“Teño 80 anos e é evidente que os avogados das firmas químicas fan todo para retardar a velocidade do procedemento, pero que quede claro que loitarei até o último alento”. Son as palabras do vietnamita Tran To Nga sobre o proceso que finalmente se vai a abrir en París o próximo 25 de xaneiro. “Mentres siga vivo non me renderei”, avisara hai tempo, e aí segue, declarando a guerra ás 26 multinacionais. Acusado? A fabricación de armas químicas para a guerra de Vietnam, que durou entre 1955 e 1975. O exército da EE.UU. dedicouse a estender en extensos bosques e extensas extensións de campo a un axente alaranxado de dioxinas, chamado arandanos. Entre os procesados atópanse o coñecido agroindustrial Monsanto e o produtor de produtos químicos Dow Chemical, que se converteu nun dos máis poderosos. O propio To Nga é un dos millóns de contagios que temos entre mans.

A demanda foi interposta en 2014, pero grazas á astucia e o poder das multinacionais, o Tribunal de Alta Instancia de Evry nas proximidades de París atrasouse unha e outra vez. Ao pasar medio século desde os feitos e continuar coas fusións e adquisicións entre multinacionais que se produciron desde entón, son un par de menos entre os procesados. William Bourdon é un dos seus avogados que orienta o seu labor defensivo na defensa dos procesos xudiciais contra os imputados no xenocidio ruandés e na ditadura chilena de Pinochet, entre outros.

No marco da Operación Ranch Hand, o envelenamento masivo prolongouse entre 1961 e 1971 e estendeuse unha cantidade inxente: 80 millóns de litros de herbicidas e perdedoras de follas, cifras oficiais da Academia Nacional de Ciencias de Estados Unidos (NAS). Con todo, segundo André Bouny L’Agent Orange : Apocalypse Viêt Nam, sería moito máis: “En total emitíronse 346,5 millóns de litros de axentes químicos, se se ten en conta que pasaron varias veces polos mesmos lugares e que a dose era de 28 litros/ha”. To Nga teno claro: “É o primeiro equinoccio da historia; é un desastre”. Contaxiaban o 20% dos bosques de Vietnam do Sur e unhas 400.000 hectáreas de terras de cultivo. En total, 3.851 aldeas atopábanse directamente envelenadas entre dúas e cinco millóns de vietnamitas (non hai datos sobre soldados americanos, laos e vítimas de Cambodia).
Segundo a versión oficial do Exército de Estados Unidos, Vietcong, a Fronte Nacional para a Liberación de Vietnam do Sur, utilizou herbicidas e deshojadoras para limpar os bosques e as zonas rurais nas que se ocultaban, así como para manter limpos os contornos dos asentamentos do exército americano, para ver claramente as posicións dos seus inimigos. Tamén pretendían, aínda que non confesaban con claridade, estender a fame destruíndo as colleitas.

O propio To Nga, de 24 anos, traballaba nestes bosques como xornalista para a axencia de prensa Giai Phong. Xornalista e militante, “pola liberdade do pobo”. O mesmo día en que tivo o diploma da Universidade, púxose en marcha o Hô Chi Minh, un camiño que ía de norte a sur, utilizado polos soldados de Vietcong. “Seguía aos soldados da Fronte Nacional de Liberación de Vietnam do Sur, atravesaba bosques, camiñaba por lagos, mollándome en zonas húmidas e contaminadas”, relata a Liberation.

Lembra como ouvira un avión desde o agocho. Sacou a cabeza polo buraco para saber que pasaba: “O avión deixou unha nube branca no seu fígado. Pronto estaba rodeado de líquidos visquescos; tosía, o meu alento estaba perdido, non entendía o que me ocorría”. Limparía o corpo e seguiría o camiño –en plantas, solos e augas contaminadas envelenadas–, sen saber que estaba manchado por dentro. Dous anos máis tarde, Viêt Haï, o primeiro fillo, morrería aos dezasete meses por problemas cardíacos. As outras dúas fillas que tiveron ao seu lado tamén teñen problemas cardíacos e óusevos, así como os seus fillos. Como To Nga, no fondo.

Aínda hoxe contaminado

A contaminación de hai sesenta anos aínda está presente en Vietnam do Sur e esta realidade fai que a situación sexa aínda máis dura e insosteible. Segundo a Cruz Vermella de Vietnam, aínda hai 3-4 millóns de persoas infectadas e todo Vietnam é húngaro porque se atopa en alimentos consumidos polos Viernam (ovos, carne, verdura, peixe...).
“Esta dioxina ataca ao sistema inmunolóxico e produce varias enfermidades graves e diversos tipos de cancro. Algunhas delas achegan probas concluíntes da influencia do axente laranxa, como a cloracné (acne clórica) ou a enfermidade de Hodgkin e as súas numerosas declinaciones”, L’Agent Orange: Segundo Apocalypse Viêt Nam. En esencia, a OMS identifica á dioxina como “autora de cancro”. Sexa fauna ou flora, gran parte da biodiversidade autóctona tamén desapareceu. Exemplo diso son os solos pobres cubertos de bambú e plantas denominadas “herbas americanas”. As vítimas queren verdade, xustiza e reparación, non menos nin máis. Pero nunca o recibiron. Por suposto, a muller de 80 anos non aceptou os millóns propostos polas multinacionais.

No que respecta ás accións no contexto da guerra, o Estado Federal de EE.UU. gozou de inmunidade diplomática, non se pode opor a iso. Teñen, por tanto, no punto de mira multinacionais dedicadas á produción de veleno. En 1984, exsoldados americanos puxeron unha denuncia e chegaron a un acordo con Monsanto e outras seis empresas por 180 millóns de dólares. Dos 68.000 veteranos, 40.000 recibiron entre 246 e 12.800 mil dólares. “Dos 4 millóns de vítimas do axente laranxa, só os veteranos americanos han recibido a indemnización por parte de Monsanto. Por que non témolo os vietnamitas?”, advirte To Nga. Vinte anos máis tarde, o 31 de xaneiro de 2004, a organización de vietnamitas afectados levou a 11 multinacionais ante a Xustiza estadounidense por crimes contra a humanidade e crimes de agresión. A denuncia foi clasificada sucesivamente, ao final, rexeitando definitivamente a petición das vítimas por parte do Tribunal Supremo.

O antepasado dos pesticidios

“A axencia laranxa é o antepasado dos pesticidios actuais. En certo xeito, seguimos producindo esta arma química, seguindo principios similares para a nosa agricultura. Utilizamos as mesmas moléculas da mesma maneira e fabricadas polas mesmas empresas”, afirma o portavoz da asociación Vietnam-Dioxine.

Iso é así e sábeno moi ben estas multinacionais. É máis, demostrouse que en 1965 xa sabían que o produto era “enormemente tóxico” pero decidiron mantelo en segredo.