Os saharauís non contan coa lenda do lobo e do pastor cornudo. O eterno conto do pastor que tantas veces avisou da chegada do lobo e que ninguén lle creu cando chegou de verdade. Durante 20 anos, Mohamed Chejé tivo que traducir a mesma pregunta ao hassani desde o inglés en moitas conversacións. "Facedes a ameaza de que volveredes á guerra sempre, pero levades case 30 anos sen facer ningún tipo de acción militar no país. Non é unha ameaza como a lenda dun lobo e un pastor? preguntaban os xornalistas, os diplomáticos, os internacionalistas... Co paso dos anos só cambiaba o ministro de Defensa. -A mesma pregunta aos xefes de etapa. Ao final tiven que aprender a lenda para contarllo ao ministro", díxome Chejé o 22 de febreiro de 2016 no edificio da Asociación de Familiares de Presos e Desaparecidos Saharauís, AFAPREDESA, en Rabouni.

A reactivación do conflito fíxome abrir moitas fotos e cadernos que gardei nos últimos dez anos. Declaracións, contos e noticias antigas. "Pero os saharauís non somos como ese pastor; nós cumpriremos".

Ahmed Salem Lebsir, un polisario militar do
alto cargo, cursou os seus estudos en Cuba e participou no conflito que mantivo entre 1986 e 1991. Marrocos pasaba alén do muro defensivo construído coa axuda de Israel e, utilizando estratexias guerrilleiras, levaba a cabo acciones contra os marroquís. Participou na famosa batalla de Amgala e é membro dunha familia histórica. O seu tío Basiri Lebsir foi "eliminado" en 1970 polo Estado español. O pai foi mallado polos marroquís en 1984 e desapareceu tras ser apresado polos soldados marroquís en Abderrama.

"Os asasinatos e os crimes non comezaron o rei de Marrocos, Hassan II.arekin; os españois comezaron unha sanguenta opresión contra o meu pobo, aínda que agora nos queren facer crer que foi unha boa colonización. Non hai boa colonización! España amente sempre. Cos saharauís e con todos. Non fixeron máis que traizoar ao noso país", díxome Ahmed Salem unha semana antes do comezo desta última guerra. "Estamos nun estado de alarma vermella polas protestas en Guerguerat. Hai dez anos non o tiñamos. Non podo dicirche máis, pero se queres podes empezar a escribir a crónica de que volvemos á guerra. Esta vez temos que cumprir a ameaza. (Non lle prestei moita atención e a min tamén me deu a volta a noticia.)

Razóns para iniciar, deter e renovar a guerra: A traizón de España esixe que a
guerra do Sahara explique de onde vén o conflito. Os medios de comunicación máis potentes do Estado español non quixeron informar sobre o Sahara a menos que se fixeron eco das noticias contra a Fronte Polisario. Sobre o Sahara Occidental informouse a través de notas de prensa procedentes de Rabat ou Madrid. Non é "guerra esquecida", senón "silenciada".

O conflito do Sahara iniciouse antes da Marcha Verde de 1975. Antes da fundación da Fronte Polisario, os colonizados saharauís expresaron o seu desexo de deixar de ser oprimidos e de ser donos do seu futuro. En 1970, por exemplo, na planicie de Zemla (preto da capital de Laayoune), miles de persoas manifestáronse con reivindicacións moi claras: querían iniciar un proceso de descolonización, como en moitos outros territorios de África; tamén querían conseguir mellores condicións laborais e dereitos comparables aos colonizadores. A resposta do Exército franquista en España foi violenta e mataron a tiros a polo menos seis persoas, unhas cifras que, segundo as fontes, son diferentes. Tamén desapareceron decenas deles, un deles o tío antes mencionado de Ahmed Salem Lebsi, Basiri Lebsir, ideólogo e líder do movemento independentista. Detrás desa desaparición aparecen nomes que aínda hoxe se nos coñecen, como o de Carlos Díaz Arkotxa, xefe da Ertzaintza asasinado por ETA en 1985, ou o de Díez. Naqueles tempos era capitán do Exército de España e moitos saharauís sinaláronlle como un dos culpables dos asasinatos de Zemla.

-Aínda lembro a súa voz. Era moi penetrante. Provocaba o pánico entre todos os que estabamos prisioneiros. Probablemente foi unha das últimas persoas que viu con vida a Basi, pero non sabemos quen o fixo desaparecer. Algunhas testemuñas dixéronnos que estaba enterrado nun lugar das aforas da cidade e que os que lle dispararon foron militares". Así mo dixo o primo Sidi Lebsir en decembro de 2018 cando estaba en casa da xornalista Hassana Abdelazziz, en Auserde.

Estes asasinatos provocaron que cada vez máis cidadáns reivindicasen a independencia e a xustiza. Ahmed Mohamed Ahmed "fixo abrir os ollos ao pobo saharauí e entón vimos que só os españois estaban a mirar ao ben en Madrid. Non lles importaban nada as nosas reivindicacións e o noso benestar, aínda que na rúa e na radio dixésennos o contrario. Entrei no Polisario en xuño de 1973 para facer fronte ao exército español", explicoume Bir Lehlu, o veterano soldado na capital dos territorios liberados en 2012. A Fronte Polisario, que xa era un grupo armado, realizara a súa primeira acción quince días antes, o 20 de maio de 1973. Unha base española de Janga foi atacada cando foron rescatar ao que sería o primeiro presidente dos saharauís, Luali Mustafa Sayed. A operación saíulles que dá xenio e cun só disparo apoderáronse da base militar e liberaron aos prisioneiros. Entre eles estaba Brahim Galli, actual presidente dos saharauís.

"Sempre me sorprendeu a obsesión que ten o Goberno de España cos saharauís. Na época de Sarxento tiña que ir recoller os cadáveres queimados dos nosos soldados nas proximidades de Tifarit. Estabamos cargados de medo, pero era a nosa misión e había que facelo", di J.S. Militares retirados de Zaragoza [Aragón, Estado Español]. "Sabiamos que eran os marroquís os que atacaban aos soldados españois. Eran militares e cruzaban a fronteira para atacar as nosas posicións. Nós tiñamos orde de non disparar. Sorprendíanos moito esta estratexia. E como nos mataban! Pero non podiamos defendela. Despois decatámonos de que o que fose rei de España, Juan Carlos I.ak, deu esa orde sen dicirlle nada a Franco. Naquela época xa tiña forza e Hassan II.aren era favorable. Todos estes ataques foron atribuídos, como moitos dos que viñeron despois, á fronte Polisario. Os soldados sabiamos que os saharauís non tiñan o poder de expulsar aos helicópteros e que os Land Rover non podían eliminalos desa maneira. Se só tiñan catro carabinas! ", lembra o ex militar.

O Goberno de España actuou así, sempre a favor de Marrocos, ante outras moitas accións que viñeron despois. Hai que telo en conta para entender o que dixo Abdulá Arabi, embaixador da Fronte Polisario en Madrid, ao rexurdir o conflito: "Ao Goberno español non lle pedimos nada, só que non provoque máis dor que o que lle causou", engadiu.

O Reino de España tivo historicamente como política a traizón sistemática e agora a administración de Trump en EE. Acepta a soberanía sobre o Sahara a Marrocos se inicia relacións diplomáticas con Israel –o pai do rei Mohamed VI Hassan II tivo boas relacións con Tel Aviv e co sionismo desde os anos 80–. Unha declaración que fixo abandono total a todas as leis internacionais. A postura de Nacións Unidas ao redor desta decisión foi morna e, como era de esperar, tamén o fixo o Reino de España, que segue sendo unha forza colonizadora legalmente. Por si isto fose pouco, o secretario xeral da ONU, António Guterres, e a ministra de Asuntos Exteriores, Arantxa González Laya, non mencionaron a palabra "referendo", senón que se referiron "ao proceso de paz".

Hassana Abdelazziz é fotógrafa do Servizo de Prensa Saharauí. O presidente, Brahim Galli, dixo que volverían á guerra cando dixo que nos campos de refuxiados iniciouse "unha especie de festa". O 28 de novembro chameille por teléfono e "estou a ver no pobo unha alegría que nunca coñecín", díxome. "Fixemos unha viaxe da tristeza á euforia en poucos minutos. Nós tampouco esperabamos que o noso goberno tomase esta decisión. Non polo menos agora que estamos a sufrir a pandemia e o peche das fronteiras de Alxeria. Pero creo que foron valentes. Marrocos e a ONU sempre pensaban que podían facer connosco o que quixesen. Ademais, aseguraron que non haberá tregua, nin para falar de paz e referendo. O presidente dixo que só o día do referendo paralizarase o conflito entre Cataluña e Euskadi. Por tanto , a estratexia que imos seguir é a patria ou a morte. Cansámonos de estar aquí [nos campamentos de refuxiados de Tinduf]. O futuro será de guerra, aínda que sexa de morte."

A estratexia militar do Polisario espertou moitas dúbidas. O xeneral inglés Montgomery afirmaba que as perdas no deserto, no mar ou nos campos de batalla da montaña poden ser dobres na guerra de África do Norte contra o nazismo Rommel. É o terceiro exército máis grande de África, despois de Exipto e Arjelia. Realizou o maior investimento de compra de armas nunca antes realizada nos últimos catro anos. Tamén dispoñen de satélites (Mohamed VI-A e Mohamed VI-B) para a súa custodia. Compraron drones ao Executivo de Trump e adestraron aos soldados para que poidan levar a cabo acciones a distancia. O polisario, pola súa banda, está composto por Grad, Katiusha e Stinger, doados polo coronel Gadaffi de Libia na década de 1980 e polos tanques rusos obsoletos T-63. A día de hoxe, con todo, Marrocos non realizou ningún ataque e non entrou na zona que controla o Polisario. Volveuse completamente pasiva. Poucas imaxes e moitas fake news apareceron na rede e é difícil obter información transparente.

Algúns expertos din que a non participación en Marrocos pode ser unha estratexia, que queren facer crer que son eles os que atacan e que o compromiso coa paz é só seu. Tras as declaracións de Trump, Marrocos está á espera de que a Fronte Polisario entre na famosa lista de terroristas internacionais e para iso están a presionar aos seus lobbies. Noutro tempo fixeron o mesmo co movemento internacionalista cara a Hamás e Palestina. UU., Mohamed VI.ak, anunciou que a nación quere vender ao novo Goberno que está baixo a ameaza dos terroristas. "O Polisario obrigaría a pechar moitas das asociacións e embaixadas que ten noutros territorios e países. Os saharauís viven grazas á axuda de varios gobernos, que non contan con ningunha fonte de ingresos polo estatuto dos refuxiados. As axudas que recibe pódense suspender e aos diplomáticos poderíaselles acurtar a liberdade que teñen para moverse internacionalmente. Pódese dicir que perderían a causa internacionalista. E non só iso, senón que, como grupo terrorista, Marrocos pode xustificar o uso de moitas estratexias e armas, incluso as tecnicamente ilegais, como os asasinatos selectivos a base de drones. Os Estados Unidos seguen utilizando esta técnica a pesar de que non existe unha xurisprudencia fixa. "O proceso de redución da Organización para a Liberación de Palestina na década de 1980 podería tamén ocorrer co Polisario", afirma o xornalista alxerino Riad Bouzzani nunha entrevista telefónica.

John Bolton é un apaixonado defensor do referendo de autodeterminación dos saharauís. Traballou para a administración de Trump, ata que o presidente a publicou a través da súa conta oficial de Twitter. Nun artigo publicado no Foreign Policy o pasado 15 de decembro, Trump dixo que "cometeu un grave erro" coa súa administración. "O senador republicano James Inhof quere revogar esta decisión e faralla chegar a Joe Biden", di no artigo da Cámara Baixa. Quedou claro que o equipo de Trump quere frear isto á vista das declaracións que se están facendo nos últimos días en Twitter. Detrás están os lobbys sionistas, como o grupo de ataque American Sionist Friendship. "A comunidade internacional debe entender, con todo, que o Polisario ten toda a razón para volver tomar as armas. Se Marrocos non quere un referendo, non merece a pena un cesamento do fogo. Ademais, Rabat tragouse a súa mentira propagandística", di Bolton no seu artigo. O ex conselleiro de Seguridade tamén se mostrou moi claro sobre a actitude do Estado español: "Se se mostra partidario de non dicir nada, que se manteña en silencio e ao carón." Bolton foi sempre moi crítico co deixamento de España no tema do Sahara Occidental e criticou a situación. En numerosas comparecencias públicas, reprochou a Madrid que "está por cumprir a lei e que lle corresponde a el facer un referendo respectando a lei internacional". Na súa opinión, o proceso que fixo Portugal en Timor é un exemplo.

No deserto a guerra púxose a lume vivo e as oficinas volveron a excitarse, facendo que moitos abran os ollos. A misión da ONU no Sahara quedou patente como unha máquina despilfarradora de diñeiro que non serve para nada –MINURSO é a misión máis longa da historia e a que menos beneficios obtivo–. O Estado español ha entendido que o pobo saharauí traizoará aos saharauís unha e outra vez, estando quen goberna, e que actuou de forma ilegal durante estes anos eludindo as súas funcións. A morneza de António Guterres na loita contra as violacións dos dereitos humanos tamén se puxo de manifesto a moitos. O Estado francés (Defensor Autodesignado dos Dereitos Humanos) seguirá exercendo o seu dereito de veto contra a sociedade civil saharauí para axudar a Marrocos. UU. non é partidario de que se cumpra a lei pactada, nin tampouco de que sexan eles os que pacten sós.

Só os saharauís mantiveron unha forza permanente e unha esperanza clara. Moitos quixeron deixar fóra da ecuación do referendo ao Polisario, facendo crer que un pobo refuxiado e oprimido non ten o futuro nas súas mans. Con toda dignidade e coa razón –moral e legal– ao seu favor, os oprimidos de sempre tiveron que retomar a lema Se vis pacem parabellum: se queres a paz, prepárache para a guerra. E niso están.