A maioría de nós enumerariamos tres ou catro historias de ciencia ficción nas que se sitúa unha mazá como protagonista. Seducido por unha serpe falante, Eva e Adán comeron o “froito prohibido”; aínda que o libro Xénese non menciona que é unha mazá, no subconsciente de moitos quedou así gravado. Segundo a doutrina cristiá, o pecado orixinal foi morderlle.

Poderiamos citar tamén a mazá que caeu sobre a cabeza do científico Isaac Newton, un feito fundamental para a formulación da teoría da gravidade, aínda que neste caso tampouco se pode demostrar si realmente ocorreu ou, pola contra, foi un truco para dar un toque máis terreal á invención de devandita teoría.

Debaixo do manzanal Newton lía un libro e unha mazá da árbore estaba a piques de caer sobre a cabeza. Esa é a imaxe que se ve no primeiro logo da multinacional Apple en Internet. Deseñado por Ronald Wayne en 1976, pouco despois sucedeulle a famosa imaxe da mazá mordida, que era claramente máis eficaz que o orixinal para recoñecela ao primeiro golpe.
Gilen Tell, heroe da independencia de Suíza, disparou a mazá que o seu fillo levaba na cabeza, como resposta á embriaguez do infame Hermann Gessler, señor de Altdorf. Sucedeu o 18 de novembro de 1307, segundo a lenda. Precisamente ese día celébrase en Gran Bretaña o “Día da Sidra”. De feito, celébrase en todo o mundo o 3 de xuño para simbolizar o inicio da tempada da sidra.

Segundo a mitoloxía grega, a deusa Eris, sempre disposta a provocar o caos, irritada por non ser convidada, presentouse ao banquete de vodas entre Tetis e Pelexo e lanzou unha mazá de ouro no medio da mesa na que estaban sentados Hera, Atenea e Afrodita. “Para a máis bela”, escribiu. Entón as tres deusas empezaron a loitar por un froito de tamaño natural. Por mor dunha arrevesada historia de amor, a mazá da discordia foi a causa da Guerra de Troia.

É curioso, pero diriamos que en distintas expresións artísticas, e quizá especialmente en contos e lendas, a figura da mazá e a súa simboloxía está máis relacionada coa muller, para representar a miúdo o “mal” no sentido tradicional, como na historia dos brujos, Blancanieves e o sete enanitos.

Deusas e emprendedores

“Para a mellor deusa”. Este é o título dun dos debuxos da colección de ilustracións “A lenda da sidra” do artista Paul Lataburu. A sidrería Astarbe de Astigarraga e a Facultade de Belas Artes da UPV/EHU impulsan Sagararte, unha colección que recolle pasaxes da mitoloxía grega, romana e celta, facendo unha chiscadela á traxectoria da sidra na nosa contorna. As imaxes da colleita de 2019 Astarbe.eus están dispoñibles na web, xunto coas obras doutras edicións.

Outra sidrería, o Campo de Hernani, inaugurou hai dous anos unha exposición sobre a lezoarra de María de Labayen. No século XVI esta muller vendeu sidra elaborada con mazás da súa propia colleita. casou co capitán Miguel de Arrieta, que na súa viuvez, sen diñeiro, participou nunha asociación de navíos utilizando como diñeiro a sidra que lle custou a condición de socio. Cando un dos buques saía rumbo a Terranova, a autoridade de San Sebastián requisou a sidra, argumentando que só podía facerse a bordo o que estaba baixo o seu control. Amparados polos Foros, María de Labayen interpuxo denuncia e gañou o xuízo. O Concello de San Sebastián tivo que devolver as 24 barricas de sidra incautadas.

Esta muller é, precisamente, unha das catro protagonistas da exposición Mulleres emprendedoras na sidra. María de Echevarría, Ana de Beroiz e Fagola e María Josefa de Orobio son as outras tres persoas que traballaron ao redor da sidra e que foron desprezadas por ser mulleres. XVI-XVIII. A mostra itinerante, acompañada polas ilustracións de Jokin Mitxelena, dá a coñecer as reviravoltas da sidra dos séculos XV e XVI. Trátase dunha exposición baseada nunha investigación realizada pola historiadora Lurdes Odriozola e que foi creada en colaboración co museo Sagardoetxea de Astigarraga. Estivo no caserío Igartubeiti de Ezkio durante o verán, e na casa de cultura de Elciego en decembro.

15º aniversario

Aberto en 2006, o museo Sagardoetxea de Astigarraga cumprirá 15 anos en setembro de 2021. Xestionado pola marca “Sagardoaren Lurraldea”, organiza durante todo o ano numerosas actividades, ademais dunha exposición con paneis informativos, audiovisuais, maquetas de lagares e ferramentas dos sidreros: talleres, eventos culturais, degustacións de sidra, excursións... Xunto ao museo hai un manzanal, e todo o que queira pode dar un paseo entre as árbores en calquera momento, facendo parada nos paneis informativos que atopará no camiño. O espazo ofrece a oportunidade de ver como están os manzanos en cada época e aprender sobre a sidra. A partir de aí, o “Camiño da Sidra de Santiagomendi” ofrece un percorrido chan de 6,5 quilómetros polos caseríos de lagares que producían sidra.

Máis información sobre a oferta do Museo sagardoarenlurraldea.eus na web. Así mesmo, no centro de documentación db.sagardoetxea.eus pódense consultar decenas de libros, revistas, audiovisuais e documentos históricos.

“Bebedor de sidra”

Bodegóns de Vincent van Gogh “Natureza morta con mazás” ou de William Sidney Mount “Mazás en barcos de estaño”, de Gustave Courbet “Mazás vermellas aos pés dunha árbore”, “Mazás, orugas e bolboretas” de Vladimir Kush Fornece-reale. Podemos atopar infinidade de cadros que representan mazás. Son menos os que teñen á sidra como tema, pero hai algúns como o “Outono en Nova Inglaterra, a sidra”, realizado polo paisajista británico George Henry Durrie. Ou “Sagardo edalea” pintado por Joaquín Sorolla e Bastida nunha viaxe a Euskal Herria en 1910, que reflicte a escena dun hostal de Lekeitio.

No que respecta ao cine, veunos á cabeza a película “Dantza” (2018) de Telmo Esnal, na medida en que varias coreografías teñen como eixo a mazá, como son as danzas de mazá de Urkiolamendi ou as danzas de almute e zortzikos do caserío de lagares Igartubeiti. O propio Esnal e Asier Altuna teñen unha curtametraxe especial, Txotx, que revela a parte máis escura das sidrerías. Podédelo ver na web do proxecto Kimuak.

“Na arte da rúa tamén tes exemplos”, dinos un compañeiro, “como a fonte do ‘Monumento á Sidra’ de Usurbil”. Tampouco podemos deixar de mencionar as tiras gráficas e as pinturas de Antton Olariaga. Que sería unha tempada de sidra sen Zakilixut!