yuwez, e nos cartóns dos postos este idioma tamén é o predominante. Cada escola mostra con orgullo o seu traballo en nasa yuw...”. Son, sen dúbida, o resultado dun longo proceso no que Zarraga e Ortega viviron de primeira man: “Ademais das estancias estivais, compartimos mensaxes, táboas, materiais e vídeo-reunións. A distancia obriga ás plataformas a asumir o liderado e a acumular experiencia e habilidades. Tamén foi moi gratificante ver que as novas xeracións sumáronse a este proxecto nestes anos”. E, con todo, o traballo non se realizou: hai que seguir vivindo, normalizar a lingua na escola, entrar en novos ámbitos, abrir a xanela dos medios de comunicación, abrir máis escolas de adultos...
Miller Correa ACIN-ÇWK elkarte indigenako kontseilaria zen. Asteartean identifikatu dute indigena nasek haren gorpua. Pertsona bat atxilotu dute hilketaren harira.
Ketxuaren eta euskararen biziberritzearen gakoak aztertuko dituzte astearte, asteazken eta ostegunean Bolivian egingo dituzten topaketetan. Garabide elkartea eta Boliviako bost entitate dira antolatzaileak eta hamalau hizlari izango dira. Sarean zuzenean jarraitu ahal izango... [+]
“Hizkuntza indigenak. Ama Lurra zaintzen” du izenburu liburuak. Ipuinek, poemek, marrazkiek eta kontakizunek osatzen dute lana. Bi helburu ditu, batetik, kooperazio linguistikoak dituen balioak azaltzea, eta bestetik, herri indigenak gurera hurbiltzea.
Johana Acosta Kolonbiatik dator eta nasa indigena da. Cauca Iparraldeko emakume indigenen eskubideen alde borrokatzen du, “baina, batez ere, Moises Acosta Zapata eta Ana Tulia Zapataren alaba naiz”, argitzen du Acostak. Egunotan, Mundubat Fundazioak luzatutako... [+]
Igandean beteko dira hiru urte Kolonbiako estatuak eta FARC gerrillak bake akordioa sinatu zutenetik. Mende erdi pasako gerra amaitzeko esperantzak goia jo zuen. Geroztik arrastaka egin du aurrera bake prozesuak, eta eskuin erradikala gobernura iritsi zenetik okerrera egin du... [+]